Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động xây dựng tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, với giá trị đầu tư xây dựng tăng trưởng ổn định qua các năm. Tuy nhiên, công tác thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng vẫn còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả tài chính và tiến độ dự án. Tại Công ty Cổ phần Licogi 16 M&C, một doanh nghiệp xây dựng có quy mô và năng lực chuyên môn cao, công tác thanh quyết toán hợp đồng xây dựng từ năm 2015 đến nay cho thấy nhiều tồn tại cần được hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn và đảm bảo tiến độ thi công.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận và các quy định pháp luật về thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng; đánh giá thực trạng công tác này tại Công ty Licogi 16 M&C; từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh, quyết toán. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hợp đồng xây dựng do công ty thực hiện tại TP. Hồ Chí Minh và các khu vực lân cận trong giai đoạn 2015-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc giúp doanh nghiệp xây dựng tối ưu hóa nguồn vốn, giảm thiểu rủi ro tài chính và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý hợp đồng xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý hợp đồng xây dựng: Nhấn mạnh vai trò của hợp đồng xây dựng như một công cụ pháp lý điều chỉnh quan hệ giữa chủ đầu tư và nhà thầu, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ của các bên trong quá trình thực hiện dự án.

  • Mô hình quản lý tài chính dự án xây dựng: Tập trung vào việc quản lý dòng tiền, thanh toán và quyết toán hợp đồng nhằm đảm bảo sự ổn định tài chính và tiến độ thi công.

  • Khái niệm thanh toán và quyết toán hợp đồng xây dựng: Thanh toán là việc thực hiện các khoản chi trả theo tiến độ thi công, còn quyết toán là xác định giá trị cuối cùng của hợp đồng khi hoàn thành toàn bộ công việc.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hợp đồng xây dựng, tạm ứng hợp đồng, hồ sơ thanh toán, hồ sơ quyết toán, điều chỉnh hợp đồng, và các loại hợp đồng xây dựng theo hình thức giá (trọn gói, đơn giá cố định, đơn giá điều chỉnh, theo thời gian).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích định tính và định lượng dựa trên:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu tài chính, báo cáo thanh quyết toán, hồ sơ hợp đồng và các tài liệu liên quan của Công ty Licogi 16 M&C từ năm 2015 đến 2018; các văn bản pháp luật và quy định hiện hành về hợp đồng xây dựng.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các hợp đồng xây dựng tiêu biểu có giá trị lớn và đa dạng về loại hình hợp đồng để phân tích thực trạng công tác thanh, quyết toán.

  • Phương pháp phân tích: So sánh số liệu thực tế với các quy định pháp luật và tiêu chuẩn quản lý hợp đồng; phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác thanh quyết toán; sử dụng thống kê mô tả để trình bày các chỉ số tài chính và hiệu quả hoạt động.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2017-2018, phân tích và đề xuất giải pháp trong quý cuối năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình tài chính và khả năng thanh toán của công ty còn hạn chế: Tỷ suất tự tài trợ vốn chủ sở hữu chỉ chiếm khoảng 20% tổng nguồn vốn, trong khi 80% còn lại là nợ phải trả. Hệ số thanh toán nhanh dưới 0.5 qua các năm 2015-2017 cho thấy công ty không có khả năng thanh toán các khoản nợ ngắn hạn một cách linh hoạt. Dòng tiền thuần từ hoạt động kinh doanh chỉ đạt khoảng 8% năm 2015 và giảm xuống âm trong các năm tiếp theo.

  2. Công tác thanh toán hợp đồng xây dựng còn chậm trễ và chưa đồng bộ: Thời gian thanh toán theo hợp đồng thường kéo dài tối đa 14 ngày sau khi nhận đủ hồ sơ thanh toán hợp lệ, tuy nhiên thực tế có nhiều trường hợp thanh toán bị chậm do hồ sơ chưa đầy đủ hoặc quy trình nghiệm thu khối lượng chưa kịp thời. Tỷ lệ thanh toán tạm ứng thường là 20% giá trị hợp đồng, nhưng việc thu hồi tạm ứng chưa được thực hiện hiệu quả, gây ảnh hưởng đến dòng vốn lưu động.

