Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng hiện đang đối mặt với vấn đề chậm thanh toán và tranh chấp thanh toán giữa chủ đầu tư và nhà thầu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ và hiệu quả dự án. Theo báo cáo của ngành, các công ty xây dựng có nguy cơ phá sản cao hơn khoảng 14% so với các lĩnh vực khác do quản lý tài chính yếu kém và dòng tiền không ổn định. Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất một giải pháp ứng dụng công nghệ chuỗi khối Blockchain và hợp đồng thông minh nhằm tự động hóa quy trình thanh toán xây dựng, giảm thiểu rủi ro chậm trễ và tranh chấp, đồng thời tăng tính minh bạch và tin cậy giữa các bên liên quan. Nghiên cứu tập trung vào các dự án có hợp đồng đơn giá cố định, sử dụng dữ liệu tiến độ và chi phí từ phần mềm Microsoft Project, được lưu trữ trực tuyến và kết nối với hợp đồng thông minh để thực hiện thanh toán tự động. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại Việt Nam trong năm 2023, với việc thử nghiệm quy trình trên một dự án mẫu. Giải pháp này không chỉ giúp đảm bảo dòng tiền ổn định cho nhà thầu mà còn hỗ trợ chủ đầu tư giám sát tiến độ và chi phí dự án một cách chính xác, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: công nghệ Blockchain và hợp đồng thông minh (Smart Contract). Blockchain là một sổ cái phân tán, phi tập trung, ghi lại các giao dịch theo chuỗi khối không thể thay đổi, đảm bảo tính minh bạch và bảo mật dữ liệu. Hợp đồng thông minh là các đoạn mã lập trình tự động thực thi các điều khoản hợp đồng khi các điều kiện được đáp ứng, giảm thiểu sự can thiệp của bên thứ ba và tăng tính chính xác trong thực thi hợp đồng. Ngoài ra, mô hình quản lý hợp đồng xây dựng và phương pháp đánh giá tiến độ dự án Earned Value Method (EVM) cũng được áp dụng để theo dõi tiến độ và chi phí dự án. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hợp đồng xây dựng, các bên liên quan trong thanh toán hợp đồng, thanh toán theo tiến độ, công nghệ Blockchain (công khai, riêng tư, liên hợp), và cơ chế thưởng phạt trong hợp đồng thông minh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ file tiến độ và chi phí dự án được quản lý bằng phần mềm Microsoft Project, lưu trữ trực tuyến trên nền tảng OneDrive và MongoDB. Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thiết lập kế hoạch thi công và chi phí, xây dựng hợp đồng thông minh dựa trên các mốc Milestone, triển khai thử nghiệm quy trình thanh toán tự động trên một dự án mẫu, thu thập và phân tích dữ liệu tiến độ, chi phí thực tế và phản hồi từ các bên liên quan. Phương pháp phân tích sử dụng các chỉ số EVM như BCWS, BCWP, ACWP để đánh giá tiến độ và chi phí, đồng thời áp dụng các công thức tính toán thưởng phạt dựa trên thời gian hoàn thành so với kế hoạch. Cỡ mẫu nghiên cứu là một dự án xây dựng thực tế với nhiều mốc thanh toán, được chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện nhằm kiểm chứng tính khả thi của quy trình. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tự động hóa thanh toán qua hợp đồng thông minh: Quy trình thanh toán tự động dựa trên hợp đồng thông minh đã được triển khai thành công trên dự án mẫu, với tỷ lệ thanh toán tự động đạt khoảng 90% các mốc Milestone. Việc khóa tiền điện tử tương ứng với chi phí kế hoạch nhân hệ số đảm bảo 1.3 giúp bảo vệ quyền lợi nhà thầu và chủ đầu tư.

  2. Giảm thiểu tranh chấp thanh toán: Cơ chế thưởng phạt được tích hợp trong hợp đồng thông minh giúp giảm thiểu tranh chấp do chậm tiến độ. Số liệu cho thấy chi phí phạt chiếm khoảng 10-15% tổng chi phí thi công trong các trường hợp chậm trễ, trong khi chi phí thưởng được áp dụng cho các mốc hoàn thành sớm, tạo động lực thi công hiệu quả.

  3. Tăng tính minh bạch và giám sát dự án: Website tích hợp mô hình EVM cho phép các bên liên quan theo dõi tiến độ và chi phí dự án theo thời gian thực. Các chỉ số như Schedule Variance (SV) và Cost Performance Index (CPI) được cập nhật liên tục, giúp chủ đầu tư phát hiện kịp thời các vấn đề và đưa ra giải pháp xử lý.

  4. Khả năng mở rộng và ứng dụng thực tế: Mô hình sử dụng phần mềm MS Project phổ biến, chi phí triển khai thấp, phù hợp với nhiều loại dự án xây dựng có quy mô khác nhau. Tuy nhiên, việc áp dụng tiền điện tử trong thanh toán còn bị hạn chế bởi các quy định pháp luật hiện hành.

Thảo luận kết quả

Việc ứng dụng hợp đồng thông minh trong thanh toán xây dựng đã giải quyết hiệu quả các vấn đề chậm thanh toán và tranh chấp, đồng thời nâng cao sự tin tưởng giữa các bên. So với các nghiên cứu sử dụng mô hình BIM hoặc công nghệ thực tế ảo, phương pháp này có ưu điểm về chi phí thấp và tính phổ biến cao do tận dụng MS Project. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ – chi phí, biểu đồ BCWP, BCWS, ACWP để minh họa sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế cần lưu ý các rào cản về pháp lý và kỹ thuật, đặc biệt là về thanh khoản tiền điện tử. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành về nhu cầu cải tiến quản lý thanh toán trong xây dựng, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới về ứng dụng Blockchain trong lĩnh vực này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi quy trình thanh toán tự động: Khuyến nghị các chủ đầu tư và nhà thầu áp dụng quy trình thanh toán dựa trên hợp đồng thông minh trong các dự án xây dựng có hợp đồng đơn giá cố định, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dòng tiền và giảm thiểu tranh chấp. Thời gian thực hiện đề xuất trong vòng 1-2 năm.

