Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh các đơn vị sự nghiệp công lập tại Việt Nam ngày càng phải đối mặt với yêu cầu nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, kế toán quản trị trở thành công cụ thiết yếu hỗ trợ công tác quản lý và ra quyết định. Trung tâm Y tế dự phòng thành phố Đà Nẵng, một đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo một phần chi thường xuyên, hoạt động trong lĩnh vực y tế dự phòng với nhiều chức năng quan trọng như phòng chống dịch bệnh, giám sát sức khỏe cộng đồng, và cung cấp dịch vụ y tế dự phòng, đang đứng trước thách thức trong việc vận dụng kế toán quản trị để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017 nhằm phân tích thực trạng vận dụng kế toán quản trị tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm tăng cường hiệu quả công tác quản lý tài chính.
Mục tiêu nghiên cứu bao gồm hệ thống hóa lý luận về kế toán quản trị trong các đơn vị sự nghiệp công lập, phân tích thực trạng vận dụng kế toán quản trị tại Trung tâm Y tế dự phòng Đà Nẵng, và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Trung tâm chủ động kiểm soát nguồn thu, chi, đồng thời cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho các quyết định quản lý, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế dự phòng tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán quản trị hiện đại, trong đó:
Khái niệm kế toán quản trị: Theo Luật Kế toán Việt Nam, kế toán quản trị là việc thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính phục vụ quản trị nội bộ. Kaplan và Atkinson nhấn mạnh kế toán quản trị là hệ thống cung cấp thông tin cho nhà quản lý trong lập kế hoạch và kiểm soát hoạt động.
Lịch sử phát triển kế toán quản trị: Qua bốn giai đoạn từ trước năm 1950 đến những năm 1990, kế toán quản trị đã phát triển từ công cụ ghi chép đơn thuần đến hệ thống hỗ trợ ra quyết định chiến lược, ứng dụng công nghệ thông tin và kỹ thuật phân tích chi phí hiện đại.
Mục tiêu và nhiệm vụ: Kế toán quản trị nhằm cung cấp thông tin trọng tâm cho lãnh đạo, giúp lập dự toán, kiểm soát chi phí, đánh giá hiệu quả hoạt động và hỗ trợ ra quyết định kinh doanh hợp lý.
Vai trò trong đơn vị y tế dự phòng: Kế toán quản trị giúp lập dự toán nguồn thu, chi, kiểm soát thực hiện dự toán, cung cấp thông tin cho các quyết định ngắn hạn và dài hạn, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh tự chủ tài chính theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP.
Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, kiểm soát chi phí, phân tích chênh lệch dự toán - thực tế, và ra quyết định dựa trên thông tin kế toán quản trị.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả kết hợp phân tích so sánh số liệu thứ cấp thu thập từ Trung tâm Y tế dự phòng Đà Nẵng trong giai đoạn 2015-2017. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ dữ liệu tài chính, kế toán của Trung tâm trong khoảng thời gian này. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
Phân tích số liệu được thực hiện bằng cách so sánh các chỉ tiêu tài chính qua các năm, đánh giá sự biến động giữa dự toán và thực tế, đồng thời đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành như Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Kế toán, Thông tư 56/2014/TT-BTC và Thông tư 233/2016/TT-BTC. Ngoài ra, nghiên cứu còn tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan để làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn vận dụng kế toán quản trị trong đơn vị sự nghiệp công lập.
Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2018, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng vận dụng kế toán quản trị còn hạn chế: Trung tâm Y tế dự phòng Đà Nẵng chưa áp dụng đầy đủ kế toán quản trị mà chủ yếu dựa vào kế toán tài chính. Tuy nhiên, đã có một số biểu hiện như lập dự toán thu, chi ngân sách, kiểm tra, giám sát thực hiện dự toán và cung cấp thông tin cho lãnh đạo ra quyết định. Ví dụ, dự toán thu ngân sách nhà nước và thu dịch vụ được xây dựng dựa trên số liệu thực tế năm trước và nhu cầu hoạt động, đảm bảo tính khả thi.
