Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa ngày càng nhanh, tranh chấp quyền sử dụng đất (QSDĐ) trở thành một trong những vấn đề pháp lý nổi bật tại Việt Nam, đặc biệt tại các tỉnh miền núi như Lạng Sơn. Theo báo cáo của ngành Tòa án tỉnh Lạng Sơn, từ năm 2013 đến 6 tháng đầu năm 2020, trung bình mỗi năm có khoảng 180 vụ tranh chấp QSDĐ được thụ lý tại các Tòa án nhân dân (TAND) hai cấp, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số vụ án dân sự. Tỷ lệ giải quyết án đạt trên 80% hàng năm, vượt chỉ tiêu đề ra, tuy nhiên vẫn tồn tại tình trạng án bị hủy, sửa do lỗi xác định sai thẩm quyền.

Luận văn tập trung nghiên cứu thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn 2013-2020. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ khái niệm, đặc điểm thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND, đánh giá thực trạng thực hiện thẩm quyền tại các TAND tỉnh Lạng Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật hiện hành về thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ, thực tiễn thụ lý và giải quyết vụ án tại TAND hai cấp tỉnh Lạng Sơn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất, góp phần ổn định trật tự xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và hoàn thiện hệ thống pháp luật đất đai, tố tụng dân sự tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự, đặc biệt là tranh chấp QSDĐ, bao gồm:

  • Lý thuyết về thẩm quyền của Tòa án: Thẩm quyền được hiểu là phạm vi quyền hạn của TAND trong việc xem xét, giải quyết và ra quyết định đối với các vụ việc dân sự theo thủ tục tố tụng dân sự. Thẩm quyền được phân định theo loại việc, cấp xét xử và phạm vi lãnh thổ nhằm tránh chồng chéo và đảm bảo hiệu quả xét xử.

  • Khái niệm tranh chấp quyền sử dụng đất: Tranh chấp QSDĐ là mâu thuẫn về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể sử dụng đất trong quan hệ pháp luật đất đai, bao gồm tranh chấp ai là người có quyền sử dụng đất và tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất.

  • Mô hình phân định thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ: Dựa trên các quy định của Luật Đất đai (năm 1993, 2003, 2013) và Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015, thẩm quyền được xác định theo loại việc (các loại tranh chấp QSDĐ thuộc thẩm quyền TAND), theo cấp (TAND cấp huyện, cấp tỉnh) và theo lãnh thổ (TAND nơi có bất động sản hoặc theo sự lựa chọn của nguyên đơn).

Các khái niệm chính bao gồm: thẩm quyền theo loại việc, thẩm quyền theo cấp, thẩm quyền theo lãnh thổ, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ), hòa giải trong tố tụng dân sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phương pháp lịch sử, phân tích, tổng hợp: Nghiên cứu các quy định pháp luật, tài liệu lý luận về thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND.

  • Phương pháp thống kê, so sánh: Thu thập và phân tích số liệu về các vụ án tranh chấp QSDĐ được thụ lý và giải quyết tại TAND hai cấp tỉnh Lạng Sơn từ năm 2013 đến 6 tháng đầu năm 2020. So sánh tỷ lệ hòa giải thành, tỷ lệ án bị hủy sửa qua các năm.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, khảo sát thực trạng thực hiện thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ tại các TAND tỉnh Lạng Sơn, đánh giá những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thụ lý và xét xử.

  • Phương pháp pháp luật học so sánh: So sánh các quy định pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng để đề xuất kiến nghị hoàn thiện pháp luật.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án tranh chấp QSDĐ được thụ lý tại TAND hai cấp tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn nghiên cứu, với số liệu cụ thể khoảng 180 vụ/năm. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ vụ án có liên quan để đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến giữa năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng vụ án tranh chấp QSDĐ tăng đều qua các năm: Từ năm 2013 đến 6 tháng đầu năm 2020, số vụ án tranh chấp QSDĐ được thụ lý tại TAND tỉnh Lạng Sơn tăng từ 29 vụ lên 94 vụ trong 6 tháng đầu năm 2020, phản ánh xu hướng gia tăng tranh chấp đất đai do phát triển kinh tế và đô thị hóa.

