I. Hiểu Rõ Nguyên Tắc FET Cơ Sở Giải Quyết Tranh Chấp
Tổng hợp những nghĩa vụ mà nước chủ nhà phải thực hiện đối với nhà đầu tư hoặc khoản đầu tư thường được gọi chung bằng thuật ngữ là “sự đối xử”. Đồng thời căn cứ theo thực tế của hoạt động đầu tư quốc tế, các nhà đầu tư nước ngoài và tài sản của họ thường phải đối mặt với nhiều rủi ro chính trị từ nhà nước chủ nhà. Để giảm thiểu những rủi ro này và đảm bảo quyền lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài, các hiệp định đầu tư thường quy định các nguyên tắc đối xử của nhà nước chủ nhà với nhà đầu tư nước ngoài. Những nguyên tắc này được thiết lập nhằm tạo ra môi trường đầu tư thuận lợi và bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Tuy nhiên, phạm vi và đối tượng áp dụng của các nghĩa vụ này lại phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể và từng từ ngữ chính xác trong các hiệp định đầu tư quốc tế. Do đó, các hiệp định đầu tư thường có sự khác biệt trong cách thể hiện các nguyên tắc đối xử. Nhưng nhìn chung có thể phân loại các nguyên tắc đối xử thành hai loại dựa trên tiêu chuẩn bảo hộ bao gồm bảo hộ tuyệt đối và bảo hộ tương đối. Một số nguyên tắc đối xử có thể được kể đến như: nguyên tắc không phân biệt đối xử (bao gồm đối xử tối huệ quốc (MFN) và đối xử quốc gia (NT)); nguyên tắc đối xử tối thiểu (đối xử công bằng và thỏa đáng (FET) và bảo vệ và an ninh đầy đủ (FPS)). Những nguyên tắc này có thể cùng xuất hiện trong các IIAs hoặc có thể được lựa chọn ra để quy định riêng lẻ nhằm phù hợp với bối cảnh và điều kiện của các IIAs.
1.1. Phân loại nguyên tắc đối xử trong đầu tư quốc tế
Các nguyên tắc đối xử được phân loại dựa trên tiêu chuẩn bảo hộ: bảo hộ tuyệt đối và bảo hộ tương đối. Bảo hộ tương đối dựa trên cách quốc gia đối xử với nhà đầu tư của mình hoặc các nước khác. Bảo hộ tuyệt đối áp dụng mà không cần so sánh với cách đối xử khác. Các nguyên tắc bao gồm: không phân biệt đối xử, đối xử tối thiểu, và tôn trọng nghĩa vụ. Sự khác biệt trong cách thể hiện các nguyên tắc này phụ thuộc vào từng hiệp định đầu tư quốc tế.
1.2. Vai trò của Hiệp định đầu tư quốc tế IIAs
Hiệp định đầu tư quốc tế (IIAs) đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường đầu tư ổn định và công bằng. Các IIAs thường được ký kết giữa các quốc gia để điều chỉnh các vấn đề liên quan đến đầu tư quốc tế. Hiện nay, có hàng trăm IIAs được ký kết trên toàn thế giới. Hầu hết các IIAs đều có cam kết về việc đối xử công bằng và thỏa đáng đối với các nhà đầu tư, đây được xem là một điều khoản cốt lõi, thậm chí là “quy tắc vàng” của các IIAs.
II. Nguồn Gốc Nội Dung Nguyên Tắc Đối Xử Công Bằng FET
Các tiêu chuẩn đối xử dựa trên sự công bằng và thoả đáng có trước các IIAs hiện đại. Các điều khoản FET được sử dụng trong BITs và các IIAs khác nhau đã xuất hiện trong các hiệp định kinh tế quốc tế ban đầu như Hiến chương Havana cho Tổ chức Thương Mại Quốc tế (1948) và Hiệp định Kinh tế Bogota (1948). Đây chính là bắt nguồn của việc sử dụng điều khoản FET trong các IIAs. Cụm từ “đối xử thoả đáng” xuất hiện lần tiên trong Hiến Chương Havana nhằm thành lập Tổ chức Thương Mại Quốc tế (International Trade Organization – ITO). Với mức độ hợp tác khu vực, vào năm 1948, Hội nghị Quốc tế lần thứ IX của các Quốc gia Châu Mỹ đã thông qua bảy Hiệp định kinh tế Bogota, đây là một Hiệp định được xây dựng để cung cấp các biện pháp bảo vệ đầy đủ cho các nhà đầu tư nước ngoài trong khu vực.
