Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển bền vững ngày càng được chú trọng trên toàn cầu, việc quản lý tiến độ dự án giao thông theo hướng phát triển bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, ngành giao thông tại TP.HCM đã đầu tư quy mô lớn vào các công nghệ hiện đại như các tuyến đường cao tốc, metro và các dự án nâng cấp mở rộng hạ tầng giao thông. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều dự án giao thông vẫn gặp phải tình trạng chậm tiến độ, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả đầu tư, môi trường và đời sống xã hội. Nghiên cứu này nhằm xác định và đánh giá các nhân tố làm chậm tiến độ dự án giao thông, đồng thời đề xuất giải pháp quản lý tiến độ theo hướng phát triển bền vững, tập trung vào ba khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông tại TP.HCM trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2022, xây dựng mô hình đánh giá dựa trên phương pháp AHP để xếp hạng các nhân tố này, từ đó đề xuất các giải pháp kiểm soát tiến độ phù hợp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý dự án và các bên liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tiến độ, đồng thời góp phần thực hiện các cam kết phát triển bền vững của Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết phát triển bền vững, được định nghĩa là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng phát triển của thế hệ tương lai, bao gồm ba khía cạnh chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Trong quản lý dự án, phát triển bền vững đòi hỏi mở rộng phạm vi quản lý vượt ra ngoài các yếu tố truyền thống như chi phí, tiến độ và chất lượng, hướng tới các tác động xã hội, kinh tế và môi trường rộng lớn hơn.

Phương pháp phân tích chính được sử dụng là Analytical Hierarchy Process (AHP), một công cụ ra quyết định đa mục tiêu giúp phân cấp các tiêu chí và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố thông qua so sánh cặp. Ngoài ra, phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA) được áp dụng để rút gọn và xác định các nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Quản lý tiến độ dự án (QLTĐ): quá trình lập kế hoạch, giám sát và điều chỉnh tiến độ dự án nhằm đảm bảo hoàn thành đúng hạn.
  • Phát triển bền vững (PTBV): sự cân bằng giữa các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường trong quá trình thực hiện dự án.
  • Nhân tố ảnh hưởng tiến độ: các yếu tố làm chậm hoặc thúc đẩy tiến độ dự án giao thông.
  • Mô hình AHP: công cụ đánh giá và xếp hạng các nhân tố dựa trên trọng số và sự nhất quán trong đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bảng câu hỏi với 92 mẫu từ các công chức, chuyên gia, kỹ sư, nhà thầu và tư vấn giám sát tham gia các dự án giao thông tại TP.HCM. Kỹ thuật lấy mẫu thuận tiện kết hợp phân vùng đối tượng được sử dụng nhằm đảm bảo tính đại diện trong điều kiện hạn chế về thời gian và kinh phí.

Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn:

  1. Thu thập và tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông từ các nghiên cứu trước và ý kiến chuyên gia.
  2. Thu thập dữ liệu khảo sát để thực hiện phân tích thống kê, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến, và xây dựng mô hình AHP để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS và Expert Choice, với các bước kiểm tra độ tin cậy, phân tích nhân tố, xây dựng ma trận so sánh cặp, tính trọng số và kiểm tra sự nhất quán của mô hình. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 22 nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông được phân thành ba nhóm chính:

    • Nhóm kinh tế gồm 9 nhân tố như chậm trễ trong phê duyệt dự án, thay đổi quy mô, chậm thanh toán cho nhà thầu.
    • Nhóm xã hội gồm 8 nhân tố như phản đối của người dân, thay đổi quy định pháp luật, năng lực nhà thầu ảnh hưởng đến an toàn giao thông.
    • Nhóm môi trường gồm 5 nhân tố như điều kiện thời tiết, ô nhiễm tiếng ồn, sử dụng vật liệu không phù hợp.

  2. Kết quả phân tích trọng số AHP cho thấy nhóm nhân tố kinh tế có ảnh hưởng lớn nhất đến tiến độ với trọng số khoảng 0.45, tiếp theo là nhóm xã hội (0.35) và nhóm môi trường (0.20). Trong nhóm kinh tế, chậm trễ trong việc phê duyệt dự án và thanh toán cho nhà thầu được đánh giá là những nhân tố quan trọng nhất với điểm trung bình trên 4.0 (thang 5).

  3. Phân tích độ tin cậy thang đo cho các nhóm nhân tố đều đạt hệ số Cronbach’s Alpha trên 0.8, cho thấy dữ liệu có độ tin cậy cao. Kiểm định KMO đạt giá trị 0.75 và kiểm định Bartlett có giá trị sig < 0.05, phù hợp cho phân tích nhân tố khám phá.

  4. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với các nguyên nhân chậm tiến độ phổ biến trong ngành xây dựng như chậm phê duyệt, thay đổi thiết kế, và các yếu tố xã hội như khiếu nại của người dân. Tuy nhiên, nghiên cứu này nhấn mạnh hơn vai trò của các yếu tố xã hội và môi trường trong bối cảnh phát triển bền vững.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ dự án giao thông tại TP.HCM là các yếu tố kinh tế như thủ tục phê duyệt kéo dài và chậm thanh toán cho nhà thầu, làm tăng chi phí và giảm hiệu quả thi công. Điều này phù hợp với báo cáo của ngành xây dựng cho thấy chi phí phát sinh do chậm tiến độ có thể vượt quá 10% tổng mức đầu tư dự án.