  3. Hồ sơ thanh toán và quyết toán hợp đồng chưa được chuẩn hóa và đầy đủ: Hồ sơ thanh toán bao gồm các biên bản nghiệm thu, bảng tính giá trị khối lượng hoàn thành, công văn đề nghị thanh toán và hóa đơn VAT. Tuy nhiên, nhiều hồ sơ còn thiếu sót hoặc chưa được xác nhận kịp thời, dẫn đến việc thanh toán bị trì hoãn. Quyết toán hợp đồng thường được thực hiện muộn, có trường hợp kéo dài quá 60 ngày sau khi nghiệm thu hoàn thành công trình.

  4. Ảnh hưởng của công tác thanh quyết toán đến tồn kho và hiệu quả kinh doanh: Hàng tồn kho chiếm hơn 60% tổng tài sản công ty, phần lớn do các công trình chưa được thanh toán kịp thời. Điều này làm giảm khả năng quay vòng vốn, tăng chi phí lãi vay (khoảng 4.375 tỷ đồng năm 2017), và làm giảm lợi nhuận sau thuế chỉ còn khoảng 0.025 tỷ đồng năm 2017.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do quy trình thanh toán và quyết toán hợp đồng chưa được chuẩn hóa theo hệ thống quản lý chất lượng ISO 9000, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban như Phòng Dự án, Phòng Tài chính - Kế toán và Ban chỉ huy công trình. So với các nghiên cứu trong ngành xây dựng, tình trạng chậm thanh toán và tồn kho lớn là phổ biến, nhưng mức độ ảnh hưởng tại Licogi 16 M&C cao hơn do đặc thù các công trình công nghiệp và cơ khí phức tạp.

Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ thanh toán còn hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc theo dõi tiến độ thanh toán và xử lý hồ sơ nhanh chóng. Ngoài ra, sự chậm trễ trong nghiệm thu khối lượng và thủ tục quyết toán cũng làm kéo dài thời gian thu hồi vốn, ảnh hưởng đến khả năng tài chính và uy tín của công ty.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh toán theo từng giai đoạn hợp đồng, bảng tổng hợp tỷ lệ tạm ứng và thu hồi tạm ứng, cũng như biểu đồ so sánh chỉ số tài chính qua các năm để minh họa rõ ràng hơn về thực trạng và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản và quy trình thanh quyết toán theo tiêu chuẩn ISO 9000: Xây dựng và áp dụng quy trình chuẩn hóa cho công tác lập hồ sơ thanh toán, nghiệm thu và quyết toán hợp đồng nhằm đảm bảo tính chính xác, đầy đủ và kịp thời. Thời gian thực hiện dự kiến trong 6 tháng, do Ban Giám đốc phối hợp với Phòng Dự án và Phòng Tài chính - Kế toán chủ trì.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thanh toán hợp đồng: Triển khai phần mềm quản lý hợp đồng và thanh toán để theo dõi tiến độ, tự động nhắc nhở các bước xử lý hồ sơ, giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý. Mục tiêu đạt 80% hồ sơ thanh toán được xử lý qua hệ thống trong vòng 1 năm, do Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với các phòng ban liên quan thực hiện.

  3. Nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ chuyên viên thanh quyết toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hợp đồng xây dựng, kỹ năng lập hồ sơ thanh toán và quyết toán, cũng như kỹ năng thương thảo với chủ đầu tư. Mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn cho 100% cán bộ liên quan trong vòng 12 tháng, do Phòng Nhân sự phối hợp với Ban Giám đốc tổ chức.

  4. Thương thảo và xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với chủ đầu tư: Đẩy mạnh công tác thương thảo điều khoản thanh toán, rút ngắn thời gian thanh toán, đồng thời phối hợp chặt chẽ trong việc nghiệm thu và quyết toán công trình. Mục tiêu giảm thời gian thanh toán trung bình xuống dưới 10 ngày, do Ban Điều hành công trình và Phòng Dự án thực hiện thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thanh quyết toán, từ đó xây dựng chiến lược quản lý tài chính hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tài chính và nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Phòng Tài chính - Kế toán và Phòng Dự án các công ty xây dựng: Cung cấp hướng dẫn chi tiết về quy trình lập hồ sơ thanh toán, quyết toán hợp đồng và các quy định pháp luật liên quan, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính dự án.

