Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) tại Việt Nam đang chịu nhiều biến động về cơ chế chính sách tài chính, việc nâng cao hiệu quả quản trị tài chính trở thành vấn đề cấp thiết. Từ năm 2016 đến năm 2019, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã trải qua nhiều thay đổi trong công tác quản lý tài chính nhằm thích ứng với các quy định mới của Nhà nước, đặc biệt là Nghị định số 16/2015/NĐ-CP về cơ chế tự chủ tài chính và Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá hiệu quả quản trị tài chính tại Nhà xuất bản trong giai đoạn này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tài chính trong thời gian tới.
Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản trị tài chính công tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, một ĐVSNCL trực thuộc Trung ương Đảng, có chức năng xuất bản các tài liệu chính trị, pháp luật phục vụ nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2019, bao gồm các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, kết quả thu chi và các báo cáo hoạt động của Nhà xuất bản.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để Nhà xuất bản có thể nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách Nhà nước, đồng thời tăng cường năng lực tự chủ tài chính và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt của ngành xuất bản. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị tài chính công tại ĐVSNCL, từ đó hỗ trợ các đơn vị tương tự trong việc cải thiện công tác quản lý tài chính.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết tài chính công và lý thuyết quản trị tài chính công tại đơn vị sự nghiệp công lập.
Lý thuyết tài chính công: Tài chính công được định nghĩa là việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng kinh tế và xã hội. Đặc điểm nổi bật bao gồm tính chủ thể của Nhà nước, tính công cộng và sự kết hợp giữa các khoản thu không bồi hoàn và bồi hoàn. Lý thuyết này giúp làm rõ vai trò của tài chính công trong việc phân phối nguồn lực và đảm bảo hiệu quả kinh tế xã hội.
Lý thuyết quản trị tài chính công tại ĐVSNCL: Quản trị tài chính công là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm soát các hoạt động tài chính nhằm sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách Nhà nước và các nguồn vốn khác. Các khái niệm chính bao gồm dự toán thu chi ngân sách, quản lý chi tiêu, kiểm soát tài sản công, và cơ chế tự chủ tài chính. Mục tiêu là tối đa hóa giá trị lợi ích xã hội thông qua việc cung cấp dịch vụ công hiệu quả.
Các khái niệm trọng tâm trong nghiên cứu gồm: hiệu quả quản trị tài chính công, cơ chế tự chủ tài chính, dự toán ngân sách Nhà nước, và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính như tỷ lệ giải ngân ngân sách, tỷ lệ thu ngân sách thực hiện so với dự toán, và mức độ tự chủ tài chính.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính.
Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập từ báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, báo cáo hoạt động của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trong giai đoạn 2016-2019. Ngoài ra, các văn bản pháp luật liên quan như Nghị định 16/2015/NĐ-CP và Luật Ngân sách Nhà nước 83/2015/QH13 cũng được sử dụng làm cơ sở pháp lý.
Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả được áp dụng để đánh giá các chỉ tiêu tài chính như tỷ lệ giải ngân ngân sách, tỷ lệ thu ngân sách thực hiện, và mức độ tự chủ tài chính. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu kết quả thực hiện với kế hoạch dự toán và các tiêu chuẩn quản lý tài chính công. Ngoài ra, phương pháp phân tích tổng hợp và đánh giá định tính được sử dụng để nhận diện các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ dữ liệu tài chính của Nhà xuất bản trong 4 năm liên tiếp, đảm bảo tính toàn diện và độ tin cậy của kết quả. Việc lựa chọn phương pháp phân tích dựa trên tính đặc thù của ĐVSNCL và yêu cầu đánh giá hiệu quả quản trị tài chính công.
Timeline nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, bắt đầu từ việc thu thập dữ liệu, phân tích số liệu, đánh giá thực trạng và kết thúc bằng việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tài chính.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hiệu quả lập dự toán thu, chi ngân sách Nhà nước (NSNN): Nhà xuất bản đã thực hiện đầy đủ các giai đoạn lập dự toán theo quy định, bao gồm chuẩn bị, lập dự toán chi tiết và theo dõi điều chỉnh. Tỷ lệ dự toán chi NSNN được giao và thực hiện trong giai đoạn 2016-2019 đạt khoảng 95%, thể hiện sự sát sao trong công tác lập kế hoạch tài chính. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số sai lệch nhỏ giữa dự toán và thực tế do các nhiệm vụ phát sinh ngoài kế hoạch.
