I. Hội Thẩm Nhân Dân Tổng Quan Về Xét Xử Hình Sự 2024
Theo Từ điển Tiếng Việt, Hội thẩm nhân dân được hiểu là “Đại biểu nhân dân cùng ngồi xử án với các Thẩm phán”. Như vậy, HTND là người do Hội đồng nhân dân - cơ quan đại diện của nhân dân bầu ra theo quy trình, thủ tục chặt chẽ theo thời hạn luật định để cùng với Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ xét xử các vụ án xảy ra tại địa phương mình. Cách tiếp cận này đã thể hiện cơ chế pháp lý hình thành nên HTND là thông qua hình thức bầu; thời gian thực hiện nhiệm vụ xét xử cùng với Tòa án của HTND không phải vĩnh viễn mà theo thời hạn nhất định; chức năng của HTND là cùng với Thẩm phán thực hiện hoạt động xét xử đối với các vụ án Tòa án đã thụ lý giải quyết. Theo Từ điển Luật học của Viện Khoa học pháp lý thuộc Bộ Tư pháp thì HTND là “người được bầu hoặc cử theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án”. Theo Sổ tay thuật ngữ pháp lý thông dụng, HTND là một chức danh để chỉ những người cùng tham gia với Thẩm phán trong HĐXX ở Tòa án khi tham gia xét xử. Sự tham gia của HTND vào việc xét xử cùng với Tòa án lần đầu tiên được ghi nhận trong hệ thống pháp luật nước ta tại Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/01/1946 và trong Hiến pháp năm 1946 với tên gọi “Phụ thẩm nhân dân” [30, Điều 65].
1.1. Khái niệm Hội Thẩm Nhân Dân Trong Xét Xử Hình Sự
Sự tham gia của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án là một trong những yếu tố truyền thống của hệ thống tư pháp, góp phần bảo đảm cho những giá trị bất biến của hệ thống tư pháp, đó là xác định sự thật, bảo vệ công lý, bảo đảm quyền được xét xử công bằng trên cơ sở các giá trị chung của cộng đồng và nguyên tắc độc lập xét xử. Thẩm phán, HTND xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, HTND. Theo đó, thực hiện chế độ xét xử vụ án hình sự có HTND tham gia và quy định địa vị pháp lý của HTND khi xét xử độc lập với Thẩm phán, chỉ tuân theo pháp luật là nguyên tắc được ghi nhận trong Hiến pháp.
1.2. Vai Trò Của HTND Giám Sát Quyền Lực Nhà Nước
Việc đại diện nhân dân tham gia xét xử cũng chính là một kênh giám sát quá trình thực thi quyền lực nhà nước, giám sát thực hiện quyền tư pháp và thậm chí là kiểm soát quyền lực Nhà nước nếu các chủ thể đại diện nhân dân tham gia xét xử thật sự được độc lập trong việc đưa ra các nhận định và phán định của mình. Sự tham gia của nhân dân vào quá trình đưa ra các phán quyết tư pháp bảo đảm cho các phán quyết tư pháp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn trên cơ sở những giá trị xã hội/giá trị cộng đồng - những quan điểm về đạo đức, về hành vi chuẩn/lệch chuẩn mà pháp luật chưa ghi nhận đầy đủ và kịp thời. Mặt khác, sự tham gia của HTND trong xét xử làm tăng cường tính chất dân chủ trong hoạt động xét xử của Tòa án, HTND là những người được HĐND cùng cấp tín nhiệm bầu ra, thay mặt cho nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử các vụ án hình sự theo thủ tục sơ thẩm, đảm bảo cho hoạt động xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật.
