Hội Thẩm Nhân Dân Tham Gia Xét Xử Vụ Án Hình Sự Theo Bộ Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam Năm 2015 (Trên Cơ Sở Thực Tiễn Xét Xử Tại Tỉnh Đắk Lắk)

• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Tất Viễn
• Trường học: Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình Sự và Tố Tụng Hình Sự
• Đề tài: Hội Thẩm Nhân Dân Tham Gia Xét Xử Vụ Án Hình Sự Theo Bộ Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam Năm 2015 (Trên Cơ Sở Thực Tiễn Xét Xử Tại Tỉnh Đắk Lắk)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SỰ THAM GIA CỦA HỘI THẨM NHÂN DÂN TRONG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
• 1.1. Khái niệm, đặc điểm về sự tham gia của Hội thẩm trong xét xử vụ án hình
• 1.2. Khái niệm sự tham gia của Hội thẩm nhân dân trong xét xử vụ án hình sự
• 1.3. Đặc điểm sự tham gia của Hội thẩm nhân dân trong xét xử vụ án hình sự
• 1.4. Vai trò của Hội thẩm trong xét xử các vụ án hình sự
• 1.5. Sự tham gia của Hội thẩm nhân dân góp phần bảo vệ công lý, công bằng, bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự
• 1.6. Sự tham gia của Hội thẩm nhân dân góp phần bảo đảm dân chủ trong hoạt động xét xử vụ án hình sự
• 1.7. Sự tham gia của Hội thẩm nhân dân góp phần bảo đảm chất lượng hoạt động xét xử, đề cao tính thượng tôn pháp luật trong tố tụng hình sự
• 1.8. Quy định về đại diện nhân dân tham gia xét xử các vụ án hình sự ở một số quốc gia
• 1.8.1. Quy định về đại diện nhân dân tham gia xét xử của pháp luật Trung Quốc
• 1.8.2. Quy định về đại diện nhân dân tham gia xét xử của pháp luật Liên bang Nga
• 1.8.3. Quy định về đại diện nhân dân tham gia xét xử của pháp luật Hoa Kỳ, Canada, Nhật Bản
• 1.9. Những yếu tố bảo đảm chất lượng sự tham gia của Hội thẩm trong xét xử các vụ án hình sự
• 1.9.1. Năng lực của Hội thẩm nhân dân
• 1.9.2. Thể chế pháp lý hoàn thiện
• 1.9.3. Những bảo đảm về tính độc lập của Hội thẩm nhân dân từ phía Thẩm phán chuyên nghiệp
• 1.9.4. Các điều kiện bảo đảm liên quan đến cơ sở vật chất phục vụ hoạt động của Hội thẩm nhân dân trong xét xử vụ án hình sự
• 1.10. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ SỰ THAM GIA CỦA HỘI THẨM NHÂN DÂN TRONG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN Ở TỈNH ĐẮK LẮK
• 2.1. Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về sự tham gia của Hội thẩm nhân dân trong xét xử các vụ án hình sự
• 2.2. Quy định về các nguyên tắc liên quan đến tổ chức và hoạt động của Hội thẩm nhân dân trong xét xử vụ án hình sự
• 2.3. Quy định về hoạt động của Hội thẩm nhân dân khi tham gia xét xử vụ án hình sự
• 2.4. Tình hình xét xử các vụ án hình sự của các Toà án trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ 2018 đến 2022 và thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật TTHS về sự tham gia của Hội thẩm nhân dân vào xét xử
• 2.5. Tình hình xét xử các vụ án hình sự của Tòa án trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ 2018 đến 2022 và kết quả tham gia của Hội thẩm nhân dân
• 2.6. Những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn tham gia xét xử vụ án hình sự của Hội thẩm nhân dân và nguyên nhân
• 2.7. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA HỘI THẨM NHÂN DÂN TRONG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
• 3.1. Yêu cầu tăng cường vai trò của Hội thẩm nhân dân trong xét xử các vụ án hình sự
• 3.2. Yêu cầu bảo đảm công lý, quyền con người, quyền công dân
• 3.3. Yêu cầu thực hiện tốt giám sát của xã hội đối với việc xét xử các vụ án hình sự
• 3.4. Đáp ứng với yêu cầu hội nhập quốc tế về pháp luật và tư pháp
• 3.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả tham gia xét xử các vụ án hình sự của Hội thẩm nhân dân
• 3.5.1. Hoàn thiện các quy định về Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử vụ án hình sự
• 3.5.2. Bổ sung chế định Hội thẩm đoàn trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
• 3.5.3. Tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành đối với công tác xét xử vụ án hình sự
• 3.5.4. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ xét xử cho Hội thẩm nhân dân
• 3.5.5. Hoàn thiện chế độ, chính sách đối với hội thẩm
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Hội Thẩm Nhân Dân Tổng Quan Về Xét Xử Hình Sự 2024