Công tác lập dự toán chi tiết và chặt chẽ: Dự toán chi thường xuyên và không thường xuyên được xây dựng dựa trên các căn cứ như số lượng cán bộ, kế hoạch mua sắm trang thiết bị, nhu cầu hoạt động chuyên môn. Tỷ lệ dự toán chi thường xuyên chiếm khoảng 70-80% tổng chi ngân sách, trong khi chi không thường xuyên chiếm khoảng 20-30%. Việc lập dự toán dựa trên nguyên tắc đảm bảo bù đắp chi phí và có tích lũy hợp lý.
Kiểm soát và đánh giá thực hiện dự toán hiệu quả: Trung tâm thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ các khoản thu, chi theo dự toán đã phê duyệt. Qua so sánh số liệu thực tế với dự toán, phát hiện các khoản chi vượt hoặc thiếu so với kế hoạch để điều chỉnh kịp thời. Ví dụ, trong năm 2016, tỷ lệ chênh lệch giữa dự toán và thực tế chi thường xuyên là khoảng 5%, cho thấy sự kiểm soát tương đối hiệu quả.
Cung cấp thông tin hỗ trợ ra quyết định còn hạn chế: Mặc dù có cung cấp thông tin tài chính cho lãnh đạo, nhưng thông tin kế toán quản trị chưa được khai thác triệt để để hỗ trợ các quyết định chiến lược dài hạn như đầu tư trang thiết bị mới hay mở rộng dịch vụ. Việc phân tích chi phí theo hoạt động và đánh giá hiệu quả chưa được thực hiện đầy đủ.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân hạn chế trong vận dụng kế toán quản trị tại Trung tâm xuất phát từ việc chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể cho đơn vị sự nghiệp công lập về kế toán quản trị, cũng như nhận thức và năng lực của cán bộ kế toán còn hạn chế. So với các nghiên cứu tại các trường đại học và bệnh viện công lập, Trung tâm Y tế dự phòng Đà Nẵng còn chậm trong việc áp dụng các công cụ kế toán quản trị hiện đại.
Việc lập dự toán chi tiết và kiểm soát chặt chẽ dự toán phù hợp với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và các Thông tư hướng dẫn, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động chuyên môn. Tuy nhiên, việc thiếu các báo cáo phân tích chi phí theo hoạt động và đánh giá hiệu quả làm giảm khả năng ra quyết định chính xác và kịp thời.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và thực tế thu, chi qua các năm, bảng phân tích tỷ lệ chênh lệch dự toán - thực tế, và sơ đồ mô tả quy trình lập dự toán và kiểm soát chi phí tại Trung tâm.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện hệ thống lập dự toán theo kế toán quản trị: Xây dựng quy trình lập dự toán chi tiết, phân loại chi phí theo hoạt động, dựa trên phân tích chi phí biến đổi và cố định. Mục tiêu giảm tỷ lệ chênh lệch dự toán - thực tế xuống dưới 3% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế hoạch - Tài chính phối hợp với các khoa chuyên môn.
Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá thực hiện dự toán: Áp dụng các công cụ phân tích chênh lệch chi phí, báo cáo định kỳ về hiệu quả sử dụng ngân sách. Mục tiêu nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Kế hoạch - Tài chính.
Phát triển hệ thống báo cáo kế toán quản trị hỗ trợ ra quyết định: Xây dựng các báo cáo phân tích chi phí theo hoạt động, đánh giá hiệu quả kinh tế của từng dịch vụ y tế dự phòng, hỗ trợ quyết định đầu tư và mở rộng dịch vụ. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống báo cáo trong 18 tháng. Chủ thể: Phòng Kế toán và Ban Giám đốc.
Nâng cao năng lực cán bộ kế toán và quản lý: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về kế toán quản trị, kỹ năng phân tích tài chính và sử dụng phần mềm kế toán hiện đại. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn, đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính hiện đại trong 2 năm. Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo.
