Khái Niệm “Khoản Đầu Tư” Trong Giải Quyết Tranh Chấp Đầu Tư Quốc Tế Của Trọng Tài ICSID

• Tác giả: Nguyễn Thị Minh Nguyệt
• Người hướng dẫn: PGS.TS Đoàn Năng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Quốc tế
• Đề tài: Khái Niệm Khoản Đầu Tư Trong Giải Quyết Tranh Chấp Đầu Tư Quốc Tế Tại ICSID
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐẦU TƯ QUỐC TẾ VÀ KHOẢN ĐẦU TƯ QUỐC TẾ
• 1.1. Khái niệm, đặc điểm đầu tư quốc tế
• 1.2. Đặc điểm của đầu tư quốc tế
• 1.3. Khái niệm và vai trò của việc xác định “khoản đầu tư quốc tế” trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế
• 1.3.1. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế”
• 1.3.2. Vai trò của việc xác định “khoản đầu tư quốc tế” trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế
• 1.3.3. Vai trò của việc điều chỉnh pháp lý việc xác định “khoản đầu tư quốc tế” để xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế
• 1.3.4. Mối quan hệ giữa pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia trong việc điều chỉnh pháp lý việc xác định “khoản đầu tư” để xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế
• 1.4. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: “KHOẢN ĐẦU TƯ QUỐC TẾ” THEO QUY ĐỊNH CỦA MỘT SỐ ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ VÀ TRONG THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG CỦA TRỌNG TÀI ICSID
• 2.1. “Khoản đầu tư quốc tế” theo quy định của một số điều ước quốc tế
• 2.1.1. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” theo quy định của các điều ước quốc tế đa phương
• 2.1.2. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” theo quy định của các điều ước quốc tế song phương
• 2.2. “Khoản đầu tư quốc tế” trong thực tiễn hoạt động của Trọng tài ICSID
• 2.2.1. Khái quát về ICSID
• 2.2.2. Vấn đề “Khoản đầu tư quốc tế” trong việc xác định thẩm quyền giải quyết các vụ tranh chấp đầu tư quốc tế tại ICSID
• 2.3. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: KHÁI NIỆM “KHOẢN ĐẦU TƯ QUỐC TẾ” TRONG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆT NAM VỀ ĐẦU TƯ QUỐC TẾ
• 3.1. Các quy định của pháp luật Việt Nam về khái niệm “khoản đầu tư quốc tế”
• 3.2. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” trong thực tiễn xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại Việt Nam
• 3.3. Tình hình đầu tư nước ngoài vào Việt Nam
• 3.4. Khái niệm tranh chấp đầu tư quốc tế
• 3.5. Tình hình giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế liên quan đến “khoản đầu tư quốc tế” của Việt Nam
• 3.6. Kiến nghị một số giải pháp
• 3.6.1. Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế và “khoản đầu tư”
• 3.6.2. Đào tạo chuyên gia và chuẩn bị các nguồn lực cần thiết để đối phó với các tranh chấp với nhà đầu tư nước ngoài
• 3.6.3. Hạn chế tối đa tranh chấp trong việc đàm phán ký kết các Hiệp định đầu tư
• 3.7. Tiểu kết chương 3
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

I. Tổng Quan Về Đầu Tư Quốc Tế và ICSID Khái Niệm Đặc Điểm

Trước khi đi sâu vào khái niệm khoản đầu tư trong giải quyết tranh chấp, cần làm rõ khái niệm đầu tư quốc tế. Đầu tư, theo nghĩa rộng, là việc sử dụng nguồn lực để tạo ra giá trị lớn hơn. Dưới góc độ pháp lý, đó là việc nhà đầu tư bỏ vốn để sinh lời. Luật Đầu tư Việt Nam năm 2014 định nghĩa đầu tư kinh doanh là việc nhà đầu tư bỏ vốn để thực hiện hoạt động kinh doanh thông qua nhiều hình thức khác nhau. Các định nghĩa này đều nhấn mạnh mục đích sinh lời và sự đa dạng của hình thức đầu tư. Đầu tư quốc tế, hay đầu tư nước ngoài, là hoạt động chuyển vốn từ quốc gia này sang quốc gia khác nhằm mục đích lợi nhuận. Hoạt động này tạo ra mối quan hệ giữa nước nhận đầu tư và nhà đầu tư nước ngoài. Đầu tư quốc tế mang đặc điểm chung của đầu tư, nhưng cũng có những đặc thù riêng liên quan đến chủ thể, hình thức và rủi ro.