Theo Từ điển Tiếng Việt, Hội thẩm nhân dân được hiểu là “Đại biểu nhân dân cùng ngồi xử án với các Thẩm phán”. Như vậy, HTND là người do Hội đồng nhân dân - cơ quan đại diện của nhân dân bầu ra theo quy trình, thủ tục chặt chẽ theo thời hạn luật định để cùng với Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ xét xử các vụ án xảy ra tại địa phương mình. Cách tiếp cận này đã thể hiện cơ chế pháp lý hình thành nên HTND là thông qua hình thức bầu; thời gian thực hiện nhiệm vụ xét xử cùng với Tòa án của HTND không phải vĩnh viễn mà theo thời hạn nhất định; chức năng của HTND là cùng với Thẩm phán thực hiện hoạt động xét xử đối với các vụ án Tòa án đã thụ lý giải quyết. Theo Từ điển Luật học của Viện Khoa học pháp lý thuộc Bộ Tư pháp thì HTND là “người được bầu hoặc cử theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án”. Theo Sổ tay thuật ngữ pháp lý thông dụng, HTND là một chức danh để chỉ những người cùng tham gia với Thẩm phán trong HĐXX ở Tòa án khi tham gia xét xử. Sự tham gia của HTND vào việc xét xử cùng với Tòa án lần đầu tiên được ghi nhận trong hệ thống pháp luật nước ta tại Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/01/1946 và trong Hiến pháp năm 1946 với tên gọi “Phụ thẩm nhân dân” [30, Điều 65].

1.1. Khái niệm Hội Thẩm Nhân Dân Trong Xét Xử Hình Sự

Sự tham gia của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án là một trong những yếu tố truyền thống của hệ thống tư pháp, góp phần bảo đảm cho những giá trị bất biến của hệ thống tư pháp, đó là xác định sự thật, bảo vệ công lý, bảo đảm quyền được xét xử công bằng trên cơ sở các giá trị chung của cộng đồng và nguyên tắc độc lập xét xử. Thẩm phán, HTND xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, HTND. Theo đó, thực hiện chế độ xét xử vụ án hình sự có HTND tham gia và quy định địa vị pháp lý của HTND khi xét xử độc lập với Thẩm phán, chỉ tuân theo pháp luật là nguyên tắc được ghi nhận trong Hiến pháp.

1.2. Vai Trò Của HTND Giám Sát Quyền Lực Nhà Nước

Việc đại diện nhân dân tham gia xét xử cũng chính là một kênh giám sát quá trình thực thi quyền lực nhà nước, giám sát thực hiện quyền tư pháp và thậm chí là kiểm soát quyền lực Nhà nước nếu các chủ thể đại diện nhân dân tham gia xét xử thật sự được độc lập trong việc đưa ra các nhận định và phán định của mình. Sự tham gia của nhân dân vào quá trình đưa ra các phán quyết tư pháp bảo đảm cho các phán quyết tư pháp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn trên cơ sở những giá trị xã hội/giá trị cộng đồng - những quan điểm về đạo đức, về hành vi chuẩn/lệch chuẩn mà pháp luật chưa ghi nhận đầy đủ và kịp thời. Mặt khác, sự tham gia của HTND trong xét xử làm tăng cường tính chất dân chủ trong hoạt động xét xử của Tòa án, HTND là những người được HĐND cùng cấp tín nhiệm bầu ra, thay mặt cho nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử các vụ án hình sự theo thủ tục sơ thẩm, đảm bảo cho hoạt động xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật.