  2. Phát triển hệ thống giám sát dự án tích hợp EVM: Xây dựng và hoàn thiện website giám sát tiến độ và chi phí dự án theo mô hình EVM để các bên liên quan có thể theo dõi và điều chỉnh kịp thời. Chủ thể thực hiện là các đơn vị quản lý dự án và công nghệ thông tin.

  3. Hoàn thiện khung pháp lý cho thanh toán tiền điện tử trong xây dựng: Đề xuất các cơ quan quản lý nhà nước nghiên cứu, ban hành các quy định phù hợp để tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng tiền điện tử trong thanh toán xây dựng, đảm bảo tính hợp pháp và an toàn giao dịch.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực công nghệ cho các bên liên quan: Tổ chức các khóa đào tạo về công nghệ Blockchain, hợp đồng thông minh và quản lý dự án cho chủ đầu tư, nhà thầu và các bên liên quan nhằm tăng cường khả năng ứng dụng và vận hành hệ thống mới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Giúp hiểu rõ quy trình thanh toán tự động, nâng cao khả năng giám sát tiến độ và chi phí, giảm thiểu rủi ro tài chính và tranh chấp.

  2. Nhà thầu và nhà cung cấp: Tăng cường sự tin tưởng vào dòng tiền, đảm bảo quyền lợi thanh toán đúng hạn, đồng thời áp dụng cơ chế thưởng phạt để nâng cao hiệu quả thi công.

  3. Chuyên gia quản lý dự án và kỹ sư xây dựng: Cung cấp kiến thức về ứng dụng công nghệ mới trong quản lý hợp đồng và thanh toán, hỗ trợ tối ưu hóa quy trình vận hành dự án.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng, công nghệ thông tin: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng Blockchain và hợp đồng thông minh trong lĩnh vực xây dựng, mở rộng hướng nghiên cứu và phát triển công nghệ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hợp đồng thông minh là gì và nó hoạt động như thế nào trong thanh toán xây dựng?
    Hợp đồng thông minh là đoạn mã lập trình tự động thực thi các điều khoản hợp đồng khi các điều kiện được đáp ứng. Trong thanh toán xây dựng, nó tự động chuyển tiền khi nhà thầu hoàn thành các mốc công việc đã thỏa thuận, giảm thiểu sự can thiệp của bên thứ ba và tăng tính minh bạch.

  2. Làm thế nào để đảm bảo tính chính xác của dữ liệu tiến độ và chi phí trong hệ thống?
    Dữ liệu được quản lý bằng phần mềm Microsoft Project và lưu trữ trực tuyến trên OneDrive, đồng thời được cập nhật tự động vào cơ sở dữ liệu MongoDB. Các bên liên quan có quyền truy cập và kiểm tra dữ liệu, đảm bảo tính chính xác và minh bạch.

  3. Cơ chế thưởng phạt trong hợp đồng thông minh được tính toán như thế nào?
    Cơ chế thưởng phạt dựa trên thời gian hoàn thành so với kế hoạch. Nếu hoàn thành sớm, nhà thầu được thưởng theo tỷ lệ phần trăm thời gian rút ngắn nhân với 30% chi phí baseline; nếu chậm trễ, bị phạt tương ứng theo tỷ lệ thời gian trễ nhân với 30% chi phí baseline.

  4. Việc sử dụng tiền điện tử trong thanh toán có những rủi ro gì?
    Rủi ro chính là biến động giá trị tiền điện tử và các quy định pháp lý chưa hoàn thiện. Hệ số đảm bảo được áp dụng để giảm thiểu rủi ro giá trị tiền điện tử thay đổi, tuy nhiên cần có khung pháp lý rõ ràng để đảm bảo an toàn giao dịch.

  5. Giải pháp này có thể áp dụng cho các loại hợp đồng xây dựng khác không?
    Nghiên cứu tập trung vào hợp đồng đơn giá cố định, tuy nhiên nguyên lý và quy trình có thể được điều chỉnh để áp dụng cho các loại hợp đồng khác, cần nghiên cứu thêm để phù hợp với đặc thù từng loại hợp đồng.

Kết luận

  • Đề xuất quy trình thanh toán tự động sử dụng hợp đồng thông minh trên nền tảng Blockchain giúp giảm thiểu chậm thanh toán và tranh chấp trong xây dựng.
  • Ứng dụng phần mềm Microsoft Project kết hợp với hệ thống lưu trữ trực tuyến và Cloud Server tạo thành chuỗi vận hành hiệu quả, minh bạch.
  • Cơ chế thưởng phạt tích hợp trong hợp đồng thông minh thúc đẩy tiến độ thi công và bảo vệ quyền lợi các bên.
  • Giải pháp phù hợp với nhiều dự án xây dựng có hợp đồng đơn giá cố định, mở ra hướng nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới trong ngành xây dựng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện hệ thống, mở rộng phạm vi áp dụng và đề xuất khung pháp lý cho thanh toán tiền điện tử trong xây dựng.

Khuyến khích các chủ đầu tư, nhà thầu và chuyên gia quản lý dự án nghiên cứu và áp dụng giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và thanh toán trong các dự án xây dựng tương lai.