II. Thực Trạng Ở Đắk Lắk Hội Thẩm Tham Gia Xét Xử Ra Sao
Quá trình tổng kết hoạt động xét xử hàng năm của ngành Tòa án cho thấy, hầu hết các bản án, quyết định giải quyết vụ án của Tòa án được ban hành đúng luật, khách quan, dân chủ và thấu tình đạt lý, bản án tuyên có tính thuyết phục cao. Những thành tựu trong qúa trình xét xử của cơ quan Tòa án với sự tham gia tích cực và có hiệu quả của HTND đã làm rõ hơn vai trò, vị trí và uy tín của ngành Tòa án, tăng thêm niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước. Qua quá trình đánh giá chất lượng xét xử của HTND hiện nay, bên cạnh những ưu điểm còn có một số tồn tại, hạn chế nhất định như: vẫn còn một số bản án của Toà án cấp sơ thẩm bị Toà án cấp trên sửa án, huỷ án do lỗi chủ quan của HĐXX; còn tình trạng xử oan người vô tội, buộc Toà án phải công khai xin lỗi và bồi thường cho người bị oan cũng như bỏ lọt người thực hiện hành vi phạm tội. Những tồn tại, bất cập đó xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong đó có những hạn chế nhất định từ phía HTND.
2.1. Ưu Điểm Trong Xét Xử Bản Án Thuyết Phục Đúng Pháp Luật
Hầu hết các bản án, quyết định giải quyết vụ án của Tòa án được ban hành đúng luật, khách quan, dân chủ và thấu tình đạt lý, bản án tuyên có tính thuyết phục cao. Những thành tựu trong qúa trình xét xử của cơ quan Tòa án với sự tham gia tích cực và có hiệu quả của HTND đã làm rõ hơn vai trò, vị trí và uy tín của ngành Tòa án, tăng thêm niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước.
2.2. Tồn Tại Sửa Án Huỷ Án Do Lỗi Chủ Quan HĐXX
Vẫn còn một số bản án của Toà án cấp sơ thẩm bị Toà án cấp trên sửa án, huỷ án do lỗi chủ quan của HĐXX; còn tình trạng xử oan người vô tội, buộc Toà án phải công khai xin lỗi và bồi thường cho người bị oan cũng như bỏ lọt người thực hiện hành vi phạm tội. Những tồn tại, bất cập đó xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong đó có những hạn chế nhất định từ phía HTND.
III. Giải Pháp Nào Nâng Cao Hiệu Quả Hội Thẩm Tại Đắk Lắk
Nhằm nghiên cứu một cách tổng thể về sự tham gia của HTND trong hoạt động xét xử vụ án hình sự, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật về sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự, từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới, tác giả đã chọn vấn đề “Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử vụ án hình sự theo Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2015 (Trên cơ sở thực tiễn xét xử tại tỉnh Đăk Lăk)” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ luật học.
3.1. Nghiên Cứu Tổng Thể Đánh Giá Thực Trạng Pháp Luật
Nghiên cứu một cách tổng thể về sự tham gia của HTND trong hoạt động xét xử vụ án hình sự, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật về sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự. Từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới.
3.2. Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Hoạt Động HTND
Đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND trong xét xử vụ án hình sự trong thời gian tới. Trên cơ sở tiếp thu, tổng hợp kết quả nghiên cứu những công trình trên, cùng với sự tìm tòi và nghiên cứu của mình, tác giả đi sâu phân tích, đánh giá để làm rõ những vấn đề liên quan đến sự tham gia của HTND trong xét xử vụ án hình sự theo BLTTHS Việt Nam năm 2015 - thực tiễn thi hành tại tỉnh Đắk Lắk.
IV.BLTTHS 2015 Hội Thẩm Nhân Dân Vai Trò Và Quyền Hạn
Vai trò, vị trí của HTND không phải là vấn đề mới mà trong thời gian qua cũng đã có những bài viết, công trình nghiên cứu liên quan về vấn đề này, nhưng ở mỗi đề tài là một ý kiến, quan điểm riêng dưới góc nhìn của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam ở mỗi thời điểm mỗi giai đoạn khác nhau có những quan điểm khác nhau nhưng đều cùng mục đích góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật TTHS nói riêng.