II. Thực Trạng Ở Đắk Lắk Hội Thẩm Tham Gia Xét Xử Ra Sao

Quá trình tổng kết hoạt động xét xử hàng năm của ngành Tòa án cho thấy, hầu hết các bản án, quyết định giải quyết vụ án của Tòa án được ban hành đúng luật, khách quan, dân chủ và thấu tình đạt lý, bản án tuyên có tính thuyết phục cao. Những thành tựu trong qúa trình xét xử của cơ quan Tòa án với sự tham gia tích cực và có hiệu quả của HTND đã làm rõ hơn vai trò, vị trí và uy tín của ngành Tòa án, tăng thêm niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước. Qua quá trình đánh giá chất lượng xét xử của HTND hiện nay, bên cạnh những ưu điểm còn có một số tồn tại, hạn chế nhất định như: vẫn còn một số bản án của Toà án cấp sơ thẩm bị Toà án cấp trên sửa án, huỷ án do lỗi chủ quan của HĐXX; còn tình trạng xử oan người vô tội, buộc Toà án phải công khai xin lỗi và bồi thường cho người bị oan cũng như bỏ lọt người thực hiện hành vi phạm tội. Những tồn tại, bất cập đó xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong đó có những hạn chế nhất định từ phía HTND.

2.1. Ưu Điểm Trong Xét Xử Bản Án Thuyết Phục Đúng Pháp Luật

Hầu hết các bản án, quyết định giải quyết vụ án của Tòa án được ban hành đúng luật, khách quan, dân chủ và thấu tình đạt lý, bản án tuyên có tính thuyết phục cao. Những thành tựu trong qúa trình xét xử của cơ quan Tòa án với sự tham gia tích cực và có hiệu quả của HTND đã làm rõ hơn vai trò, vị trí và uy tín của ngành Tòa án, tăng thêm niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước.

2.2. Tồn Tại Sửa Án Huỷ Án Do Lỗi Chủ Quan HĐXX

Vẫn còn một số bản án của Toà án cấp sơ thẩm bị Toà án cấp trên sửa án, huỷ án do lỗi chủ quan của HĐXX; còn tình trạng xử oan người vô tội, buộc Toà án phải công khai xin lỗi và bồi thường cho người bị oan cũng như bỏ lọt người thực hiện hành vi phạm tội. Những tồn tại, bất cập đó xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong đó có những hạn chế nhất định từ phía HTND.

III. Giải Pháp Nào Nâng Cao Hiệu Quả Hội Thẩm Tại Đắk Lắk

Nhằm nghiên cứu một cách tổng thể về sự tham gia của HTND trong hoạt động xét xử vụ án hình sự, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật về sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự, từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới, tác giả đã chọn vấn đề “Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử vụ án hình sự theo Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2015 (Trên cơ sở thực tiễn xét xử tại tỉnh Đăk Lăk)” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ luật học.

3.1. Nghiên Cứu Tổng Thể Đánh Giá Thực Trạng Pháp Luật

Nghiên cứu một cách tổng thể về sự tham gia của HTND trong hoạt động xét xử vụ án hình sự, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật về sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự. Từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới.

3.2. Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Hoạt Động HTND

Đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới. Trên cơ sở tiếp thu, tổng hợp kết quả nghiên cứu những công trình trên, cùng với sự tìm tòi và nghiên cứu của mình, tác giả đi sâu phân tích, đánh giá để làm rõ những vấn đề liên quan đến sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự theo BLTTHS Việt Nam năm 2015 - thực tiễn thi hành tại tỉnh Đắk Lắk.

IV.BLTTHS 2015 Hội Thẩm Nhân Dân Vai Trò Và Quyền Hạn

Vai trò, vị trí của HTND không phải là vấn đề mới mà trong thời gian qua cũng đã có những bài viết, công trình nghiên cứu liên quan về vấn đề này, nhưng ở mỗi đề tài là một ý kiến, quan điểm riêng dưới góc nhìn của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam ở mỗi thời điểm mỗi giai đoạn khác nhau có những quan điểm khác nhau nhưng đều cùng mục đích góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật TTHS nói riêng.

4.1. Công Trình Nghiên Cứu Nâng Cao Vai Trò Thẩm Phán và HTND

Bùi Thị Huệ (2015), “Nâng cao vai trò của thẩm phán và Hội thẩm nhân dân của Tòa án nhân dân địa phương trong xét xử vụ án hình sự”, luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa luật - Đại học Quốc Gia Hà Nội. Công trình chủ yếu nêu những vấn đề lý luận về vai trò của Thẩm phán và HTND tại địa phương khi xét xử VAHS, phân tích quy định của BLTTHS năm 2003 về vai trò của Thẩm phán và HTND, đối chiếu với thực tiễn, trên cơ sở đó đặt ra nhu cầu và đề xuất những giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về vai trò của Thẩm phán và HTND.

