Hoàn thiện pháp luật về biện pháp cưỡng chế hành chính trong phòng, chống đại dịch COVID-19

Cưỡng chế hành chính trong bối cảnh phòng chống COVID-19 có thể được hiểu là việc áp dụng các biện pháp bắt buộc của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với cá nhân hoặc tổ chức vi phạm các quy định về phòng chống dịch bệnh. Các biện pháp này nhằm mục đích ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo trật tự an toàn xã hội. Cần phân biệt rõ cưỡng chế hành chính với các biện pháp hình sự hay dân sự khác, bởi lẽ cưỡng chế hành chính tập trung vào việc ngăn chặn hành vi vi phạm, không phải trừng phạt hay bồi thường. Các biện pháp cưỡng chế cách ly hay cưỡng chế xét nghiệm là những ví dụ điển hình. Tác giả Đào Thị Huệ Hoan nhấn mạnh đến các quy định pháp luật về biện pháp cưỡng chế hành chính trong phòng, chống dịch bệnh COVID-19, đó là một bộ phận không thể tách rời trong mét chỉnh thé của chiến lược phòng, chống, đẩy lùi dịch bệnh COVID-19 ở Việt Nam.

Các biện pháp cưỡng chế hành chính trong phòng chống dịch có một số đặc điểm nổi bật. Thứ nhất, tính kịp thời và khẩn cấp. Dịch bệnh lây lan nhanh chóng đòi hỏi các biện pháp phải được thực hiện ngay lập tức để ngăn chặn nguy cơ bùng phát. Thứ hai, tính linh hoạt và thích ứng. Các biện pháp phải được điều chỉnh phù hợp với diễn biến của dịch bệnh và đặc điểm của từng địa phương. Thứ ba, tính công khai, minh bạch. Việc áp dụng các biện pháp phải dựa trên cơ sở pháp lý rõ ràng, được thông báo rộng rãi và có cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả. Thứ tư, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của người dân khi bị áp dụng các biện pháp cưỡng chế. Theo đó, cần bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo và được bồi thường thiệt hại (nếu có).

Một trong những bất cập lớn nhất là sự chồng chéo, không rõ ràng trong quy định về thẩm quyền cưỡng chế hành chính. Ai có quyền ra quyết định cưỡng chế cách ly? Cơ quan nào chịu trách nhiệm giám sát việc thực hiện? Các quy định hiện hành còn thiếu cụ thể, dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, hoặc lạm quyền. Việc xác định rõ thẩm quyền cưỡng chế hành chính là yếu tố then chốt để đảm bảo tính hợp pháp, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quá trình thực thi. Cần thiết phải rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật liên quan, phân định rõ thẩm quyền của từng cấp, từng ngành, và có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan.

Việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính phải tuân thủ một trình tự, thủ tục chặt chẽ để đảm bảo tính hợp pháp và bảo vệ quyền lợi của người dân. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều quy định về trình tự, thủ tục cưỡng chế hành chính còn thiếu chi tiết, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Ví dụ, trình tự cưỡng chế xét nghiệm như thế nào? Người dân có quyền từ chối không? Hậu quả pháp lý của việc từ chối là gì? Cần có hướng dẫn cụ thể về các bước thực hiện, quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, và cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo. Cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, cụ thể, dễ hiểu, dễ thực hiện, đảm bảo tính minh bạch và công bằng.

Việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính, dù là cần thiết, cũng có thể xâm phạm đến quyền con người, đặc biệt là quyền tự do cá nhân, quyền riêng tư, quyền được bảo vệ sức khỏe. Cần có sự cân bằng giữa việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tôn trọng các quyền cơ bản của công dân. Phải đảm bảo rằng các biện pháp cưỡng chế được áp dụng một cách hợp lý, cần thiết, tương xứng và không phân biệt đối xử. Người dân phải được thông báo rõ ràng về lý do, thời gian, địa điểm và hậu quả của việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế. Đồng thời, phải có cơ chế giám sát, kiểm tra hiệu quả để ngăn chặn lạm quyền, vi phạm quyền con người.

Hiện nay, các quy định pháp luật về phòng chống dịch nằm rải rác trong nhiều văn bản khác nhau, từ luật, nghị định, thông tư đến các quyết định của địa phương. Điều này gây khó khăn cho việc áp dụng và thực thi. Cần tiến hành rà soát, hệ thống hóa các văn bản pháp luật liên quan, xây dựng một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ, dễ tra cứu và áp dụng. Việc hệ thống hóa sẽ giúp xác định những quy định còn thiếu, chồng chéo, hoặc không phù hợp với thực tiễn để có giải pháp sửa đổi, bổ sung kịp thời. Từ đó giúp các nhà quản lý cũng như người dân dễ dàng tiếp cận pháp luật.

