Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản trị và phòng ngừa rủi ro trong doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực đặc thù như Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh. Theo ước tính, hoạt động xổ số kiến thiết tại Việt Nam có tốc độ tăng trưởng ổn định, đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước, tuy nhiên cũng tồn tại nhiều rủi ro đặc thù như gian lận, cạnh tranh từ các hình thức xổ số điện toán và các vấn đề về minh bạch thông tin. Nghiên cứu này được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5/2016 đến tháng 2/2017, nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB của công ty theo hướng quản trị rủi ro, qua đó giúp công ty nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo sự phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống KSNB của công ty và đo lường mức độ tác động của từng nhân tố. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi không gian tại Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh, với ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, góp phần bảo vệ tài sản, nâng cao chất lượng báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Các chỉ số đánh giá hiệu quả hệ thống KSNB được đo lường thông qua các yếu tố như phản ứng rủi ro (β = 0.4), môi trường kiểm soát (β = 0.34), thông tin truyền thông (β = 0.332), đánh giá rủi ro (β = 0.328), hoạt động kiểm soát (β = 0.316), nhận dạng sự kiện tiềm tàng (β = 0.3), thiết lập mục tiêu (β = 0.194) và giám sát (β = 0.18).

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết kiểm soát nội bộ theo COSO (2004) và hướng quản trị rủi ro (Enterprise Risk Management - ERM). COSO định nghĩa KSNB là một quá trình do hội đồng quản trị, ban giám đốc và nhân viên thực hiện nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Khung COSO gồm 5 thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Bên cạnh đó, nghiên cứu áp dụng mô hình quản trị rủi ro theo COSO ERM (2004), tập trung vào 8 nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống KSNB:

  • Môi trường kiểm soát: bao gồm triết lý quản lý, tính chính trực, cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự.
  • Thiết lập mục tiêu: xác định mục tiêu chiến lược, hoạt động, báo cáo và tuân thủ.
  • Nhận dạng sự kiện tiềm tàng: các biến cố bên trong và bên ngoài có thể ảnh hưởng đến mục tiêu.
  • Đánh giá rủi ro: phân tích khả năng và mức độ ảnh hưởng của các rủi ro.
  • Phản ứng rủi ro: các biện pháp né tránh, giảm thiểu, chuyển giao hoặc chấp nhận rủi ro.
  • Hoạt động kiểm soát: các chính sách và thủ tục nhằm đảm bảo thực hiện các phản ứng rủi ro.
  • Thông tin và truyền thông: hệ thống cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và minh bạch.
  • Giám sát: đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả của hệ thống kiểm soát.

Ngoài ra, nghiên cứu còn xem xét đặc thù ngành xổ số kiến thiết với các rủi ro về gian lận, cạnh tranh và yêu cầu minh bạch cao, từ đó xây dựng mô hình nghiên cứu phù hợp với thực tiễn công ty.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Phương pháp định tính bao gồm tổng kết lý thuyết, phỏng vấn chuyên gia và phân tích tài liệu để xây dựng giả thuyết nghiên cứu. Phương pháp định lượng được thực hiện thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi dựa trên thang đo Likert, thu thập dữ liệu từ khoảng 150 cán bộ, nhân viên công ty theo phương pháp phi xác suất (non-probability sampling).

Cỡ mẫu được xác định dựa trên phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA) nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật như kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố, hồi quy đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hệ thống KSNB.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5/2016 đến tháng 3/2017, bao gồm các bước: xây dựng mô hình và giả thuyết, thiết kế bảng câu hỏi, thu thập dữ liệu, phân tích và đánh giá kết quả, đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phản ứng rủi ro là nhân tố có tác động mạnh nhất đến hệ thống KSNB với hệ số β = 0.4, cho thấy khả năng và phương thức ứng phó với rủi ro quyết định hiệu quả kiểm soát nội bộ.
  2. Môi trường kiểm soát có ảnh hưởng đáng kể (β = 0.34), phản ánh vai trò của triết lý quản lý, tính chính trực và cơ cấu tổ chức trong việc tạo nền tảng cho hệ thống kiểm soát.
  3. Thông tin và truyền thông (β = 0.332) là yếu tố quan trọng giúp đảm bảo dữ liệu chính xác, kịp thời và minh bạch, hỗ trợ các hoạt động kiểm soát và ra quyết định.
  4. Đánh giá rủi ro (β = 0.328) và hoạt động kiểm soát (β = 0.316) cũng có tác động tích cực, cho thấy việc nhận diện, phân tích rủi ro và thực thi các biện pháp kiểm soát là cần thiết để giảm thiểu rủi ro.
  5. Các nhân tố khác như nhận dạng sự kiện tiềm tàng (β = 0.3), thiết lập mục tiêu (β = 0.194) và giám sát (β = 0.18) có mức độ ảnh hưởng thấp hơn nhưng vẫn đóng vai trò hỗ trợ quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hệ thống KSNB theo hướng quản trị rủi ro. Phản ứng rủi ro được đánh giá là nhân tố trọng yếu vì nó quyết định cách thức doanh nghiệp đối phó với các rủi ro tiềm ẩn, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát. Môi trường kiểm soát tạo ra nền tảng văn hóa và cấu trúc tổ chức giúp hệ thống kiểm soát vận hành hiệu quả, đồng thời giảm thiểu các hành vi gian lận và sai sót.