4.2. HTND Chế Định Pháp Lý Trong Luật Tố Tụng Hình Sự

Hoàng Trí Lý (2015), “Chế định Hội thẩm nhân dân trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, Luật văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Công trình tập trung những vấn đề lý luận chung về HTND trong pháp luật TTHS như: khái niệm, vai trò, lịch sử hình thành, trách nhiệm, quyền hạn, tiêu chuẩn và các nguyên tắc hoạt động của HTND. Đồng thời, làm rõ những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn thực thi pháp luật của HTND tại địa bản tỉnh Đắk Lắk và kiến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử vụ án hình sự.

V. Cải Cách Tư Pháp Vai Trò Của HTND Trong Giai Đoạn Mới

TSKH Đào Trí Úc, PGS.TS Vũ Công Giao (2014), “Cải cách tư pháp vì một nền tư pháp liêm chính”, Sách chuyên khảo, Nxb Đại học Quốc gia Hà nội. Cuốn sách với sƣ tham gia của nhiều tác giả bàn về vấn đề cải cách tƣ pháp tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau nhƣ: Quyền tƣ pháp trong Nhà nƣớc pháp quyền; cải cách tƣ pháp trong xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam; liêm chính tƣ pháp, những vấn đề và giải pháp.trong đó có bàn đến vai trò của HĐXX trong tiến trình cải cách tƣ pháp, bảo đảm quyền con ngƣời trong hoạt động tƣ pháp.

5.1. Liêm Chính Tư Pháp Yếu Tố Quan Trọng Trong Cải Cách Tư Pháp

Bàn về vấn đề cải cách tư pháp tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau như: Quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền; cải cách tư pháp trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; liêm chính tư pháp, những vấn đề và giải pháp. Trong đó, có bàn đến vai trò của HĐXX trong tiến trình cải cách tư pháp, bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp.

5.2. Địa Vị Pháp Lý HTND Nghiên Cứu Tại Học Viện Khoa Học Xã Hội

Luận án TS Luật học của Trần Thị Thu Hằng, Địa vị pháp lý của Hội thẩm ở Việt Nam hiện nay, Học viện Khoa học xã hội – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, 2019 đã quát lịch sử hình thành của chế định Hội thẩm và những vấn đề đặt ra trong việc Hội thẩm tham gia xét xử nói chung, trong đó có các vụ án hình sự. Luận án cũng nêu ra một số kiến nghị đổi mới chế định Hội thẩm.

VI. HTND Tham Gia Xét Xử Yêu Cầu Giải Pháp Cụ Thể

Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về sự tham gia của HTND trong xét xử các vụ án hình sự; đánh giá thực trạng hoạt động xét xử của HTND tại các Toà án ở tỉnh Đắk Lắk, luận văn đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử trong các vụ án hình sự.

6.1. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả HTND Đề Xuất Cụ Thể

Luận văn đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử trong các vụ án hình sự. Tập trung nghiên cứu về sự tham gia của HTND trong quá trình xét xử vụ án hình sự của Tòa án nhân dân.

6.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Thủ Tục Thông Thường Đắk Lắk 2018 2022

Phạm vi về nội dung: Pháp luật TTHS quy định hai hình thức tố tụng hình sự là tố tụng theo thủ tục thông thường và tố tụng theo thủ tục rút gọn. Trong phạm vi nghiên cứu của một luận văn tốt nghiệp, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu về sự tham gia của HTND trong quá trình xét xử các vụ án hình sự theo thủ tục thông thường. Phạm vi về không gian, thời gian: Luận văn tập trung đánh giá thực tiễn hoạt động của HTND trong xét xử các vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2018 đến năm 2022.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cải cách tư pháp tại Việt Nam, sự tham gia của Hội thẩm nhân dân (HTND) trong xét xử vụ án hình sự được xem là một trong những yếu tố then chốt nhằm đảm bảo tính dân chủ, công bằng và minh bạch trong hoạt động tư pháp. Theo số liệu thống kê từ Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2018-2022, tỷ lệ các vụ án hình sự được xét xử có sự tham gia của HTND chiếm phần lớn, phản ánh vai trò quan trọng của HTND trong hệ thống tư pháp địa phương. Luận văn tập trung nghiên cứu sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự theo Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) Việt Nam năm 2015, với phạm vi nghiên cứu tại tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 2018-2022.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các quy định pháp luật về HTND, đánh giá thực trạng hoạt động xét xử có sự tham gia của HTND tại Đắk Lắk, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, nâng cao chất lượng xét xử, bảo vệ quyền con người và đảm bảo công lý trong xã hội. Qua đó, tăng cường niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp, đồng thời đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để phân tích các vấn đề lý luận về sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự. Chủ nghĩa duy vật biện chứng giúp luận giải mối quan hệ biện chứng giữa HTND và Thẩm phán trong hoạt động xét xử, trong khi chủ nghĩa duy vật lịch sử cung cấp cơ sở để đánh giá sự phát triển và vai trò của HTND trong tiến trình cải cách tư pháp.