Nhiều quy định hiện hành còn chung chung, thiếu cụ thể, dẫn đến tình trạng áp dụng tùy tiện, không thống nhất giữa các địa phương. Cần cụ thể hóa các quy định về biện pháp cưỡng chế hành chính, đặc biệt là về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, điều kiện áp dụng và hậu quả pháp lý. Ví dụ, cần quy định rõ ai có quyền ra quyết định cưỡng chế cách ly, trình tự thực hiện như thế nào, người dân có quyền khiếu nại không, nếu vi phạm thì bị xử lý như thế nào. Việc cụ thể hóa sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch, công bằng và trách nhiệm giải trình trong quá trình thực thi.

Việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính phải được giám sát, đánh giá một cách thường xuyên và khách quan để đảm bảo tính hiệu quả và ngăn chặn lạm quyền. Cần xây dựng cơ chế giám sát từ nhiều phía, bao gồm cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và người dân. Cần có kênh thông tin để người dân phản ánh, khiếu nại về các hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình thực thi. Đồng thời, cần có cơ chế đánh giá hiệu quả của các biện pháp cưỡng chế, xác định những điểm mạnh, điểm yếu và bài học kinh nghiệm để cải thiện công tác phòng chống dịch.

Cần có các nghiên cứu khoa học để đánh giá tác động thực tế của cưỡng chế cách ly đến tình hình dịch tễ. Liệu việc cách ly tập trung có hiệu quả hơn cách ly tại nhà? Thời gian cách ly bao lâu là phù hợp? Chi phí cho việc cách ly là bao nhiêu? Cần thu thập dữ liệu về số ca nhiễm, số ca tử vong, tỷ lệ lây nhiễm, thời gian ủ bệnh, và các yếu tố liên quan khác để phân tích, so sánh và đánh giá hiệu quả của các biện pháp cách ly khác nhau. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở để đưa ra các quyết định chính sách phù hợp và hiệu quả.

Việc xét nghiệm là một trong những biện pháp quan trọng để phát hiện sớm ca bệnh và ngăn chặn lây lan. Cần phân tích hiệu quả của cưỡng chế xét nghiệm trong việc phát hiện ca bệnh. Xét nghiệm diện rộng có hiệu quả hơn xét nghiệm chọn lọc? Loại xét nghiệm nào (PCR, test nhanh) là phù hợp? Tần suất xét nghiệm bao nhiêu là đủ? Cần thu thập dữ liệu về số lượng xét nghiệm, tỷ lệ dương tính, thời gian chờ kết quả, và các yếu tố liên quan khác để phân tích, so sánh và đánh giá hiệu quả của các phương pháp xét nghiệm khác nhau. Theo nghiên cứu của tác giả Thái Thị Tuyết Dung, phân tích khía cạnh pháp lý trong hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19 sây ra ở Việt Nam Đó lá các hành vi ra đường không có lý do cần thiết, đưa thông tin sei sự thật trên mang xã hội liên quan đến công tác phòng, chống dich bệnh COVID-19, không cải app điện tử(bluezone) trong điện thoại thông minh; tử chỗi tiêm vac xin; từ chỗi xét nghiệm để tim ca nhiễm COVID- 19.

Các biện pháp cưỡng chế, dù là cần thiết, cũng có thể gây ra những tác động tiêu cực đến kinh tế, xã hội. Cần đánh giá tác động kinh tế, xã hội của các biện pháp cưỡng chế, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, người lao động nghèo, và các nhóm yếu thế trong xã hội. Cần xem xét các yếu tố như mất việc làm, giảm thu nhập, gián đoạn sản xuất, tăng chi phí, và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần. Kết quả đánh giá sẽ là cơ sở để đưa ra các chính sách hỗ trợ phù hợp, giảm thiểu tác động tiêu cực và đảm bảo an sinh xã hội.

Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của luật để đáp ứng tình hình mới, đặc biệt là về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, biện pháp cưỡng chế và trách nhiệm của các bên liên quan. Cần bổ sung các quy định về phòng ngừa, điều trị và phục hồi, không chỉ tập trung vào các biện pháp khẩn cấp. Cần đảm bảo tính linh hoạt, thích ứng của luật để có thể ứng phó với các loại dịch bệnh khác nhau trong tương lai.

Đại dịch COVID-19 đã cho thấy sự cần thiết phải nâng cao năng lực ứng phó với các tình huống khẩn cấp về sức khỏe. Cần đầu tư nguồn lực, trang thiết bị và đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp. Cần xây dựng hệ thống giám sát dịch bệnh hiệu quả, có khả năng phát hiện sớm và ứng phó kịp thời với các nguy cơ dịch bệnh. Cần tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với các nước khác. Đồng thời, cần nâng cao ý thức của người dân về phòng chống dịch bệnh, khuyến khích các hành vi bảo vệ sức khỏe và tuân thủ các quy định pháp luật.

Dịch bệnh là vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia. Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng chống dịch bệnh, đặc biệt là trong chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, nghiên cứu khoa học và cung cấp vaccine, thuốc men. Cần tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế về y tế, như WHO, và tuân thủ các quy định, khuyến cáo của các tổ chức này. Đồng thời, cần xây dựng mối quan hệ đối tác tin cậy với các nước khác, chia sẻ nguồn lực và hỗ trợ lẫn nhau trong các tình huống khẩn cấp.