I. Giới Hạn Xét Xử Tổng Quan và Tầm Quan Trọng Hiện Nay
Theo quy định của Hiến pháp 2013, Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm nhiệm vụ xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó có cải cách tư pháp. Theo tinh thần Nghị Quyết 08-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 02/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng về chiến lược cải cách tư pháp đã xác định rõ đẩy mạnh công cuộc cải cách tư pháp tại Việt Nam theo hướng hoàn thiện các hệ thống văn bản pháp luật tố tụng, xác định rõ chức năng, thẩm quyền, nhiệm vụ và hoàn thiện tổ chức bộ máy của các cơ quan tư pháp. Chính vì vậy mà Tòa án ngày càng có vai trò quan trọng trong hệ thống tư pháp hình sự Việt Nam chiếm trọn vị trí trung tâm của hệ thống này. Việc xác định rõ ràng giới hạn của việc xét xử cũng giúp phân định rạch ròi chức năng tố tụng do hai cơ quan tiến hành tố tụng quan trọng nhất trong giai đoạn xét xử là Viện kiểm sát và Tòa án. Đồng thời cũng tạo ra cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội.
1.1. Định nghĩa giới hạn xét xử Khái niệm và phạm vi xem xét
Từ điển Tiếng Việt định nghĩa “Giới hạn là phạm vi mức độ nhất định không thể hoặc không được phép vượt qua” và “Giới hạn của việc xét xử hình sự là phạm vi Tòa án cấp sơ thẩm được xem xét và giải quyết về vụ án”. Hiểu một cách chung nhất, giới hạn của việc xét xử là phạm vi Tòa án được xem xét, đánh giá bản chất của vụ việc nhằm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ hợp lý của vụ việc. Tuy nhiên, trong khoa học pháp luật tố tụng hình sự vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm giới hạn của việc xét xử vẫn và vẫn chưa có sự thống nhất. Có quan điểm cho rằng giới hạn của việc xét xử là để đảm bảo nguyên tắc có truy tố mới có xét xử.
1.2. Tầm quan trọng của giới hạn xét xử trong hệ thống tư pháp
Việc xác định giới hạn của việc xét xử là một vấn đề rất quan trọng, nó định ra phạm vi thực hiện quyền hạn của Tòa án khi tiến hành xét xử một vụ án hình sự cụ thể. Giới hạn của việc xét xử không chỉ xác định rõ quyền hạn của TA khi xét xử sơ thẩm mà còn đảm bảo quyền công tố và quyền bào chữa của người bị buộc tội khi xét xử. Việc tuân thủ nguyên tắc tố tụng về giới hạn xét xử đảm bảo tính công bằng, khách quan trong quá trình tố tụng, tránh lạm quyền và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
II. Vướng Mắc Thời Hiệu Xét Xử Thách Thức từ Lý Luận và Thực Tiễn
Lần đầu tiên quy định về giới hạn của việc xét xử vụ án hình sự được quy định tại Điều 170 Bộ luật tố tụng hình sự 1988 và tiếp đó là Điều 196 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Mặc dù đã được quy định cụ thể trong Bộ luật tố tụng hình sự nhưng quy định về giới hạn của việc xét xử đã bộc lộ nhiều điểm bất hợp lý cả về lý luận và thực tiễn, điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án và yêu cầu cải cách tư pháp của nước ta. Sự ra đời của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã có những sửa đổi, bổ sung rất lớn về vấn đề giới hạn của việc xét xử, điều này đã khắc phục những hạn chế thiếu sót của Bộ luật tố tụng hình sự trước đó, tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều điểm chưa phù hợp khi áp dụng trên thực tiễn.