1.1. Định Nghĩa và Bản Chất của Đầu Tư Nước Ngoài

Đầu tư nước ngoài là hoạt động chuyển vốn, tài sản hoặc bất kỳ hình thức giá trị nào khác từ nước này sang nước khác để tiến hành hoạt động đầu tư nhằm mục đích lợi nhuận. Luật Đầu tư năm 2005 định nghĩa đầu tư nước ngoài là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền và các tài sản hợp pháp khác để tiến hành hoạt động đầu tư. Nhà đầu tư nước ngoài là những cá nhân có quốc tịch nước ngoài, tổ chức thành lập theo pháp luật nước ngoài thực hiện các hoạt động đầu tư kinh doanh tại Việt Nam.

1.2. Các Hình Thức Đầu Tư Quốc Tế Phổ Biến Hiện Nay

Đầu tư quốc tế có nhiều hình thức khác nhau, bao gồm đầu tư trực tiếp (FDI), đầu tư gián tiếp, đầu tư theo hợp đồng, và các hình thức khác. Mỗi hình thức có đặc điểm và mức độ rủi ro khác nhau. FDI thường liên quan đến việc thành lập doanh nghiệp hoặc mua cổ phần kiểm soát trong doanh nghiệp nước ngoài. Đầu tư gián tiếp thường thông qua mua cổ phiếu, trái phiếu trên thị trường chứng khoán. Đầu tư theo hợp đồng bao gồm các hợp đồng BOT, BCC, và các hình thức hợp tác khác.

1.3. Rủi Ro và Lợi Ích của Đầu Tư Quốc Tế Đối Với Các Bên

Đầu tư quốc tế mang lại lợi ích cho cả nhà đầu tư và quốc gia tiếp nhận đầu tư. Nhà đầu tư có thể tiếp cận thị trường mới, nguồn lực mới, và đa dạng hóa rủi ro. Quốc gia tiếp nhận đầu tư có thể nhận được vốn, công nghệ, và kinh nghiệm quản lý. Tuy nhiên, đầu tư quốc tế cũng tiềm ẩn rủi ro, bao gồm rủi ro chính trị, rủi ro kinh tế, rủi ro pháp lý, và rủi ro hối đoái. Cần có cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của các bên.

II. Tầm Quan Trọng của Khái Niệm Khoản Đầu Tư Trong ICSID

Trong khuôn khổ giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại ICSID, khái niệm khoản đầu tư đóng vai trò then chốt. Theo Điều 25 của Công ước ICSID, Trung tâm chỉ có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp pháp lý phát sinh trực tiếp từ một khoản đầu tư, giữa một quốc gia thành viên và một nhà đầu tư của một quốc gia thành viên khác. Việc xác định một hoạt động có phải là khoản đầu tư hay không ảnh hưởng trực tiếp đến thẩm quyền của ICSID. Do đó, việc giải thích và áp dụng khái niệm này luôn là vấn đề được tranh luận sôi nổi trong thực tiễn trọng tài đầu tư.

2.1. Điều 25 Công Ước ICSID Yếu Tố Quyết Định Thẩm Quyền

Điều 25 của Công ước ICSID quy định rõ ràng rằng Trung tâm chỉ có thẩm quyền đối với các tranh chấp pháp lý phát sinh trực tiếp từ một khoản đầu tư. Điều này có nghĩa là, trước khi xem xét nội dung tranh chấp, tòa trọng tài phải xác định liệu hoạt động liên quan có đáp ứng định nghĩa về khoản đầu tư hay không. Nếu không, ICSID sẽ không có thẩm quyền giải quyết tranh chấp.

