Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, tính đến ngày 31/12/2019, tổng số người tham gia BHXH và bảo hiểm y tế (BHYT) đạt 111.451 người, trong đó có 9.009 người tham gia BHXH bắt buộc và 698 người tham gia BHXH tự nguyện. Tổng số thu BHXH lũy kế đạt khoảng 107.667 triệu đồng, trong đó thu BHXH bắt buộc chiếm phần lớn với 103.975 triệu đồng. Tuy nhiên, công tác quản lý thu BHXH tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như số đơn vị và lao động chưa tham gia BHXH còn lớn, nợ đọng BHXH tăng nhanh, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan.

Luận văn nhằm phân tích thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng trong giai đoạn 2017-2019, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại BHXH huyện Bảo Thắng, sử dụng số liệu chính thức và khảo sát thực tế năm 2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, góp phần đảm bảo quyền lợi NLĐ và sự ổn định tài chính của quỹ BHXH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu BHXH, bao gồm:

  • Lý thuyết về bảo hiểm xã hội: BHXH là chính sách xã hội nhằm bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hết tuổi lao động hoặc tử vong, dựa trên nguyên tắc "có đóng, có hưởng" và sự bảo hộ của Nhà nước.

  • Lý thuyết quản lý thu BHXH: Quản lý thu BHXH là hoạt động có tổ chức, dựa trên hệ thống pháp luật, sử dụng biện pháp hành chính, tổ chức và kinh tế nhằm thu đúng, đủ, kịp thời các khoản đóng góp BHXH, đảm bảo quyền lợi của người tham gia và sự bền vững của quỹ BHXH.

  • Khái niệm chính: Quản lý đối tượng thu BHXH, xây dựng kế hoạch thu, quản lý mức đóng và phương thức đóng, quản lý tiền thu, quản lý nợ và đôn đốc thu hồi nợ, công tác thanh tra, kiểm tra thu BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ báo cáo của BHXH huyện Bảo Thắng, UBND huyện, các văn bản pháp luật liên quan và các nghiên cứu trước đó. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp với 17 cán bộ, công chức BHXH huyện và 128 đại diện đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin với sai số chuẩn 10% để xác định quy mô mẫu 64 đơn vị sử dụng lao động, phỏng vấn 2 người mỗi đơn vị, tổng cộng 145 người tham gia khảo sát.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định lượng và định tính, sử dụng phương pháp so sánh, đánh giá, thang đo Likert để đánh giá mức độ hiệu quả quản lý thu BHXH. Phỏng vấn chuyên gia để bổ sung nhận định và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu giai đoạn 2017-2019, khảo sát và phỏng vấn năm 2020, tổng hợp và đề xuất giải pháp trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc còn thấp: Trong tổng số 174 đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn, chỉ khoảng 64 đơn vị được khảo sát, với tỷ lệ lao động tham gia BHXH bắt buộc chưa đạt mức tối ưu. Tỷ lệ lao động tham gia BHXH tại các đơn vị dao động khoảng 70-80%, thấp hơn so với mục tiêu phát triển BHXH toàn quốc.

  2. Tổng thu BHXH tăng trưởng nhưng nợ đọng tăng nhanh: Tổng số thu BHXH giai đoạn 2017-2019 đạt khoảng 107.667 triệu đồng, trong đó thu BHXH bắt buộc chiếm trên 96%. Tuy nhiên, số nợ đọng BHXH tăng nhanh, chiếm khoảng 15-20% tổng số phải thu, gây áp lực lớn cho công tác quản lý và cân đối quỹ.

  3. Công tác xây dựng kế hoạch thu chưa sát thực tế: Kế hoạch thu BHXH tại BHXH huyện Bảo Thắng chưa được xây dựng dựa trên các căn cứ khoa học và thực tiễn đầy đủ, dẫn đến việc giao chỉ tiêu thu chưa phù hợp với năng lực thực tế của các đơn vị.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế: Mặc dù BHXH Việt Nam đã triển khai hệ thống CNTT đồng bộ, nhưng tại huyện Bảo Thắng, việc ứng dụng CNTT trong quản lý thu BHXH chưa được thực hiện triệt để, ảnh hưởng đến hiệu quả thu và quản lý dữ liệu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm trình độ dân trí và nhận thức của người dân, NLĐ và người sử dụng lao động về BHXH còn hạn chế, dẫn đến tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH. Điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Bảo Thắng là vùng miền núi, địa hình phức tạp, dân cư phân tán cũng gây khó khăn trong công tác quản lý thu. So với các huyện như Đại Từ (Thái Nguyên) và Tĩnh Gia (Thanh Hóa), nơi có tỷ lệ thu BHXH và quản lý nợ tốt hơn nhờ kế hoạch thu sát thực tế, công tác tuyên truyền hiệu quả và thanh tra, kiểm tra chặt chẽ, huyện Bảo Thắng cần học hỏi và áp dụng các kinh nghiệm này.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH là xu hướng tất yếu, giúp nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và tăng cường hiệu quả thu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu BHXH theo năm, bảng so sánh tỷ lệ nợ đọng BHXH giữa các năm và các địa phương để minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý thu BHXH: Tăng cường đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho cán bộ quản lý thu BHXH tại huyện Bảo Thắng nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp với BHXH tỉnh.