2.1. Hiến chương Havana và sự ra đời khái niệm đối xử thỏa đáng
Hiến chương Havana là văn bản đầu tiên sử dụng cụm từ “đối xử thỏa đáng” (equitable treatment). Mặc dù không được phê chuẩn, Hiến chương Havana đã đặt nền móng cho việc đưa nguyên tắc này vào các điều khoản về đối xử đầu tư nước ngoài. Điều 11(2) của Hiến chương khuyến nghị các thỏa thuận song phương hoặc đa phương về các biện pháp đảm bảo đối xử công bằng và thỏa đáng đối với doanh nghiệp, kỹ năng, vốn, nghệ thuật và công nghệ giữa các quốc gia thành viên.
2.2. Hiệp định Kinh tế Bogota và bảo vệ nhà đầu tư khu vực
Hiệp định Kinh tế Bogota, được thông qua năm 1948, cung cấp các biện pháp bảo vệ đầy đủ cho các nhà đầu tư nước ngoài trong khu vực Châu Mỹ. Điều 22 của Hiệp định cam kết đối xử công bằng với vốn nước ngoài và ngăn chặn các biện pháp phi lý, không hợp lý hoặc phân biệt đối xử làm giảm giá trị quyền lợi hợp pháp của công dân nước khác trong các hoạt động đầu tư.
III. Phân Tích Vụ Kiện Điển Hình Bài Học Áp Dụng Nguyên Tắc FET
Các nghiên cứu đặc biệt các nghiên cứu nước ngoài cũng thường xem xét các vụ kiện đầu tư và phân tích các quyết định của các cơ quan giải quyết tranh chấp để đưa ra đánh giá về hiệu quả của nguyên tắc FET trong việc giải quyết tranh chấp đầu tư. Chúng đều cho thấy sự phức tạp và đa dạng của vấn đề này, đặc biệt là khi áp dụng trong thực tiễn xét xử. Một số tài liệu nghiên cứu chủ đề có liên quan nổi bật như: Sách "The Law of investment treaties" của Jeswald W. Salacuse là một tài liệu quan trọng về pháp luật đầu tư nước ngoài. Sách trình bày và phân tích chi tiết các vấn đề pháp lý liên quan đến các hiệp định đầu tư, cung cấp cho người đọc một cái nhìn tổng quan về pháp luật đầu tư nước ngoài và các quy định liên quan đến việc giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực này.
3.1. Nghiên cứu các vụ kiện để đánh giá hiệu quả FET
Nghiên cứu các vụ kiện đầu tư và phân tích quyết định của cơ quan giải quyết tranh chấp là cách hiệu quả để đánh giá tính hiệu quả của nguyên tắc FET. Các vụ kiện cho thấy sự phức tạp khi áp dụng nguyên tắc này vào thực tiễn xét xử, làm nổi bật sự cần thiết của việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định của tòa án và trọng tài.
3.2. The Law of Investment Treaties và tổng quan pháp luật đầu tư
Cuốn sách "The Law of Investment Treaties" của Jeswald W. Salacuse là một tài liệu quan trọng về pháp luật đầu tư nước ngoài. Sách này cung cấp cái nhìn tổng quan về các vấn đề pháp lý liên quan đến hiệp định đầu tư và giải quyết tranh chấp. Đây là nguồn tham khảo hữu ích cho những ai muốn hiểu sâu hơn về lĩnh vực này.
IV. Kinh Nghiệm Quốc Tế Vận Dụng FET Hiệu Quả Trong ISDS
Tuy nhiên hiện nay tại Việt Nam cũng còn chưa nhiều bài nghiên cứu tập trung đi sâu vào đề tài này đặc biệt là phân tích sự áp dụng nguyên tắc FET vào thực tiễn giải quyết tranh chấp đầu tư. Đề tài được nghiên cứu nhằm trả lời được hai câu hỏi nghiên cứu sau: - Nguyên tắc đối xử công bằng và thoả đáng là như thế nào? - Nguyên tắc đối xử công bằng và thoả đáng được áp dụng trong các vụ kiện giữa nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia nhận đầu tư như thế nào? Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập trung vào nguyên tắc FET trong các Hiệp định đầu tư quốc tế, các bài nghiên cứu của các học giả trên thế giới có nghiên cứu liên quan về nguyên tắc và các bản án, các tài liệu về các vụ kiện áp dụng nguyên tắc trên thực tiễn.