Yếu tố xã hội như phản đối của người dân và thay đổi quy định pháp luật cũng đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến tiến độ thông qua các tranh chấp bồi thường giải phóng mặt bằng và sự không ổn định trong quản lý dự án. Các yếu tố môi trường như điều kiện thời tiết và ô nhiễm cũng góp phần làm gián đoạn thi công, đặc biệt trong mùa mưa tại TP.HCM.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số các nhóm nhân tố và bảng xếp hạng các nhân tố cụ thể theo mức độ ảnh hưởng. Việc áp dụng mô hình AHP giúp các nhà quản lý dự án có cái nhìn tổng thể và ưu tiên giải quyết các nhân tố quan trọng nhất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tiến độ theo hướng phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường cải cách thủ tục hành chính và rút ngắn thời gian phê duyệt dự án nhằm giảm thiểu các rào cản kinh tế gây chậm tiến độ. Chủ thể thực hiện: các cơ quan quản lý nhà nước, thời gian thực hiện trong 12 tháng tới.

  2. Xây dựng cơ chế thanh toán minh bạch, kịp thời cho nhà thầu và các bên liên quan để đảm bảo nguồn vốn ổn định, giảm thiểu rủi ro tài chính. Chủ thể thực hiện: chủ đầu tư và ban quản lý dự án, áp dụng ngay trong các dự án đang triển khai.

  3. Tăng cường công tác truyền thông và đối thoại với cộng đồng dân cư bị ảnh hưởng nhằm giảm thiểu các tranh chấp xã hội, nâng cao sự đồng thuận và hỗ trợ thi công. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương và ban quản lý dự án, triển khai liên tục trong suốt quá trình dự án.

  4. Áp dụng các biện pháp kỹ thuật và công nghệ thân thiện môi trường, đồng thời xây dựng kế hoạch thi công phù hợp với điều kiện thời tiết để giảm thiểu tác động môi trường và tránh gián đoạn tiến độ. Chủ thể thực hiện: nhà thầu thi công và tư vấn giám sát, áp dụng trong vòng 6 tháng tới.

  5. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý tiến độ và phát triển bền vững cho các bên tham gia dự án nhằm nâng cao hiệu quả phối hợp và quản lý rủi ro. Chủ thể thực hiện: các tổ chức đào tạo và ban quản lý dự án, triển khai định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý dự án giao thông: giúp nhận diện và ưu tiên xử lý các nhân tố ảnh hưởng tiến độ theo hướng phát triển bền vững, nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến chính sách, thủ tục hành chính và tăng cường đối thoại với cộng đồng.

  3. Các nhà thầu, tư vấn thiết kế và giám sát: hỗ trợ trong việc áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý tiến độ phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng, phát triển bền vững: làm tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, mô hình AHP và các yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần quản lý tiến độ dự án giao thông theo hướng phát triển bền vững?
    Quản lý tiến độ theo hướng phát triển bền vững giúp cân bằng các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường, giảm thiểu tác động tiêu cực và nâng cao hiệu quả đầu tư lâu dài. Ví dụ, giảm chậm tiến độ giúp tiết kiệm chi phí và hạn chế ô nhiễm môi trường.

  2. Phương pháp AHP được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    AHP được sử dụng để xây dựng mô hình đánh giá và xếp hạng các nhân tố ảnh hưởng tiến độ dự án thông qua so sánh cặp và tính trọng số, giúp xác định các yếu tố quan trọng nhất cần ưu tiên xử lý.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến tiến độ dự án giao thông tại TP.HCM?
    Nhóm nhân tố kinh tế như chậm phê duyệt dự án và chậm thanh toán cho nhà thầu có trọng số cao nhất, tiếp theo là các yếu tố xã hội như phản đối của người dân và thay đổi quy định pháp luật.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động của các yếu tố xã hội đến tiến độ dự án?
    Tăng cường đối thoại, truyền thông và tham vấn cộng đồng bị ảnh hưởng giúp giảm thiểu tranh chấp và khiếu nại, từ đó hỗ trợ tiến độ thi công ổn định.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các dự án khác ngoài giao thông không?
    Mô hình và phương pháp nghiên cứu có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các dự án xây dựng hạ tầng khác nhằm quản lý tiến độ theo hướng phát triển bền vững.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 22 nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ dự án giao thông tại TP.HCM, phân thành ba nhóm kinh tế, xã hội và môi trường.
  • Nhóm nhân tố kinh tế có ảnh hưởng lớn nhất, chiếm khoảng 45% trọng số trong mô hình AHP.
  • Phân tích dữ liệu cho thấy độ tin cậy cao với hệ số Cronbach’s Alpha trên 0.8 và kiểm định KMO phù hợp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện thủ tục hành chính, thanh toán, truyền thông cộng đồng và áp dụng công nghệ thân thiện môi trường.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho quản lý tiến độ dự án giao thông theo hướng phát triển bền vững tại TP.HCM, với kế hoạch triển khai các giải pháp trong vòng 6-12 tháng tới.

Các bước tiếp theo bao gồm áp dụng mô hình vào các dự án thực tế, đánh giá hiệu quả giải pháp và mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực xây dựng khác. Đề nghị các nhà quản lý và chuyên gia trong ngành quan tâm nghiên cứu và ứng dụng để nâng cao hiệu quả quản lý dự án bền vững.