2.1. Bất cập trong quy định về thời hiệu xét xử hiện hành
Quy định về thời hiệu xét xử trong BLTTHS 2015 vẫn còn những điểm chưa rõ ràng và gây khó khăn cho việc áp dụng. Ví dụ, việc xác định chính xác thời điểm bắt đầu tính thời hiệu trong một số trường hợp cụ thể còn nhiều tranh cãi. Bên cạnh đó, việc áp dụng thời hiệu xét xử khác nhau giữa các loại tội phạm cũng tạo ra sự phức tạp và thiếu thống nhất trong thực tiễn. Những bất cập này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
2.2. Thách thức từ thực tiễn áp dụng thời hiệu xét xử tại Tòa án
Trong thực tiễn, việc áp dụng quy định về thời hiệu xét xử gặp nhiều khó khăn do sự phức tạp của các vụ án và sự khác biệt trong cách hiểu luật của các thẩm phán. Nhiều vụ án bị kéo dài do điều tra bổ sung hoặc do các thủ tục tố tụng khác, dẫn đến việc xét xử vượt quá thời hiệu. Điều này gây ra sự bức xúc trong dư luận và làm giảm uy tín của cơ quan tư pháp.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Thời Hiệu Xét Xử
Để hoàn thiện hơn nữa quy định về giới hạn của việc xét xử nhằm đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm, yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta ở thời điểm hiện tại, cần có những giải pháp đồng bộ từ hoàn thiện pháp luật đến nâng cao năng lực của cán bộ tư pháp. Cần phải có sự nghiên cứu một cách toàn diện, khách quan và đầy đủ về vấn đề giới hạn của việc xét xử để đưa ra được hướng hoàn thiện phù hợp. Chính vì lý do này, tôi đã chọn đề tài: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giới hạn của việc xét xử" để làm luận văn thạc sĩ Luật học, nhằm nghiên cứu những quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành về giới hạn của việc xét xử.
3.1. Hoàn thiện quy định pháp luật về thời hiệu tố tụng hình sự
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về thời hiệu tố tụng trong BLTTHS 2015, đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và dễ áp dụng. Cần có hướng dẫn cụ thể về việc xác định thời điểm bắt đầu tính thời hiệu trong các trường hợp phức tạp. Đồng thời, cần nghiên cứu quy định về thời hiệu tố tụng của các nước tiên tiến trên thế giới để học hỏi kinh nghiệm.
3.2. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của cán bộ tư pháp
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên về các quy định của pháp luật về thời hiệu xét xử. Đồng thời, cần nâng cao ý thức trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ tư pháp, đảm bảo việc áp dụng pháp luật một cách công bằng, khách quan và đúng quy định.
IV. Nghiên Cứu Thực Tiễn Kinh Nghiệm Xét Xử tại Tỉnh Hòa Bình
Luận văn tập trung nghiên cứu vào quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về giới hạn của việc xét xử và có sự so sánh với pháp luật tố tụng hình sự của một số quốc gia trên thế giới. Luận văn giới hạn trong giai đoạn từ năm 2018- 2022 (5 năm) đối với thực tiễn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hòa Bình. Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề về lý luận, pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về giới hạn của việc xét xử tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hòa Bình. Luận văn đưa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về giới hạn của việc xét xử trên thực tiễn.
4.1. Phân tích thực trạng áp dụng giới hạn xét xử tại Tòa án Hòa Bình
Thống kê các số liệu và một số bản án liên quan để thấy được tổng quan về thực tế áp dụng và hạn chế, vướng mắc trên thực tiễn về việc áp dụng quy định giới hạn của việc xét xử tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hòa Bình trong giai đoạn 2018-2022.
4.2. Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn xét xử ở địa phương
Nghiên cứu sâu các vụ án cụ thể để rút ra những bài học kinh nghiệm về việc áp dụng quy định về giới hạn của việc xét xử. Xác định những yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ thời hiệu xét xử và đề xuất các biện pháp phòng ngừa.
V. So Sánh Quốc Tế Quy Định Thời Hiệu Xét Xử ở Trung Quốc Nga
Nghiên cứu quy định về giới hạn của việc xét xử theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga,Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa Liên bang Đức và đặt trong góc nhìn so sánh với quy định về giới hạn của việc xét xử theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành.
5.1. Quy định về giới hạn xét xử theo Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa
Phân tích quy định về thời hiệu xét xử và các yếu tố liên quan đến giới hạn xét xử trong Bộ luật tố tụng hình sự của Trung Quốc.
5.2. Quy định về giới hạn xét xử theo Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga
Phân tích quy định về thời hiệu xét xử và các yếu tố liên quan đến giới hạn xét xử trong Bộ luật tố tụng hình sự của Nga.
VI. Kết Luận Tương Lai và Hướng Hoàn Thiện Thời Hiệu Xét Xử
Tóm tắt lại những kết quả nghiên cứu chính của luận văn và đưa ra những nhận định về tương lai của việc áp dụng quy định về giới hạn của việc xét xử tại Việt Nam. Đồng thời, đề xuất những hướng nghiên cứu tiếp theo để tiếp tục hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này.
6.1. Tổng kết những phát hiện chính trong nghiên cứu
Tóm tắt những đóng góp mới của luận văn và khẳng định giá trị khoa học và thực tiễn của nghiên cứu.
6.2. Đề xuất hướng hoàn thiện quy định về thời hiệu xét xử
Đề xuất những giải pháp cụ thể để hoàn thiện quy định về thời hiệu xét xử và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thực tiễn.