Mô hình nghiên cứu tập trung vào ba khái niệm chính: (1) Hội thẩm nhân dân là đại diện nhân dân tham gia xét xử, (2) nguyên tắc xét xử tập thể và quyết định theo đa số, (3) tính độc lập và chỉ tuân theo pháp luật của HTND trong quá trình xét xử. Các khái niệm này được phân tích để làm rõ vai trò, quyền hạn và trách nhiệm của HTND trong hệ thống tố tụng hình sự Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2018-2022, các văn bản pháp luật liên quan như BLTTHS năm 2015, Hiến pháp năm 2013, cùng các tài liệu nghiên cứu học thuật và báo cáo ngành tư pháp.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các vụ án hình sự xét xử theo thủ tục thông thường có sự tham gia của HTND tại Đắk Lắk. Cỡ mẫu nghiên cứu khoảng vài trăm vụ án, đảm bảo tính đại diện cho thực tiễn địa phương. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, so sánh, đối chiếu quy định pháp luật với thực tiễn xét xử, đồng thời sử dụng phương pháp logic và hệ thống để đánh giá hiệu quả hoạt động của HTND.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2023, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ tham gia của HTND trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Đắk Lắk đạt khoảng 85% trong giai đoạn 2018-2022, phản ánh sự tuân thủ quy định pháp luật về sự tham gia của HTND. Trong đó, các vụ án có tính chất phức tạp thường có Hội đồng xét xử gồm 2 Thẩm phán và 3 HTND.

2. HTND chiếm đa số trong Hội đồng xét xử sơ thẩm (2/3 hoặc 3/5 thành viên), đảm bảo quyền ngang hàng với Thẩm phán trong việc biểu quyết các phán quyết. Theo số liệu, trong khoảng 70% các vụ án, ý kiến của HTND quyết định kết quả xét xử khi có sự khác biệt với Thẩm phán.

3. Chất lượng xét xử có sự đóng góp tích cực từ HTND, thể hiện qua việc giảm tỷ lệ bản án bị Tòa án cấp trên sửa hoặc hủy xuống còn khoảng 10%, thấp hơn mức trung bình toàn quốc. HTND góp phần làm rõ các tình tiết vụ án dựa trên kinh nghiệm sống và hiểu biết thực tiễn, giúp phiên tòa khách quan và công bằng hơn.

4. Một số hạn chế về năng lực và đào tạo HTND vẫn tồn tại, với khoảng 30% HTND chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ xét xử, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá chứng cứ và áp dụng pháp luật chính xác. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của Hội đồng xét xử.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc quy trình bầu chọn HTND chủ yếu dựa trên uy tín và kinh nghiệm xã hội, chưa chú trọng đầy đủ đến trình độ pháp lý và kỹ năng xét xử. So sánh với các quốc gia như Trung Quốc, Liên bang Nga, Hoa Kỳ, mô hình HTND Việt Nam có tính dân chủ cao hơn khi HTND có quyền ngang hàng với Thẩm phán và được phép đặt câu hỏi tại phiên tòa, trong khi bồi thẩm đoàn ở các nước này thường chỉ có vai trò lắng nghe và biểu quyết.

Việc HTND tham gia xét xử góp phần tăng cường tính dân chủ và minh bạch trong hoạt động tư pháp, đồng thời bảo vệ quyền con người và công lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia HTND theo năm và bảng so sánh tỷ lệ bản án bị sửa đổi giữa các địa phương có và không có HTND tham gia.

Tuy nhiên, để phát huy tối đa vai trò của HTND, cần nâng cao năng lực, đào tạo chuyên sâu và hoàn thiện thể chế pháp lý nhằm bảo đảm tính độc lập và trách nhiệm của HTND trong quá trình xét xử.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ cho HTND nhằm nâng cao năng lực pháp lý và kỹ năng xét xử. Thời gian thực hiện trong vòng 2 năm, do Tòa án nhân dân phối hợp với các cơ sở đào tạo pháp luật tổ chức.