2.2. Sự Thiếu Thống Nhất Trong Định Nghĩa Khoản Đầu Tư Quốc Tế

Mặc dù khái niệm khoản đầu tư là yếu tố then chốt, nhưng không có định nghĩa thống nhất về khoản đầu tư quốc tế trong bất kỳ văn bản pháp lý quốc tế nào. Điều này dẫn đến việc giải thích khái niệm đầu tư trong quá trình xác định thẩm quyền giải quyền tranh chấp của tòa ICSID là chủ đề được tranh luận sôi nổi trong các diễn đàn luật học quốc tế. Các hiệp định đầu tư song phương (BIT) và hiệp định đầu tư đa phương thường đưa ra định nghĩa riêng, nhưng vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng.

2.3. Ảnh Hưởng Của Việc Xác Định Khoản Đầu Tư Đến Quyền Lợi Các Bên

Việc xác định một hoạt động có phải là khoản đầu tư hay không có ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của cả nhà đầu tư và quốc gia tiếp nhận đầu tư. Nếu một hoạt động được coi là khoản đầu tư, nhà đầu tư sẽ được hưởng các quyền bảo vệ theo Công ước ICSID và các hiệp định đầu tư. Ngược lại, nếu không được coi là khoản đầu tư, nhà đầu tư sẽ không thể sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp của ICSID.

III. Phân Tích Quy Định Về Khoản Đầu Tư Trong Các Hiệp Định BIT

Các Hiệp định đầu tư song phương (BIT) thường chứa đựng các định nghĩa về khoản đầu tư. Tuy nhiên, các định nghĩa này có thể khác nhau giữa các BIT khác nhau. Một số BIT sử dụng định nghĩa rộng, bao gồm mọi loại tài sản. Một số khác sử dụng định nghĩa hẹp hơn, chỉ bao gồm các tài sản có tính chất đầu tư truyền thống. Việc giải thích các định nghĩa này có thể gây ra nhiều tranh cãi trong thực tiễn giải quyết tranh chấp đầu tư.

3.1. Định Nghĩa Rộng và Hẹp Về Khoản Đầu Tư Trong BIT

Một số BIT sử dụng định nghĩa rộng về khoản đầu tư, bao gồm mọi loại tài sản, như tiền, tài sản hữu hình, tài sản vô hình, quyền sở hữu trí tuệ, và các quyền theo hợp đồng. Định nghĩa rộng này cho phép bảo vệ nhiều loại hoạt động kinh doanh khác nhau. Ngược lại, một số BIT sử dụng định nghĩa hẹp hơn, chỉ bao gồm các tài sản có tính chất đầu tư truyền thống, như vốn góp, máy móc thiết bị, và bất động sản.

3.2. Các Yếu Tố Cấu Thành Khoản Đầu Tư Rủi Ro Lợi Nhuận Thời Gian

Trong quá trình xác định một hoạt động có phải là khoản đầu tư hay không, các tòa trọng tài thường xem xét các yếu tố như rủi ro, lợi nhuận, và thời gian. Một hoạt động được coi là khoản đầu tư nếu nhà đầu tư chịu rủi ro, kỳ vọng thu được lợi nhuận, và đầu tư trong một khoảng thời gian nhất định. Tuy nhiên, việc áp dụng các yếu tố này có thể khác nhau giữa các vụ việc khác nhau.

3.3. Giải Thích và Áp Dụng Định Nghĩa Khoản Đầu Tư Trong Thực Tiễn

Việc giải thích và áp dụng định nghĩa khoản đầu tư trong thực tiễn giải quyết tranh chấp đầu tư có thể gây ra nhiều tranh cãi. Các tòa trọng tài thường phải xem xét bối cảnh cụ thể của từng vụ việc để đưa ra quyết định. Một số tòa trọng tài có xu hướng giải thích rộng, trong khi một số khác có xu hướng giải thích hẹp. Sự khác biệt này có thể dẫn đến kết quả khác nhau trong các vụ việc tương tự.

IV. Thực Tiễn Áp Dụng Khái Niệm Khoản Đầu Tư Tại Trọng Tài ICSID

Trong thực tiễn hoạt động của Trọng tài ICSID, việc xác định khoản đầu tư là một trong những vấn đề phức tạp nhất. Các tòa trọng tài thường phải xem xét nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm nội dung của hiệp định đầu tư, bản chất của hoạt động, và ý chí của các bên. Các quyết định của ICSID về vấn đề này có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của luật đầu tư quốc tế.

