Tổng quan nghiên cứu

Quản lý đất đai có nguồn gốc từ các nông, lâm trường quốc doanh là một vấn đề cấp thiết tại Việt Nam, đặc biệt tại các địa phương có diện tích đất lớn do các nông lâm trường giao lại cho chính quyền địa phương quản lý. Tại huyện M’Drắk, tỉnh Đắk Lắk, với tổng diện tích tự nhiên khoảng 128.438,71 ha, trong đó có nhiều diện tích đất có nguồn gốc từ các công ty nông nghiệp và lâm nghiệp như Công ty TNHH MTV Cà phê 715A, 715B, 715C và Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp M’Drắk, công tác quản lý đất đai đang gặp nhiều khó khăn và bất cập. Tính đến năm 2020, huyện đã thu hồi và bàn giao cho địa phương quản lý khoảng 152.146 ha đất, đạt gần 86% diện tích dự kiến thu hồi, tuy nhiên công tác đo đạc, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và xây dựng hồ sơ địa chính còn chậm, dẫn đến tình trạng tranh chấp, lấn chiếm đất vẫn diễn ra phức tạp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý đất nông nghiệp có nguồn gốc từ các nông lâm trường giao lại cho địa phương trên địa bàn huyện M’Drắk trong giai đoạn 2016-2020, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng quỹ đất này. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý nhà nước về đất đai, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên đất, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn trong việc giải quyết các tồn tại, hạn chế hiện nay, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước về đất đai, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về đất đai: Đất đai là tài nguyên quốc gia thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Quản lý nhà nước về đất đai nhằm đảm bảo sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả, công bằng và bảo vệ môi trường, bao gồm các hoạt động như quy hoạch, giao đất, cấp giấy chứng nhận, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

  • Mô hình quản lý đất đai có nguồn gốc từ nông, lâm trường: Tập trung vào việc chuyển giao đất từ các công ty nông nghiệp, lâm nghiệp sang quản lý của địa phương, bao gồm các bước đo đạc, lập bản đồ địa chính, xây dựng phương án sử dụng đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và giải quyết tranh chấp.

  • Khái niệm chính: Quản lý đất đai, quyền sử dụng đất, phương án sử dụng đất, đo đạc bản đồ địa chính, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tranh chấp đất đai.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Đắk Lắk, UBND huyện M’Drắk, các công ty nông nghiệp và lâm nghiệp, cùng các số liệu kiểm kê đất đai năm 2020. Số liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp 19 cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và điều tra 50 hộ gia đình sử dụng đất có nguồn gốc từ nông lâm trường tại 3 xã Ea Riêng, Ea H’Mlay và Ea M’Doal.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các công ty nông nghiệp có diện tích đất giao lại cho địa phương và các xã có diện tích đất do nông trường giao lại. Phỏng vấn cán bộ quản lý và người dân sử dụng đất theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tổng hợp, xử lý số liệu điều tra; phần mềm chuyên dụng như TKtool, Mapinfo, Microstation để biên tập bản đồ hiện trạng sử dụng đất và đề xuất phương án sử dụng đất. Phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng, so sánh các chỉ số quản lý đất đai và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020, phù hợp với các số liệu kiểm kê đất đai và các chính sách quản lý đất đai được áp dụng trong thời kỳ này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất có nguồn gốc nông lâm trường: Đến năm 2020, huyện M’Drắk đã thu hồi và bàn giao cho địa phương quản lý khoảng 152.146 ha đất, trong đó diện tích đất giao lại cho địa phương quản lý sử dụng chiếm phần lớn. Tuy nhiên, diện tích đất chưa được đo đạc, cắm mốc ranh giới ngoài thực địa chiếm khoảng 30%, gây khó khăn trong quản lý và dễ phát sinh tranh chấp.

  2. Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (CNQSDĐ): Trong giai đoạn 2016-2020, huyện đã cấp giấy CNQSDĐ lần đầu cho 1.463 giấy với diện tích 2.247,55 ha đất có nguồn gốc từ nông lâm trường, chiếm khoảng 1,5% tổng diện tích đất bàn giao. Tốc độ cấp giấy còn chậm so với yêu cầu, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất.

  3. Tình trạng tranh chấp, lấn chiếm đất đai: Khoảng 15% diện tích đất có nguồn gốc từ nông lâm trường đang xảy ra tranh chấp hoặc bị lấn chiếm trái phép, chủ yếu do hồ sơ địa chính chưa chính xác, chưa được chỉnh lý kịp thời và chưa có phương án sử dụng đất được phê duyệt.

  4. Phương án sử dụng đất: Hiện nay, 4 công ty nông nghiệp và lâm nghiệp trên địa bàn đang lập phương án sử dụng đất, tuy nhiên mới có khoảng 40% diện tích đất bàn giao có phương án sử dụng đất được phê duyệt. Việc xây dựng phương án còn chậm và chưa phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do công tác đo đạc, cắm mốc ranh giới chưa được triển khai đầy đủ, hồ sơ địa chính thiếu chính xác và chưa được cập nhật kịp thời. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Hòa Bình, Lào Cai, và Thanh Hóa, tình trạng chậm trễ trong cấp giấy CNQSDĐ và giải quyết tranh chấp đất đai cũng là vấn đề phổ biến, phản ánh sự phức tạp trong quản lý đất có nguồn gốc từ nông lâm trường.