  2. Tỷ lệ giải quyết án đạt trên 80% hàng năm: TAND hai cấp tỉnh Lạng Sơn duy trì tỷ lệ giải quyết án dân sự nói chung và tranh chấp QSDĐ nói riêng trên 80%, vượt chỉ tiêu đề ra. Tỷ lệ hòa giải thành trong các vụ án tranh chấp QSDĐ cũng tăng dần, từ 5 vụ hòa giải thành năm 2013 lên 26 vụ năm 2019, chiếm khoảng 20-30% tổng số vụ.

  3. Tỷ lệ án bị hủy, sửa do lỗi xác định sai thẩm quyền còn tồn tại: Mặc dù có nhiều nỗ lực, vẫn có khoảng 5-10% vụ án tranh chấp QSDĐ bị hủy, sửa do lỗi chủ quan của thẩm phán trong việc xác định thẩm quyền giải quyết, gây kéo dài thời gian xét xử và ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự.

  4. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ được phân định rõ ràng theo loại việc, cấp xét xử và lãnh thổ: TAND cấp huyện chủ yếu thụ lý các vụ án sơ thẩm về tranh chấp QSDĐ, TAND cấp tỉnh giải quyết phúc thẩm và một số vụ sơ thẩm đặc biệt. Tòa án nơi có bất động sản tranh chấp có thẩm quyền giải quyết theo lãnh thổ, trừ trường hợp nguyên đơn lựa chọn Tòa án khác theo quy định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân gia tăng số vụ tranh chấp QSDĐ tại Lạng Sơn xuất phát từ áp lực phát triển kinh tế, đầu tư dự án, giải phóng mặt bằng và sự phức tạp trong quản lý đất đai tại địa phương miền núi. Việc mở rộng thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND theo Luật Đất đai 2013 và BLTTDS 2015 đã góp phần nâng cao hiệu quả xét xử, giảm tải cho các cơ quan hành chính.

Tỷ lệ hòa giải thành tăng qua các năm cho thấy sự nỗ lực của TAND trong việc áp dụng biện pháp hòa giải bắt buộc, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho các bên. Tuy nhiên, tỷ lệ án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền vẫn còn, phản ánh hạn chế trong công tác xác định thẩm quyền và năng lực nghiệp vụ của một số thẩm phán.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, kết quả tại Lạng Sơn tương đồng về xu hướng gia tăng tranh chấp và vai trò quan trọng của TAND trong giải quyết. Tuy nhiên, đặc thù địa phương miền núi với quỹ đất hạn chế và tập quán sử dụng đất đa dạng tạo ra những thách thức riêng biệt cần được quan tâm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án tranh chấp QSDĐ thụ lý và giải quyết qua các năm, bảng thống kê tỷ lệ hòa giải thành và tỷ lệ án bị hủy sửa theo từng năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả công tác xét xử.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho thẩm phán và cán bộ TAND
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về pháp luật đất đai và tố tụng dân sự, đặc biệt kỹ năng xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ. Mục tiêu giảm tỷ lệ án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền xuống dưới 3% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: TAND tối cao phối hợp với Trường Đại học Luật Hà Nội.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật về thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ
    Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật nhằm làm rõ hơn các trường hợp phân định thẩm quyền theo loại việc, cấp xét xử và lãnh thổ, tránh chồng chéo và tranh chấp thẩm quyền giữa TAND và UBND. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Quốc hội.

  3. Tăng cường phối hợp giữa TAND và các cơ quan quản lý đất đai
    Xây dựng cơ chế trao đổi thông tin, cung cấp hồ sơ, giấy tờ liên quan đến quyền sử dụng đất giữa TAND và UBND các cấp, cơ quan địa chính để hỗ trợ xác định thẩm quyền và giải quyết vụ án chính xác, nhanh chóng. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: TAND tỉnh, UBND tỉnh Lạng Sơn.