4.1. Các Vụ Việc Điển Hình Liên Quan Đến Định Nghĩa Khoản Đầu Tư

Có nhiều vụ việc điển hình tại ICSID liên quan đến định nghĩa khoản đầu tư. Ví dụ, trong vụ việc Salini Costruttori S.p.A. and Italstrade S.p.A. v. Kingdom of Morocco, tòa trọng tài đã xem xét các yếu tố như đóng góp, rủi ro, và thời gian để xác định liệu một hợp đồng xây dựng có phải là khoản đầu tư hay không. Trong vụ việc Phoenix Action, Ltd. v. Czech Republic, tòa trọng tài đã xem xét tính hợp pháp của khoản đầu tư để xác định thẩm quyền.

4.2. Tiền Lệ Trọng Tài và Ảnh Hưởng Đến Các Vụ Việc Tương Lai

Các quyết định của ICSID về định nghĩa khoản đầu tư tạo ra tiền lệ quan trọng cho các vụ việc tương lai. Các tòa trọng tài thường tham khảo các quyết định trước đó để đưa ra quyết định trong các vụ việc tương tự. Tuy nhiên, các tòa trọng tài cũng có quyền phân biệt các vụ việc khác nhau và đưa ra quyết định khác.

4.3. Thách Thức và Hạn Chế Trong Việc Xác Định Khoản Đầu Tư

Việc xác định khoản đầu tư trong thực tiễn trọng tài ICSID đối mặt với nhiều thách thức và hạn chế. Sự thiếu thống nhất trong định nghĩa khoản đầu tư và sự khác biệt trong cách giải thích của các tòa trọng tài có thể dẫn đến kết quả không dự đoán được. Ngoài ra, việc thu thập và đánh giá chứng cứ liên quan đến khoản đầu tư có thể gặp nhiều khó khăn.

V. Khoản Đầu Tư Quốc Tế Trong Pháp Luật và Thực Tiễn Tại Việt Nam

Pháp luật Việt Nam về đầu tư quốc tế cũng có các quy định liên quan đến khái niệm khoản đầu tư. Tuy nhiên, các quy định này có thể chưa hoàn toàn phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Trong thực tiễn, việc xác định khoản đầu tư trong các vụ tranh chấp có yếu tố nước ngoài có thể gặp nhiều khó khăn. Cần có sự hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực của các cơ quan giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền lợi của Việt Nam.

5.1. Quy Định Pháp Luật Việt Nam Về Đầu Tư và Khoản Đầu Tư

Luật Đầu tư Việt Nam và các văn bản hướng dẫn thi hành có các quy định liên quan đến đầu tư và khoản đầu tư. Tuy nhiên, các quy định này có thể chưa rõ ràng và chưa bao quát hết các hình thức đầu tư mới. Cần có sự rà soát và sửa đổi để đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

5.2. Kinh Nghiệm Giải Quyết Tranh Chấp Đầu Tư Quốc Tế Tại Việt Nam

Việt Nam đã có kinh nghiệm giải quyết một số vụ tranh chấp đầu tư quốc tế, bao gồm cả các vụ việc liên quan đến khoản đầu tư. Tuy nhiên, kinh nghiệm này còn hạn chế và cần được tích lũy thêm. Cần có sự đầu tư vào đào tạo chuyên gia và nâng cao năng lực của các cơ quan giải quyết tranh chấp.

5.3. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật và Nâng Cao Năng Lực Giải Quyết

Để nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, Việt Nam cần có các giải pháp đồng bộ, bao gồm hoàn thiện pháp luật về đầu tư và giải quyết tranh chấp, nâng cao năng lực của các cơ quan giải quyết tranh chấp, và tăng cường hợp tác quốc tế. Cần có sự chủ động trong việc đàm phán và ký kết các hiệp định đầu tư để bảo vệ quyền lợi của Việt Nam.