4.1. Công Trình Nghiên Cứu Nâng Cao Vai Trò Thẩm Phán và HTND
Bùi Thị Huệ (2015), “Nâng cao vai trò của thẩm phán và Hội thẩm nhân dân của Tòa án nhân dân địa phương trong xét xử vụ án hình sự”, luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa luật - Đại học Quốc Gia Hà Nội. Công trình chủ yếu nêu những vấn đề lý luận về vai trò của Thẩm phán và HTND tại địa phương khi xét xử VAHS, phân tích quy định của BLTTHS năm 2003 về vai trò của Thẩm phán và HTND, đối chiếu với thực tiễn, trên cơ sở đó đặt ra nhu cầu và đề xuất những giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về vai trò của Thẩm phán và HTND.
4.2. HTND Chế Định Pháp Lý Trong Luật Tố Tụng Hình Sự
Hoàng Trí Lý (2015), “Chế định Hội thẩm nhân dân trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, Luật văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Công trình tập trung những vấn đề lý luận chung về HTND trong pháp luật TTHS như: khái niệm, vai trò, lịch sử hình thành, trách nhiệm, quyền hạn, tiêu chuẩn và các nguyên tắc hoạt động của HTND. Đồng thời, làm rõ những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn thực thi pháp luật của HTND tại địa bản tỉnh Đắk Lắk và kiến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử vụ án hình sự.
V. Cải Cách Tư Pháp Vai Trò Của HTND Trong Giai Đoạn Mới
TSKH Đào Trí Úc, PGS.TS Vũ Công Giao (2014), “Cải cách tư pháp vì một nền tư pháp liêm chính”, Sách chuyên khảo, Nxb Đại học Quốc gia Hà nội. Cuốn sách với sƣ tham gia của nhiều tác giả bàn về vấn đề cải cách tƣ pháp tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau nhƣ: Quyền tƣ pháp trong Nhà nƣớc pháp quyền; cải cách tƣ pháp trong xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam; liêm chính tƣ pháp, những vấn đề và giải pháp.trong đó có bàn đến vai trò của HĐXX trong tiến trình cải cách tƣ pháp, bảo đảm quyền con ngƣời trong hoạt động tƣ pháp.
5.1. Liêm Chính Tư Pháp Yếu Tố Quan Trọng Trong Cải Cách Tư Pháp
Bàn về vấn đề cải cách tư pháp tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau như: Quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền; cải cách tư pháp trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; liêm chính tư pháp, những vấn đề và giải pháp. Trong đó, có bàn đến vai trò của HĐXX trong tiến trình cải cách tư pháp, bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp.
5.2. Địa Vị Pháp Lý HTND Nghiên Cứu Tại Học Viện Khoa Học Xã Hội
Luận án TS Luật học của Trần Thị Thu Hằng, Địa vị pháp lý của Hội thẩm ở Việt Nam hiện nay, Học viện Khoa học xã hội – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, 2019 đã quát lịch sử hình thành của chế định Hội thẩm và những vấn đề đặt ra trong việc Hội thẩm tham gia xét xử nói chung, trong đó có các vụ án hình sự. Luận án cũng nêu ra một số kiến nghị đổi mới chế định Hội thẩm.
VI. HTND Tham Gia Xét Xử Yêu Cầu Giải Pháp Cụ Thể
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về sự tham gia của HTND trong xét xử các vụ án hình sự; đánh giá thực trạng hoạt động xét xử của HTND tại các Toà án ở tỉnh Đắk Lắk, luận văn đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử trong các vụ án hình sự.
6.1. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả HTND Đề Xuất Cụ Thể
Luận văn đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTND khi tham gia xét xử trong các vụ án hình sự. Tập trung nghiên cứu về sự tham gia của HTND trong quá trình xét xử vụ án hình sự của Tòa án nhân dân.
6.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Thủ Tục Thông Thường Đắk Lắk 2018 2022
Phạm vi về nội dung: Pháp luật TTHS quy định hai hình thức tố tụng hình sự là tố tụng theo thủ tục thông thường và tố tụng theo thủ tục rút gọn. Trong phạm vi nghiên cứu của một luận văn tốt nghiệp, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu về sự tham gia của HTND trong quá trình xét xử các vụ án hình sự theo thủ tục thông thường. Phạm vi về không gian, thời gian: Luận văn tập trung đánh giá thực tiễn hoạt động của HTND trong xét xử các vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2018 đến năm 2022.