  2. Mở rộng và nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền: Đẩy mạnh tuyên truyền chính sách BHXH đến NLĐ và người sử dụng lao động qua các kênh truyền thông đa dạng, phù hợp với đặc điểm địa phương nhằm nâng cao nhận thức và tự giác tham gia BHXH. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Xây dựng kế hoạch thu BHXH sát thực tế: Áp dụng phương pháp khoa học trong xây dựng kế hoạch thu, dựa trên số liệu thực tế và dự báo chính xác số lượng đối tượng tham gia, mức thu để giao chỉ tiêu phù hợp, khả thi. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp với UBND huyện.

  4. Tăng cường quản lý nợ đọng BHXH: Phân loại nợ, áp dụng các biện pháp đôn đốc, xử lý nghiêm các đơn vị chây ì đóng BHXH, phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý vi phạm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: BHXH huyện, UBND huyện, cơ quan thanh tra.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai đồng bộ hệ thống phần mềm quản lý thu BHXH, giao dịch điện tử, lưu trữ hồ sơ điện tử nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thủ tục hành chính và tăng sự minh bạch. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp BHXH tỉnh và BHXH Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý thu BHXH, áp dụng các giải pháp thực tiễn để hoàn thiện công tác thu tại địa phương.

  2. Người sử dụng lao động và doanh nghiệp: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và nợ đọng.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Tài chính, Luật lao động: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý thu BHXH, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại địa phương.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển BHXH phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý thu BHXH là hoạt động tổ chức thu các khoản đóng góp BHXH đúng quy định nhằm đảm bảo quỹ BHXH có nguồn tài chính ổn định để chi trả các chế độ cho NLĐ. Đây là khâu quyết định sự tồn tại và phát triển của hệ thống BHXH.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu BHXH?
    Bao gồm yếu tố khách quan như trình độ dân trí, điều kiện kinh tế - xã hội, pháp luật về BHXH; và yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý, công tác tuyên truyền, ứng dụng công nghệ thông tin.

  3. Tại sao nợ đọng BHXH lại là vấn đề nghiêm trọng?
    Nợ đọng BHXH làm giảm nguồn thu quỹ, ảnh hưởng đến khả năng chi trả chế độ cho NLĐ, gây mất cân đối tài chính và làm giảm niềm tin của người tham gia vào hệ thống BHXH.

  4. Làm thế nào để mở rộng đối tượng tham gia BHXH?
    Thông qua công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức, cải cách thủ tục hành chính, phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội và áp dụng các chính sách hỗ trợ phù hợp để thu hút NLĐ và người sử dụng lao động tham gia.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin giúp cải thiện quản lý thu BHXH như thế nào?
    CNTT giúp tự động hóa quy trình thu, quản lý dữ liệu chính xác, giảm thiểu sai sót, tăng tính minh bạch và thuận tiện cho các bên tham gia, đồng thời hỗ trợ công tác thanh tra, kiểm tra hiệu quả hơn.

Kết luận

  • BHXH huyện Bảo Thắng đã đạt được những kết quả tích cực trong quản lý thu BHXH giai đoạn 2017-2019 với tổng thu đạt khoảng 107.667 triệu đồng và số người tham gia tăng trưởng ổn định.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như tỷ lệ tham gia BHXH chưa cao, nợ đọng BHXH tăng nhanh, kế hoạch thu chưa sát thực tế và ứng dụng CNTT chưa hiệu quả.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, trình độ dân trí, pháp luật và năng lực cán bộ quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao tuyên truyền, xây dựng kế hoạch thu sát thực tế, quản lý nợ đọng và đẩy mạnh ứng dụng CNTT.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để BHXH huyện Bảo Thắng nâng cao hiệu quả quản lý thu, góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH và đảm bảo quyền lợi NLĐ.

Hành động tiếp theo: Cơ quan BHXH huyện Bảo Thắng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, phối hợp chặt chẽ với các cấp, ngành và tổ chức chính trị - xã hội để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH trong giai đoạn tới.