Thông tin và truyền thông được xem là cầu nối giữa các bộ phận, giúp truyền tải chính xác các chỉ thị, báo cáo và phản hồi, từ đó nâng cao khả năng phát hiện và xử lý rủi ro. Việc đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát được thực hiện bài bản giúp công ty chủ động trong việc phòng ngừa và giảm thiểu các rủi ro đặc thù ngành xổ số như gian lận, sai sót trong phát hành vé và quản lý tài chính.

Các yếu tố nhận dạng sự kiện tiềm tàng, thiết lập mục tiêu và giám sát tuy có mức độ ảnh hưởng thấp hơn nhưng không thể xem nhẹ, bởi chúng góp phần hoàn thiện chu trình quản trị rủi ro và đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ vận hành liên tục và hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tác động của từng nhân tố, giúp trực quan hóa ưu tiên cải tiến hệ thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phản ứng rủi ro: Xây dựng và cập nhật các kịch bản ứng phó rủi ro cụ thể, đào tạo nhân viên về kỹ năng quản lý rủi ro nhằm giảm thiểu thiệt hại khi rủi ro xảy ra. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban quản lý và phòng kiểm soát rủi ro.
  2. Củng cố môi trường kiểm soát: Xây dựng văn hóa doanh nghiệp dựa trên tính chính trực và đạo đức nghề nghiệp, hoàn thiện cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự để nâng cao năng lực và trách nhiệm của cán bộ. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Hội đồng quản trị và phòng nhân sự.
  3. Nâng cao chất lượng thông tin và truyền thông: Áp dụng công nghệ thông tin hiện đại để cải thiện hệ thống báo cáo, đảm bảo thông tin minh bạch, kịp thời và chính xác phục vụ quản lý và giám sát. Thời gian: 9 tháng; Chủ thể: Phòng CNTT và phòng kiểm soát nội bộ.
  4. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát: Thiết lập quy trình đánh giá rủi ro định kỳ, xây dựng các thủ tục kiểm soát phù hợp với đặc thù ngành xổ số, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ. Thời gian: 6-9 tháng; Chủ thể: Phòng kiểm soát nội bộ và các phòng ban liên quan.
  5. Tăng cường giám sát và đánh giá hệ thống: Thiết lập hệ thống giám sát liên tục và đánh giá định kỳ hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, kịp thời phát hiện và xử lý các khiếm khuyết. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban kiểm soát và phòng kiểm soát nội bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả theo hướng quản trị rủi ro, từ đó nâng cao năng lực quản lý và phòng ngừa rủi ro.
  2. Phòng kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để thiết kế, triển khai và đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù ngành xổ số.
  3. Chuyên gia tư vấn quản trị và kiểm toán nội bộ: Là tài liệu tham khảo quan trọng để tư vấn, đánh giá và cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ cho các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp đặc thù.
  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành kế toán, kiểm toán, quản trị doanh nghiệp: Hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro và ứng dụng mô hình COSO trong thực tiễn doanh nghiệp Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ theo hướng quản trị rủi ro là gì?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ theo hướng quản trị rủi ro là một quá trình liên tục nhằm nhận diện, đánh giá và phản ứng với các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức, dựa trên khung COSO ERM để đảm bảo hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật.

  2. Tại sao phản ứng rủi ro lại là nhân tố quan trọng nhất?
    Phản ứng rủi ro quyết định cách thức doanh nghiệp đối phó với các rủi ro tiềm ẩn, từ đó giảm thiểu thiệt hại và duy trì hoạt động ổn định. Nếu phản ứng không kịp thời hoặc không phù hợp, rủi ro có thể gây tổn thất lớn.

  3. Làm thế nào để nâng cao môi trường kiểm soát trong doanh nghiệp?
    Nâng cao môi trường kiểm soát bằng cách xây dựng văn hóa doanh nghiệp dựa trên tính chính trực, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự và đào tạo nâng cao năng lực nhân viên, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho hệ thống kiểm soát.

  4. Vai trò của thông tin và truyền thông trong hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Thông tin và truyền thông đảm bảo dữ liệu được cung cấp đầy đủ, chính xác và kịp thời đến các bộ phận liên quan, giúp phát hiện sớm rủi ro và hỗ trợ ra quyết định hiệu quả.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính (tổng kết lý thuyết, phỏng vấn chuyên gia) và định lượng (khảo sát bằng bảng câu hỏi, phân tích dữ liệu bằng SPSS), với cỡ mẫu khoảng 150 người, nhằm đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 8 nhân tố chính ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ của Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh theo hướng quản trị rủi ro.
  • Phản ứng rủi ro và môi trường kiểm soát là hai nhân tố có tác động mạnh nhất, đóng vai trò quyết định hiệu quả hệ thống kiểm soát.
  • Thông tin truyền thông, đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát cũng góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, giúp công ty nâng cao năng lực quản lý, phòng ngừa rủi ro và phát triển bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các doanh nghiệp xổ số khác để hoàn thiện mô hình quản trị rủi ro.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ và bảo vệ sự phát triển bền vững của doanh nghiệp bạn!