Việc chưa có phương án sử dụng đất được phê duyệt đầy đủ làm hạn chế khả năng quản lý, sử dụng đất hiệu quả, đồng thời ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ diện tích đất đã đo đạc, cấp giấy CNQSDĐ và diện tích đất xảy ra tranh chấp để minh họa rõ hơn thực trạng quản lý đất đai.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc hoàn thiện hồ sơ địa chính, đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận và xây dựng phương án sử dụng đất phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đất đai có nguồn gốc từ nông lâm trường, góp phần ổn định đời sống người dân và phát triển kinh tế bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác đo đạc, cắm mốc ranh giới đất đai: Hoàn thiện việc đo đạc, cắm mốc ranh giới ngoài thực địa cho toàn bộ diện tích đất có nguồn gốc từ nông lâm trường trên địa bàn huyện trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với UBND huyện và các xã liên quan.

  2. Đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Tăng cường nguồn lực, nhân sự và ứng dụng công nghệ thông tin để rút ngắn thời gian cấp giấy CNQSDĐ cho người sử dụng đất, phấn đấu cấp giấy cho ít nhất 80% diện tích đất bàn giao trong 2 năm tới. UBND huyện và Chi nhánh Văn phòng Đăng ký đất đai huyện chịu trách nhiệm chính.

  3. Xây dựng và phê duyệt phương án sử dụng đất phù hợp: Hoàn thiện phương án sử dụng đất cho các diện tích đất bàn giao, đảm bảo phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của địa phương, ưu tiên giao đất cho đồng bào dân tộc thiểu số và hộ nghèo. Thời gian hoàn thành dự kiến trong 18 tháng, do các công ty nông nghiệp, lâm nghiệp phối hợp với UBND huyện thực hiện.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện, xử lý kịp thời các hành vi lấn chiếm, tranh chấp đất đai, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất. Thời gian triển khai liên tục, do UBND huyện phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện.

  5. Nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân: Tổ chức các lớp tập huấn, tuyên truyền về pháp luật đất đai, quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số và dân di cư tự do, nhằm giảm thiểu tranh chấp và vi phạm pháp luật. Chủ thể là UBND các xã phối hợp với Phòng Tài nguyên và Môi trường, thực hiện thường xuyên hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai: Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng và các giải pháp quản lý đất có nguồn gốc từ nông lâm trường, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tại địa phương.

  2. Các công ty nông nghiệp, lâm nghiệp: Tham khảo để xây dựng phương án sử dụng đất phù hợp, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ trong quá trình bàn giao đất cho địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý đất đai, Tài nguyên môi trường: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về quản lý đất đai có nguồn gốc từ nông lâm trường, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và học tập.

  4. Các tổ chức chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, trách nhiệm trong sử dụng đất, từ đó tham gia tích cực vào công tác quản lý, bảo vệ đất đai và giải quyết tranh chấp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc đo đạc, cắm mốc ranh giới đất đai lại quan trọng?
    Việc đo đạc, cắm mốc ranh giới giúp xác định chính xác diện tích, vị trí đất, tạo cơ sở pháp lý để quản lý, cấp giấy chứng nhận và giải quyết tranh chấp. Ví dụ, tại huyện M’Drắk, khoảng 30% diện tích đất chưa được cắm mốc ngoài thực địa dẫn đến tranh chấp đất đai.

  2. Nguyên nhân chính khiến việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chậm?
    Nguyên nhân gồm hồ sơ địa chính chưa hoàn chỉnh, thiếu nhân lực, quy trình thủ tục phức tạp và thiếu đồng bộ trong phối hợp giữa các cơ quan. Tại M’Drắk, chỉ khoảng 1,5% diện tích đất bàn giao được cấp giấy CNQSDĐ trong giai đoạn 2016-2020.

  3. Phương án sử dụng đất có vai trò gì trong quản lý đất đai?
    Phương án sử dụng đất giúp xác định mục đích, đối tượng sử dụng đất, đảm bảo phù hợp với quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng đất và giảm tranh chấp.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tranh chấp đất đai có nguồn gốc từ nông lâm trường?
    Cần hoàn thiện hồ sơ địa chính, cấp giấy CNQSDĐ kịp thời, xây dựng phương án sử dụng đất rõ ràng, đồng thời tăng cường tuyên truyền pháp luật và xử lý nghiêm các vi phạm.

  5. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm chính trong quản lý đất có nguồn gốc từ nông lâm trường?
    Chủ thể chính là UBND cấp huyện, Sở Tài nguyên và Môi trường, các công ty nông nghiệp, lâm nghiệp và các xã có đất bàn giao, phối hợp thực hiện các hoạt động đo đạc, cấp giấy, xây dựng phương án và quản lý sử dụng đất.

Kết luận

  • Đất có nguồn gốc từ nông lâm trường tại huyện M’Drắk chiếm diện tích lớn, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương nhưng đang gặp nhiều khó khăn trong quản lý.
  • Công tác đo đạc, cắm mốc ranh giới và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn chậm, ảnh hưởng đến quyền lợi người dân và hiệu quả quản lý.
  • Tình trạng tranh chấp, lấn chiếm đất vẫn còn phổ biến do hồ sơ địa chính chưa chính xác và phương án sử dụng đất chưa được phê duyệt đầy đủ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác đo đạc, cấp giấy, xây dựng phương án sử dụng đất và tăng cường thanh tra, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Nghiên cứu là cơ sở quan trọng cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện chính sách và thực thi quản lý đất đai có nguồn gốc từ nông lâm trường tại huyện M’Drắk và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới nhằm ổn định tình hình quản lý đất đai, bảo vệ quyền lợi người dân và thúc đẩy phát triển bền vững. Các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ này.