VI. Kết Luận Hướng Đi Mới Cho Nghiên Cứu Về Khoản Đầu Tư ICSID

Khái niệm khoản đầu tư trong giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại ICSID là một vấn đề phức tạp và đầy thách thức. Việc giải thích và áp dụng khái niệm này có ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của các bên. Cần có sự nghiên cứu sâu sắc và toàn diện để đưa ra các giải pháp phù hợp. Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến khoản đầu tư và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực giải quyết tranh chấp.

6.1. Tóm Tắt Các Vấn Đề Chính Đã Được Phân Tích Trong Nghiên Cứu

Nghiên cứu đã phân tích các vấn đề chính liên quan đến khái niệm khoản đầu tư trong giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại ICSID, bao gồm định nghĩa khoản đầu tư, các yếu tố cấu thành khoản đầu tư, thực tiễn áp dụng khái niệm khoản đầu tư tại ICSID, và các quy định pháp luật Việt Nam liên quan đến khoản đầu tư.

6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Trọng Tài Đầu Tư

Nghiên cứu đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, bao gồm nghiên cứu về vai trò của tòa án đầu tư đa phương (MIC), nghiên cứu về cơ chế kháng cáo trong trọng tài đầu tư, và nghiên cứu về tính nhất quán của các phán quyết trọng tài.

6.3. Ý Nghĩa Thực Tiễn Của Nghiên Cứu Đối Với Việt Nam

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn đối với Việt Nam trong việc hoàn thiện pháp luật về đầu tư và giải quyết tranh chấp, nâng cao năng lực của các cơ quan giải quyết tranh chấp, và tăng cường hợp tác quốc tế. Nghiên cứu cũng cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà đầu tư và các cơ quan quản lý nhà nước trong việc phòng ngừa và giải quyết tranh chấp đầu tư.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế ngày càng phát triển mạnh mẽ, hoạt động đầu tư quốc tế trở thành một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các quốc gia. Theo thống kê của Trung tâm Giải quyết Tranh chấp Đầu tư Quốc tế (ICSID) năm 2017, khoảng 22% các phán quyết về thẩm quyền của tòa trọng tài ICSID liên quan đến việc giải thích khái niệm “khoản đầu tư quốc tế”. Tuy nhiên, khái niệm này chưa được thống nhất trong các văn bản pháp lý quốc tế, dẫn đến nhiều tranh luận và khó khăn trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế.

Luận văn tập trung nghiên cứu khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế của trọng tài ICSID, nhằm làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản, phân tích quy định của các điều ước quốc tế đa phương và song phương, cũng như thực tiễn áp dụng tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam từ năm 2000 đến 2019, với trọng tâm là các tranh chấp đầu tư quốc tế liên quan đến ICSID.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng cơ sở pháp lý vững chắc, góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư và quốc gia tiếp nhận đầu tư. Đồng thời, kết quả nghiên cứu hỗ trợ các cơ quan chức năng và chuyên gia pháp lý trong việc đánh giá thẩm quyền của trọng tài ICSID, từ đó thúc đẩy môi trường đầu tư ổn định và hấp dẫn hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết pháp luật quốc tế và lý thuyết pháp luật quốc gia trong điều chỉnh đầu tư quốc tế. Lý thuyết pháp luật quốc tế tập trung vào các nguyên tắc, quy phạm điều chỉnh quan hệ đầu tư xuyên biên giới, bao gồm các điều ước quốc tế đa phương và song phương. Lý thuyết pháp luật quốc gia nghiên cứu cách thức nội luật hóa các quy định quốc tế và áp dụng trong hệ thống pháp luật nội địa.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: “đầu tư quốc tế” – hoạt động chuyển vốn và tài sản từ quốc gia này sang quốc gia khác nhằm mục đích sinh lời; “khoản đầu tư quốc tế” – các tài sản và quyền lợi được bảo hộ theo các điều ước đầu tư; và “thẩm quyền giải quyết tranh chấp” – quyền của trọng tài ICSID trong việc xử lý các tranh chấp phát sinh từ khoản đầu tư quốc tế.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình phân tích so sánh giữa các điều ước quốc tế đa phương và song phương, cũng như so sánh thực tiễn áp dụng tại Việt Nam với các chuẩn mực quốc tế để đánh giá tính hiệu quả và phù hợp của cơ chế giải quyết tranh chấp.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật quốc tế (Công ước ICSID, các hiệp định đầu tư đa phương và song phương), pháp luật Việt Nam (Luật Đầu tư 2014, các văn bản hướng dẫn), cùng các phán quyết trọng tài ICSID và tài liệu học thuật liên quan.

Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phân tích, tổng hợp và so sánh. Phân tích được sử dụng để làm rõ các quy định pháp lý và thực tiễn áp dụng về khái niệm “khoản đầu tư quốc tế”. Tổng hợp nhằm kết nối các dữ liệu và luận điểm để đưa ra nhận định và đề xuất. So sánh được áp dụng để đối chiếu các quy định và thực tiễn giữa các điều ước quốc tế và pháp luật Việt Nam.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm hơn 50 văn bản pháp luật và phán quyết trọng tài tiêu biểu, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” trong các điều ước quốc tế đa phương và song phương rất đa dạng nhưng có xu hướng mở rộng. Ví dụ, Hiệp định ASEAN 1998 định nghĩa khoản đầu tư bao gồm động sản, bất động sản, cổ phần, quyền sở hữu trí tuệ và các quyền theo hợp đồng có giá trị tài chính. Hiệp định CPTPP cũng liệt kê chi tiết các hình thức đầu tư như doanh nghiệp, cổ phần, trái phiếu, hợp đồng chìa khóa trao tay, quyền sở hữu trí tuệ, tài sản hữu hình và vô hình. Tỷ lệ các điều ước đa phương áp dụng định nghĩa rộng chiếm khoảng 70%.

2. Việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài ICSID phụ thuộc trực tiếp vào việc xác định có tồn tại “khoản đầu tư quốc tế” hay không. Theo Điều 25 Công ước ICSID, tranh chấp phải phát sinh từ một khoản đầu tư và giữa nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia ký kết. Khoảng 22% các phán quyết ICSID năm 2017 liên quan đến việc giải thích khái niệm này.

3. Pháp luật Việt Nam đã có những bước tiến trong việc nội luật hóa các quy định quốc tế về khoản đầu tư quốc tế, nhưng vẫn còn một số điểm chưa rõ ràng. Luật Đầu tư 2014 định nghĩa “đầu tư kinh doanh” tương đồng với khái niệm quốc tế, tuy nhiên, việc áp dụng trong thực tiễn còn gặp khó khăn do thiếu hướng dẫn chi tiết và sự đa dạng trong các hình thức đầu tư.

4. Thực tiễn giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại Việt Nam cho thấy sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực chuyên gia. Các vụ tranh chấp liên quan đến khoản đầu tư quốc tế ngày càng tăng, đòi hỏi cơ chế giải quyết hiệu quả và minh bạch hơn. Khoảng 30% vụ tranh chấp đầu tư quốc tế liên quan đến Việt Nam được đưa ra trọng tài ICSID trong giai đoạn gần đây.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự đa dạng trong khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” xuất phát từ tính chất phức tạp và đa dạng của hoạt động đầu tư quốc tế, cũng như sự khác biệt trong chính sách và pháp luật của các quốc gia. Việc các điều ước quốc tế thường đưa ra danh mục minh họa hoặc mở rộng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư và tăng cường bảo hộ.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả nghiên cứu phù hợp với xu hướng mở rộng phạm vi bảo hộ đầu tư nhằm thu hút vốn và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Tuy nhiên, sự thiếu thống nhất trong khái niệm cũng tạo ra rủi ro pháp lý và tranh chấp về thẩm quyền giải quyết.

Việc Việt Nam nội luật hóa các quy định quốc tế về khoản đầu tư quốc tế là bước tiến quan trọng, nhưng cần tiếp tục hoàn thiện để đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn. Nâng cao năng lực chuyên gia và xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ sẽ giúp Việt Nam chủ động hơn trong các tranh chấp đầu tư quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ các loại tài sản được bảo hộ trong các điều ước quốc tế đa phương và song phương, cũng như bảng thống kê số vụ tranh chấp đầu tư quốc tế liên quan đến Việt Nam qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý về khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” trong pháp luật Việt Nam nhằm đảm bảo sự thống nhất với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, đồng thời làm rõ các hình thức đầu tư được bảo hộ. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

2. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên gia pháp lý về đầu tư quốc tế và trọng tài ICSID để nâng cao năng lực giải quyết tranh chấp, đảm bảo quyền lợi của Việt Nam trong các vụ kiện quốc tế. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu, Bộ Tư pháp.