4.1. Phân tích sâu sắc thực tiễn áp dụng FET tại Việt Nam
Hiện nay, các nghiên cứu về áp dụng nguyên tắc FET trong giải quyết tranh chấp đầu tư tại Việt Nam còn hạn chế. Cần có nhiều nghiên cứu hơn để phân tích sâu sắc việc áp dụng nguyên tắc này trong thực tiễn, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam tham gia nhiều hiệp định đầu tư quốc tế.
4.2. Hai câu hỏi then chốt cần trả lời về nguyên tắc FET
Để hiểu rõ về nguyên tắc FET, cần trả lời hai câu hỏi then chốt: Thứ nhất, nguyên tắc đối xử công bằng và thỏa đáng là gì? Thứ hai, nguyên tắc này được áp dụng như thế nào trong các vụ kiện giữa nhà đầu tư nước ngoài và quốc gia nhận đầu tư? Việc trả lời hai câu hỏi này sẽ giúp làm sáng tỏ bản chất và phạm vi áp dụng của nguyên tắc FET.
V. Phương Pháp Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Nguyên Tắc Công Bằng FET
Để thực hiện tốt mục tiêu đề ra, tác giả sẽ sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp luận: sử dụng hệ thống các luận điểm, lý luận về nguyên tắc FET đã có làm cơ sở, có chức năng làm nền tảng cho những luận điểm trong bài nghiên cứu. - Phương pháp phân tích và tổng hợp: tác giả tiến hành phân tích các kết quả, luận cứ đã thu được trong quá trình nghiên cứu và sau đó tổng hợp lại và đưa ra luận điểm chính trong bài. - Phương pháp lịch sử: nghiên cứu và tìm hiểu bản chất của nguyên tắc FET thông qua quá trình hình thành và phát triển của nó. - Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: thu thập, học tập và gom lại những kết quả từ những bài nghiên cứu, tài liệu trước từ đó làm nền tảng cho bài nghiên cứu đang thực hiện.
5.1. Phương pháp luận và cơ sở lý luận về nguyên tắc FET
Bài nghiên cứu sử dụng phương pháp luận dựa trên hệ thống các luận điểm và lý luận về nguyên tắc FET đã có. Phương pháp này đóng vai trò là nền tảng vững chắc cho các luận điểm và kết luận trong bài, đảm bảo tính khoa học và khách quan của nghiên cứu.
5.2. Kết hợp phân tích tổng hợp và phương pháp lịch sử
Nghiên cứu kết hợp nhiều phương pháp, bao gồm phân tích, tổng hợp và phương pháp lịch sử. Phương pháp phân tích và tổng hợp giúp làm rõ các kết quả nghiên cứu, còn phương pháp lịch sử giúp hiểu rõ bản chất của nguyên tắc FET thông qua quá trình hình thành và phát triển.
VI. Ý Nghĩa và Ứng Dụng Nguyên Tắc FET Trong Đầu Tư
Tác giả mong muốn đề tài "Nguyên tắc đối xử công bằng và thoả đáng trong các vụ kiện giữa nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia nhận đầu tư" sẽ là một đề tài có ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng. Đề tài này giúp đọc giả có thể hiểu thêm về nguyên tắc FET. Điều này là yếu tố quan trọng trong việc nhận thức được nguyên tắc, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư có thể bảo vệ quyền lợi của chính mình. Sau đó, đề tài này giúp tìm hiểu thực trạng áp dụng nguyên tắc FET trong các vụ kiện giữa nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia nhận đầu tư. Việc này có thể giúp cho các quyết định về chính sách đầu tư của các quốc gia được đưa ra dựa trên cơ sở có nhiều thông tin và tương đối đầy đủ về thực trạng áp dụng nguyên tắc FET.
6.1. Đề cao nhận thức về nguyên tắc FET cho nhà đầu tư
Đề tài hướng đến việc nâng cao nhận thức về nguyên tắc FET cho độc giả, đặc biệt là các nhà đầu tư. Việc hiểu rõ nguyên tắc này là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư trong quá trình hoạt động đầu tư.
6.2. Cung cấp thông tin cho hoạch định chính sách đầu tư
Nghiên cứu cung cấp thông tin về thực trạng áp dụng nguyên tắc FET trong các vụ kiện, từ đó giúp các quốc gia đưa ra quyết định chính sách đầu tư dựa trên cơ sở thông tin đầy đủ và chính xác, đảm bảo môi trường đầu tư công bằng và minh bạch.