  4. Đẩy mạnh công tác hòa giải trong tố tụng dân sự
    Tăng cường vai trò hòa giải viên, áp dụng các biện pháp hòa giải hiệu quả nhằm nâng cao tỷ lệ hòa giải thành trên 30% trong các vụ tranh chấp QSDĐ trong 3 năm tới, giảm áp lực xét xử và chi phí cho các bên. Chủ thể: TAND các cấp, Hội Luật gia tỉnh Lạng Sơn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp
    Giúp nâng cao hiểu biết về thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ, áp dụng pháp luật chính xác, nâng cao hiệu quả xét xử và giảm thiểu sai sót trong công tác tố tụng.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai (UBND, Sở Tài nguyên và Môi trường)
    Tham khảo để phối hợp hiệu quả với TAND trong việc cung cấp hồ sơ, xác định thẩm quyền và giải quyết tranh chấp, góp phần ổn định trật tự xã hội.

  3. Luật sư, chuyên gia pháp lý và học viên ngành luật
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về pháp luật đất đai và tố tụng dân sự, phục vụ công tác tư vấn, nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Người dân, doanh nghiệp có liên quan đến quyền sử dụng đất
    Hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, quy trình giải quyết tranh chấp QSDĐ tại TAND, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi phát sinh tranh chấp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND được xác định như thế nào?
    Thẩm quyền được xác định theo loại việc (các tranh chấp QSDĐ thuộc phạm vi dân sự), theo cấp xét xử (TAND cấp huyện sơ thẩm, cấp tỉnh phúc thẩm) và theo lãnh thổ (TAND nơi có bất động sản hoặc theo sự lựa chọn của nguyên đơn). Ví dụ, tranh chấp đất đai tại huyện nào thì TAND huyện đó có thẩm quyền giải quyết sơ thẩm.

  2. Tranh chấp QSDĐ không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì giải quyết thế nào?
    Người sử dụng đất có thể lựa chọn nộp đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp tại UBND cấp có thẩm quyền hoặc khởi kiện tại TAND có thẩm quyền. TAND sẽ thụ lý nếu có đủ căn cứ pháp lý và hồ sơ chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp.

  3. Tỷ lệ hòa giải thành trong các vụ án tranh chấp QSDĐ tại Lạng Sơn hiện nay ra sao?
    Tỷ lệ hòa giải thành tăng dần qua các năm, chiếm khoảng 20-30% tổng số vụ án tranh chấp QSDĐ được giải quyết, giúp giảm thời gian và chi phí cho các bên.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền là gì?
    Chủ yếu do thiếu kinh nghiệm, hiểu biết pháp luật chưa đầy đủ của một số thẩm phán trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ, cũng như sự phức tạp của các vụ việc.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp QSDĐ tại TAND?
    Cần nâng cao năng lực chuyên môn cho thẩm phán, hoàn thiện quy định pháp luật, tăng cường phối hợp giữa TAND và các cơ quan quản lý đất đai, đồng thời đẩy mạnh công tác hòa giải trong tố tụng dân sự.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ khái niệm, đặc điểm và quy định pháp luật về thẩm quyền giải quyết tranh chấp QSDĐ của TAND, đồng thời đánh giá thực trạng thực hiện tại tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2013-2020.
  • Số vụ tranh chấp QSDĐ tăng đều, tỷ lệ giải quyết án và hòa giải thành đạt kết quả tích cực, góp phần ổn định xã hội và phát triển kinh tế địa phương.
  • Vẫn còn tồn tại hạn chế như tỷ lệ án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền, đòi hỏi nâng cao năng lực và hoàn thiện pháp luật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp QSDĐ, bao gồm đào tạo chuyên môn, hoàn thiện quy định pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh hòa giải.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng, TAND và người dân tiếp tục phối hợp thực hiện các giải pháp để bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đảm bảo công bằng và hiệu quả trong giải quyết tranh chấp QSDĐ.

Next steps: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu, hoàn thiện dự thảo sửa đổi pháp luật, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và tăng cường tuyên truyền pháp luật về đất đai.

Call to action: Các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan cần chủ động nghiên cứu, áp dụng và phối hợp thực hiện các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp QSDĐ, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật và tư pháp Việt Nam ngày càng hoàn thiện.