Xây dựng và hoàn thiện bộ máy kế toán quản trị: Tổ chức lại bộ máy kế toán theo hướng chuyên môn hóa, phân công rõ ràng nhiệm vụ từng bộ phận, đảm bảo tính hiệu quả và kịp thời trong xử lý thông tin kế toán quản trị. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Tổ chức - Hành chính.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo các đơn vị y tế dự phòng: Giúp hiểu rõ vai trò và lợi ích của kế toán quản trị trong quản lý tài chính, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động.
Cán bộ kế toán và tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập: Cung cấp kiến thức thực tiễn về vận dụng kế toán quản trị, kỹ năng lập dự toán, kiểm soát chi phí và báo cáo tài chính nội bộ.
Nhà quản lý và chuyên gia tài chính công: Tham khảo các mô hình và phương pháp quản lý tài chính hiệu quả trong lĩnh vực y tế dự phòng, hỗ trợ xây dựng chính sách và hướng dẫn nghiệp vụ.
Giảng viên và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị tài chính: Tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng kế toán quản trị trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực y tế dự phòng.
Câu hỏi thường gặp
Kế toán quản trị khác gì so với kế toán tài chính?
Kế toán quản trị tập trung cung cấp thông tin nội bộ cho nhà quản lý nhằm hỗ trợ lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định, trong khi kế toán tài chính chủ yếu phục vụ người dùng bên ngoài như nhà đầu tư, cơ quan thuế. Ví dụ, kế toán quản trị giúp phân tích chi phí dịch vụ y tế để điều chỉnh giá thành phù hợp.Tại sao Trung tâm Y tế dự phòng cần áp dụng kế toán quản trị?
Kế toán quản trị giúp Trung tâm lập dự toán chính xác, kiểm soát chi phí hiệu quả và cung cấp thông tin kịp thời cho các quyết định quản lý, đặc biệt trong bối cảnh tự chủ tài chính theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP. Điều này giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và chất lượng dịch vụ.Phương pháp lập dự toán tại Trung tâm được thực hiện như thế nào?
Dự toán được xây dựng dựa trên số lượng cán bộ, kế hoạch mua sắm, nhu cầu hoạt động và số liệu thực tế các năm trước, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước. Ví dụ, dự toán chi thường xuyên chiếm khoảng 70-80% tổng chi ngân sách.Làm thế nào để kiểm soát chi phí hiệu quả tại đơn vị sự nghiệp công lập?
Thông qua việc so sánh số liệu thực tế với dự toán, phân tích nguyên nhân chênh lệch và điều chỉnh kịp thời, đồng thời xây dựng định mức chi tiêu hợp lý. Trung tâm đã áp dụng kiểm soát chặt chẽ các khoản thu, chi theo dự toán đã phê duyệt.Những khó khăn khi vận dụng kế toán quản trị tại Trung tâm là gì?
Thiếu văn bản hướng dẫn cụ thể, năng lực cán bộ kế toán hạn chế, và hệ thống báo cáo chưa hoàn chỉnh là những thách thức chính. Do đó, cần đào tạo nâng cao năng lực và hoàn thiện hệ thống báo cáo để phát huy hiệu quả kế toán quản trị.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về kế toán quản trị và phân tích thực trạng vận dụng tại Trung tâm Y tế dự phòng Đà Nẵng trong giai đoạn 2015-2017.
- Thực trạng cho thấy Trung tâm đã có một số biểu hiện vận dụng kế toán quản trị nhưng còn hạn chế về phạm vi và hiệu quả.
- Công tác lập dự toán và kiểm soát chi phí được thực hiện tương đối chặt chẽ, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động chuyên môn.
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống lập dự toán, kiểm soát chi phí, phát triển báo cáo kế toán quản trị và nâng cao năng lực cán bộ kế toán.
- Khuyến nghị Trung tâm triển khai các bước cải tiến trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đồng thời kêu gọi sự quan tâm hỗ trợ từ các cơ quan quản lý cấp trên.
Luận văn mong muốn trở thành tài liệu tham khảo hữu ích cho các đơn vị y tế dự phòng và các đơn vị sự nghiệp công lập khác trong việc vận dụng kế toán quản trị, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và chất lượng dịch vụ y tế dự phòng tại Việt Nam.