Hiệu quả thực hiện dự toán thu, chi NSNN: Tỷ lệ thu NSNN thực hiện so với dự toán đạt trung bình 102%, cho thấy Nhà xuất bản đã vượt kế hoạch thu ngân sách trong nhiều năm. Tỷ lệ giải ngân chi NSNN đạt khoảng 90%, phản ánh việc sử dụng ngân sách có hiệu quả nhưng vẫn còn một phần vốn chưa được giải ngân kịp thời, ảnh hưởng đến tiến độ các dự án đầu tư.
Mức độ tự chủ tài chính: Tỷ lệ tự chủ tài chính của Nhà xuất bản trong giai đoạn nghiên cứu dao động từ 0.85 đến 0.95, cho thấy đơn vị chưa hoàn toàn tự chủ về tài chính nhưng đã có sự cải thiện rõ rệt so với các năm trước. Điều này phản ánh Nhà xuất bản vẫn còn phụ thuộc một phần vào nguồn ngân sách Nhà nước nhưng đã tăng cường nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp.
Quản lý chi tiêu và tài sản công: Nhà xuất bản đã ban hành và thực hiện các quy chế chi tiêu nội bộ, phân cấp quản lý tài chính và tài sản theo quy định mới. Công tác kiểm kê, bảo trì tài sản được thực hiện định kỳ, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản công. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế trong quy trình giải ngân và quản lý chi phí đầu tư xây dựng cơ bản.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đã đạt được nhiều tiến bộ trong công tác quản trị tài chính công, đặc biệt trong việc lập dự toán và thực hiện thu chi ngân sách. Việc tỷ lệ thu NSNN vượt dự toán phản ánh sự chủ động trong khai thác nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp, phù hợp với mục tiêu giảm phụ thuộc ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, tỷ lệ giải ngân chi NSNN chưa đạt 100% cho thấy còn tồn tại các khó khăn trong việc giải ngân vốn đầu tư công, có thể do thủ tục hành chính phức tạp hoặc năng lực quản lý dự án chưa đồng đều. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành y tế và giáo dục, Nhà xuất bản có mức độ tự chủ tài chính thấp hơn, điều này phù hợp với đặc thù của đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực xuất bản chính trị, nơi yêu cầu nhiệm vụ chính trị cao và hạn chế về nguồn thu.
Việc quản lý chi tiêu và tài sản công được cải thiện nhờ áp dụng các quy chế mới, tuy nhiên cần tiếp tục hoàn thiện quy trình để tránh thất thoát, lãng phí. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thu chi ngân sách theo năm và bảng so sánh mức độ tự chủ tài chính qua các năm để minh họa xu hướng cải thiện.
Những kết quả này khẳng định tầm quan trọng của việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính và quản lý chặt chẽ trong nâng cao hiệu quả quản trị tài chính công tại ĐVSNCL, đồng thời phản ánh các thách thức đặc thù của Nhà xuất bản trong bối cảnh cạnh tranh và yêu cầu chính trị ngày càng cao.
Đề xuất và khuyến nghị
Ban hành và hoàn thiện hệ thống quy chế chi tiêu nội bộ: Cần xây dựng quy chế chi tiêu chi tiết, phân cấp rõ ràng về quản lý tài chính và tài sản đối với các đơn vị trực thuộc. Mục tiêu là nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong vòng 12 tháng tới, do Ban Giám đốc Nhà xuất bản chủ trì thực hiện.
Tiếp tục đổi mới, sắp xếp bộ máy tổ chức: Thực hiện tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động và trách nhiệm công việc nhằm giảm chi phí hành chính và tăng năng suất lao động. Kế hoạch thực hiện trong 18 tháng, phối hợp với các phòng ban chức năng.
Rà soát và hoàn thiện quy trình lập dự toán và giải ngân NSNN: Tập trung vào việc lập dự toán sát thực tế, bổ sung dự toán kịp thời và khắc phục các điểm tồn tại trong quy trình giải ngân để tránh ứ đọng vốn. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng Tài chính kế toán chủ động triển khai.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản trị tài chính: Đẩy mạnh sử dụng phần mềm quản lý tài chính, kế toán và báo cáo để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Kế hoạch triển khai trong 12 tháng, phối hợp với phòng Công nghệ thông tin.
Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ tài chính, kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, cập nhật kiến thức mới về quản trị tài chính công và các quy định pháp luật liên quan. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn trong vòng 1 năm, do phòng Nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo thực hiện.
Tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý Nhà nước: Kịp thời đề xuất, kiến nghị các vấn đề liên quan đến quản trị tài chính nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và thực hiện nhiệm vụ. Thực hiện liên tục, do Ban Giám đốc và phòng Tài chính kế toán đảm nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo và quản lý các đơn vị sự nghiệp công lập: Nhận diện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, áp dụng cơ chế tự chủ tài chính phù hợp với đặc thù đơn vị.
Cán bộ tài chính, kế toán tại ĐVSNCL: Nắm bắt các quy trình lập dự toán, quản lý thu chi ngân sách và áp dụng các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính công.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản trị công: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu về quản trị tài chính công trong bối cảnh thực tiễn tại Việt Nam.
Cơ quan quản lý Nhà nước về tài chính và ngân sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL.
Câu hỏi thường gặp
Hiệu quả quản trị tài chính công được đánh giá dựa trên những chỉ tiêu nào?
Hiệu quả được đánh giá qua các chỉ tiêu như tỷ lệ giải ngân ngân sách Nhà nước, tỷ lệ thu ngân sách thực hiện so với dự toán, mức độ tự chủ tài chính và hiệu quả sử dụng tài sản công. Ví dụ, tỷ lệ giải ngân đạt 90% cho thấy việc sử dụng ngân sách có hiệu quả nhưng vẫn còn tiềm năng cải thiện.Cơ chế tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến hoạt động của ĐVSNCL?
Cơ chế tự chủ tài chính trao quyền cho đơn vị tự quyết định thu chi trong khung quy định, giúp tăng tính chủ động, giảm phụ thuộc ngân sách Nhà nước và nâng cao hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên, cần có quy định rõ ràng để tránh rủi ro tài chính.Những khó khăn chính trong quản trị tài chính tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật là gì?
Khó khăn gồm quy trình giải ngân vốn đầu tư còn phức tạp, tỷ lệ tự chủ tài chính chưa cao, và việc quản lý chi tiêu, tài sản công cần được hoàn thiện hơn. Ngoài ra, áp lực thực hiện nhiệm vụ chính trị cũng tạo ra thách thức trong cân bằng tài chính.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính công tại các ĐVSNCL?
Cần hoàn thiện quy chế chi tiêu, tinh gọn bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ tài chính và tăng cường phối hợp với cơ quan quản lý Nhà nước. Ví dụ, việc áp dụng phần mềm quản lý tài chính giúp giảm sai sót và minh bạch hơn.Tại sao việc lập dự toán ngân sách sát thực tế lại quan trọng?
Lập dự toán sát thực tế giúp đảm bảo nguồn vốn được phân bổ hợp lý, tránh thừa hoặc thiếu hụt ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và đáp ứng kịp thời các nhiệm vụ của đơn vị. Ví dụ, dự toán chi thanh toán cá nhân dựa trên số lượng cán bộ và mức lương cơ sở giúp kế hoạch chính xác hơn.
Kết luận
- Luận văn đã phân tích và đánh giá hiệu quả quản trị tài chính tại Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trong giai đoạn 2016-2019, làm rõ các điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý tài chính công.
- Kết quả cho thấy Nhà xuất bản đã thực hiện tốt công tác lập dự toán và thu ngân sách, tuy nhiên còn tồn tại khó khăn trong giải ngân vốn và mức độ tự chủ tài chính chưa hoàn toàn.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể như hoàn thiện quy chế chi tiêu, tinh gọn bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo cán bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính.
- Nghiên cứu góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản trị tài chính công tại ĐVSNCL, đặc biệt trong lĩnh vực xuất bản chính trị.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các đơn vị sự nghiệp công lập khác để hoàn thiện mô hình quản trị tài chính công.
Quý độc giả và các đơn vị liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, góp phần phát triển bền vững và thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị xã hội.