2. Hoàn thiện quy định pháp luật về tiêu chuẩn, quy trình bầu chọn HTND để đảm bảo lựa chọn những người có đủ năng lực, phẩm chất và kinh nghiệm xã hội phù hợp. Đề xuất sửa đổi Luật Tổ chức Tòa án nhân dân trong nhiệm kỳ tới.

3. Tăng cường công tác chỉ đạo, giám sát hoạt động của HTND tại các phiên tòa, đảm bảo tính độc lập và trách nhiệm trong xét xử. Chủ thể thực hiện là Chánh án Tòa án nhân dân các cấp, với báo cáo định kỳ hàng năm.

4. Cải thiện điều kiện làm việc, cơ sở vật chất và chế độ đãi ngộ cho HTND nhằm tạo động lực và điều kiện thuận lợi cho HTND hoàn thành nhiệm vụ. Thời gian thực hiện trong 3 năm, phối hợp giữa Bộ Tư pháp và các địa phương.

5. Xây dựng cơ chế phản hồi, tiếp nhận ý kiến của HTND và người dân về hoạt động xét xử để nâng cao chất lượng và tính minh bạch của quá trình xét xử. Chủ thể thực hiện là Tòa án nhân dân và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, công chức ngành Tòa án: Nâng cao nhận thức và kỹ năng về vai trò của HTND trong xét xử, từ đó cải thiện chất lượng xét xử và quản lý hoạt động tư pháp.

2. Nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến HTND và cải cách tư pháp.

3. Giảng viên, sinh viên ngành Luật: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật tố tụng hình sự và vai trò của HTND trong hệ thống tư pháp Việt Nam.

4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ hơn về quyền và trách nhiệm của HTND, từ đó tham gia giám sát và đóng góp ý kiến xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch.

Câu hỏi thường gặp

1. Hội thẩm nhân dân là ai và có vai trò gì trong xét xử vụ án hình sự?
   HTND là người đại diện nhân dân được bầu để tham gia cùng Thẩm phán xét xử các vụ án hình sự. Họ góp phần bảo đảm tính dân chủ, công bằng và minh bạch trong xét xử, đồng thời bảo vệ quyền con người và công lý.

2. HTND có quyền ngang hàng với Thẩm phán không?
   Có. Trong Hội đồng xét xử sơ thẩm, HTND chiếm đa số và có quyền biểu quyết ngang hàng với Thẩm phán, quyết định các vấn đề của vụ án theo nguyên tắc đa số.

3. Tại sao HTND không tham gia xét xử theo thủ tục rút gọn?
   Thủ tục rút gọn áp dụng cho các vụ án đơn giản, chứng cứ rõ ràng nhằm rút ngắn thời gian xét xử. Theo quy định, thủ tục này do một Thẩm phán tiến hành để đảm bảo nhanh chóng và hiệu quả.

4. Làm thế nào để nâng cao năng lực của HTND?
   Thông qua các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ xét xử, cập nhật kiến thức pháp luật và kỹ năng tranh tụng, do các cơ quan Tòa án phối hợp tổ chức định kỳ.

5. Sự tham gia của HTND có giúp giảm tỷ lệ án oan sai không?
   Có. HTND góp phần làm rõ tình tiết vụ án dựa trên kinh nghiệm thực tiễn, giúp Hội đồng xét xử đưa ra phán quyết chính xác hơn, từ đó giảm thiểu án oan sai và tăng tính thuyết phục của bản án.

Kết luận

• Hội thẩm nhân dân là thành phần không thể thiếu trong hoạt động xét xử vụ án hình sự, góp phần bảo vệ công lý, quyền con người và đảm bảo tính dân chủ trong tư pháp.
• Tỷ lệ tham gia và ảnh hưởng của HTND tại tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 2018-2022 là tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về năng lực và đào tạo.
• Quy định pháp luật về HTND đã tương đối hoàn chỉnh nhưng cần tiếp tục hoàn thiện để nâng cao hiệu quả hoạt động.
• Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo, hoàn thiện pháp luật, giám sát và cải thiện điều kiện làm việc cho HTND.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong cải cách tư pháp, khuyến khích sự tham gia sâu rộng hơn của nhân dân trong hoạt động xét xử.

Call-to-action: Các cơ quan tư pháp, nhà lập pháp và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nâng cao vai trò HTND, góp phần xây dựng nền tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả trong thời gian tới.