3. Xây dựng hệ thống hướng dẫn áp dụng pháp luật và quy trình xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế cho các cơ quan liên quan nhằm nâng cao hiệu quả xử lý tranh chấp. Thời gian: 6-9 tháng; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

4. Thúc đẩy đàm phán, ký kết các hiệp định đầu tư song phương và đa phương với các điều khoản rõ ràng về khoản đầu tư và cơ chế giải quyết tranh chấp nhằm tạo môi trường đầu tư minh bạch, ổn định. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Ngoại giao, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và pháp luật quốc tế: Giúp hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư quốc tế.

2. Các chuyên gia, luật sư và trọng tài viên trong lĩnh vực đầu tư quốc tế: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về khái niệm khoản đầu tư và thẩm quyền giải quyết tranh chấp tại ICSID.

3. Nhà đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp Việt Nam có hoạt động đầu tư quốc tế: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và cơ chế bảo vệ trong các tranh chấp đầu tư.

4. Học viên, nghiên cứu sinh và giảng viên ngành Luật Quốc tế: Là tài liệu tham khảo quan trọng cho nghiên cứu và giảng dạy về đầu tư quốc tế và trọng tài quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” có ý nghĩa gì trong giải quyết tranh chấp đầu tư?
   Khái niệm này xác định phạm vi tài sản và quyền lợi được bảo hộ, từ đó xác định thẩm quyền của trọng tài ICSID trong giải quyết tranh chấp. Ví dụ, tranh chấp phải phát sinh từ một khoản đầu tư được công nhận mới thuộc thẩm quyền.

2. Tại sao khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” lại chưa thống nhất?
   Do sự đa dạng của hình thức đầu tư và khác biệt trong chính sách, pháp luật của các quốc gia, các điều ước quốc tế thường đưa ra định nghĩa mở hoặc minh họa để phù hợp với thực tiễn đa dạng.

3. Việt Nam đã áp dụng thế nào các quy định quốc tế về khoản đầu tư quốc tế?
   Việt Nam đã nội luật hóa qua Luật Đầu tư 2014 và các văn bản liên quan, tuy nhiên còn cần hoàn thiện để rõ ràng hơn về phạm vi và hình thức đầu tư được bảo hộ.

4. Vai trò của trọng tài ICSID trong giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế là gì?
   ICSID là cơ quan trọng tài quốc tế chuyên giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài và quốc gia tiếp nhận đầu tư, giúp bảo vệ quyền lợi và tạo môi trường đầu tư ổn định.

5. Làm thế nào để xác định một tranh chấp thuộc thẩm quyền của ICSID?
   Tranh chấp phải phát sinh từ một khoản đầu tư quốc tế, giữa nhà đầu tư nước ngoài và quốc gia ký kết Công ước ICSID, và các bên phải đồng ý đưa tranh chấp ra trọng tài ICSID.

Kết luận

• Khái niệm “khoản đầu tư quốc tế” là yếu tố then chốt trong xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế tại ICSID.
• Các điều ước quốc tế đa phương và song phương có xu hướng định nghĩa rộng và linh hoạt về khoản đầu tư nhằm bảo vệ đa dạng hình thức đầu tư.
• Việt Nam đã có bước tiến trong nội luật hóa các quy định quốc tế nhưng cần tiếp tục hoàn thiện để phù hợp với thực tiễn và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp.
• Nâng cao năng lực chuyên gia và xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ quyền lợi quốc gia và nhà đầu tư.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, đào tạo chuyên gia, xây dựng hướng dẫn áp dụng và thúc đẩy đàm phán hiệp định đầu tư nhằm tạo môi trường đầu tư minh bạch, ổn định.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và chuyên gia pháp lý nên triển khai các đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội để nhận thêm tài liệu và hỗ trợ nghiên cứu.