  3. Chuyên viên lập hồ sơ thanh quyết toán và cán bộ nghiệp vụ xây dựng: Nâng cao kiến thức chuyên môn, kỹ năng xử lý hồ sơ thanh toán, từ đó đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong công tác thu hồi vốn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý xây dựng, Kinh tế xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác thanh quyết toán hợp đồng xây dựng tại doanh nghiệp thực tế, phục vụ cho nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán hợp đồng xây dựng gồm những bước nào?
    Thanh toán hợp đồng xây dựng bao gồm: lập hồ sơ thanh toán (công văn đề nghị, biên bản nghiệm thu, bảng tính giá trị khối lượng hoàn thành), xác nhận hồ sơ bởi các bên liên quan, chuyển hồ sơ cho bên giao thầu, và thực hiện thanh toán trong thời hạn quy định (thường không quá 14 ngày). Ví dụ, tại Licogi 16 M&C, hồ sơ thanh toán phải được xác nhận bởi Ban chỉ huy công trình và chủ đầu tư.

  2. Tại sao công tác quyết toán hợp đồng xây dựng thường bị chậm?
    Nguyên nhân chính là do hồ sơ quyết toán chưa đầy đủ, quy trình nghiệm thu khối lượng còn chậm, thiếu sự phối hợp giữa các bên và thủ tục hành chính phức tạp. Ngoài ra, việc điều chỉnh hợp đồng phát sinh cũng làm kéo dài thời gian quyết toán. Thực tế tại Licogi 16 M&C, thời gian quyết toán có thể kéo dài đến 60 ngày hoặc hơn.

  3. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro tài chính trong thanh quyết toán hợp đồng?
    Doanh nghiệp cần chuẩn hóa quy trình thanh toán, đảm bảo hồ sơ đầy đủ và chính xác, áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi tiến độ thanh toán, đồng thời thương thảo điều khoản thanh toán rõ ràng với chủ đầu tư. Việc thu hồi tạm ứng và thanh toán đúng hạn giúp giảm áp lực vốn vay và chi phí lãi vay.

  4. Các loại hợp đồng xây dựng phổ biến và ảnh hưởng đến thanh toán như thế nào?
    Các loại hợp đồng gồm: hợp đồng trọn gói, đơn giá cố định, đơn giá điều chỉnh, theo thời gian và hợp đồng giá kết hợp. Mỗi loại hợp đồng có phương thức thanh toán và hồ sơ thanh toán khác nhau, ảnh hưởng đến tiến độ và cách thức thu hồi vốn. Ví dụ, hợp đồng trọn gói thanh toán theo tỷ lệ phần trăm giá trị hợp đồng, không cần xác nhận khối lượng chi tiết.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong công tác thanh quyết toán?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình lập và xử lý hồ sơ thanh toán, theo dõi tiến độ thanh toán, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Tại Licogi 16 M&C, việc ứng dụng phần mềm quản lý hợp đồng được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh quyết toán.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và các quy định pháp luật về công tác thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng, làm rõ vai trò quan trọng của công tác này trong quản lý dự án xây dựng.
  • Thực trạng tại Công ty Cổ phần Licogi 16 M&C cho thấy nhiều tồn tại như chậm trễ thanh toán, hồ sơ chưa chuẩn hóa, ảnh hưởng đến dòng tiền và hiệu quả kinh doanh.
  • Các chỉ số tài chính phản ánh công ty đang gặp khó khăn về khả năng thanh toán và hiệu quả sử dụng tài sản, phần lớn do tồn kho lớn và chi phí lãi vay cao.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường thương thảo với chủ đầu tư nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh quyết toán.
  • Tiếp theo, công ty cần triển khai các giải pháp trong vòng 6-12 tháng, đồng thời theo dõi và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao năng lực tài chính và phát triển bền vững.

Hành động ngay hôm nay để tối ưu hóa công tác thanh quyết toán, nâng cao hiệu quả quản lý dự án và tăng sức cạnh tranh trên thị trường xây dựng!