Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam hiện có hơn 2100 hồ chứa với tổng dung tích trên 41 tỷ m³ nước, trong đó miền Trung và Tây Nguyên sở hữu hơn 97 hồ thủy lợi với dung tích 2,4 tỷ m³ và 27 hồ thủy điện với dung tích 6,4 tỷ m³. Đập đất chiếm khoảng 90% tổng số đập hồ chứa, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước tưới, sinh hoạt và phát điện. Tuy nhiên, các công trình đập đất thường gặp phải hiện tượng thấm qua thân đập và nền, gây xói mòn, sạt lở và mất ổn định công trình. Tỉnh Hà Tĩnh có 345 hồ chứa với tổng dung tích 742,9 triệu m³, trong đó nhiều hồ đã xuống cấp, xuất hiện thấm mạnh ở mái hạ lưu, ảnh hưởng đến an toàn công trình và dân cư hạ du.

Luận văn tập trung nghiên cứu giải pháp chống thấm cho đập hồ chứa nước Tàu Voi, một công trình quan trọng cấp nước tưới cho 350ha đất canh tác, khu công nghiệp Vũng Áng, khu sản xuất thép Hưng Nghiệp FORMOSA và khu nông trại Công ty TNHH Quốc tế POLARIS. Đập được xây dựng năm 1986, nâng cấp năm 2005, hiện có hiện tượng thấm mạnh ở mái hạ lưu, gây sình lầy tại một số vị trí. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá hiện trạng hồ chứa Hà Tĩnh, phân tích các giải pháp chống thấm đập đất và lựa chọn phương án tối ưu cho đập Tàu Voi.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hồ Tàu Voi, tỉnh Hà Tĩnh, với dữ liệu thu thập từ khảo sát thực tế, tính toán mô hình thấm và ổn định đập. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần nâng cao an toàn công trình, giảm thiểu rủi ro sự cố thấm, đảm bảo hiệu quả khai thác hồ chứa trong bối cảnh biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết cơ bản về thấm và ổn định công trình đập đất, bao gồm:

  • Định luật Darcy về thấm tuyến tính: Lưu lượng thấm tỉ lệ thuận với diện tích mặt cắt và độ chênh áp lực nước, tỉ lệ nghịch với chiều dài đường thấm, được biểu diễn qua công thức $Q = kF \frac{H}{L}$.

  • Phương pháp tính toán thấm: Sử dụng mô hình phần tử hữu hạn (phần mềm SEEP/W) để mô phỏng dòng thấm ổn định qua thân và nền đập, xác định gradient thủy lực và lưu lượng thấm.

  • Phương pháp tính ổn định mái dốc: Áp dụng phương pháp mặt trượt trụ tròn theo Bishop và Terzaghi để đánh giá hệ số an toàn ổn định mái hạ lưu đập, xét đến lực trọng lực, áp lực nước và lực thấm.

  • Khái niệm chính: Gradient thủy lực, hệ số thấm, mặt trượt, lực ma sát trong đất, lực dính, tường nghiêng chống thấm, công nghệ khoan phụt, tường hào bentonite.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu hiện trạng đập Tàu Voi, điều kiện địa chất, khí tượng thủy văn, thông số kỹ thuật đập, kết quả quan trắc dòng thấm thực tế.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng mô hình toán học phần tử hữu hạn để tính toán dòng thấm và ổn định đập trong các trường hợp hiện trạng và các phương án xử lý chống thấm. So sánh hiệu quả các giải pháp dựa trên lưu lượng thấm, gradient thủy lực và hệ số an toàn.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2013 đến 2016, bao gồm khảo sát hiện trường, thu thập số liệu, mô phỏng tính toán và đề xuất giải pháp.

  • Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp phần tử hữu hạn cho phép mô phỏng chính xác dòng thấm trong môi trường phức tạp, phương pháp mặt trượt phù hợp với đánh giá ổn định mái dốc đập đất. Kết hợp phân tích số liệu thực tế và mô hình giúp lựa chọn giải pháp tối ưu, đảm bảo an toàn và kinh tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng thấm đập Tàu Voi: Quan trắc cho thấy mái hạ lưu đập có nhiều vị trí thấm mạnh, đặc biệt tại mặt cắt C21 và C30, xuất hiện vùng sình lầy do thấm tập trung. Gradient thủy lực hiện trạng tại mặt cắt C30 đạt khoảng 0,15, vượt mức an toàn kỹ thuật.

  2. Tính toán ổn định mái hạ lưu: Hệ số an toàn ổn định mái hạ lưu hiện trạng dao động từ 1,1 đến 1,2, thấp hơn mức tiêu chuẩn 1,3, cho thấy nguy cơ mất ổn định do thấm và áp lực nước.

  3. Hiệu quả các giải pháp chống thấm: Phương án khoan phụt xi măng cải thiện đáng kể gradient thấm, giảm khoảng 40% lưu lượng thấm so với hiện trạng, đồng thời nâng hệ số an toàn lên trên 1,4. Phương án làm thiết bị thoát nước dạng ống khói kết hợp đắp áp trúc cũng giảm gradient thấm khoảng 30% và tăng hệ số an toàn lên 1,35.

  4. So sánh chi phí và hiệu quả: Khoan phụt có chi phí cao hơn nhưng hiệu quả lâu dài và phù hợp với điều kiện địa chất phức tạp. Giải pháp thiết bị thoát nước và đắp áp trúc có chi phí thấp hơn, thi công nhanh nhưng cần bảo trì thường xuyên để tránh tắc nghẽn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thấm mạnh tại đập Tàu Voi chủ yếu do vật liệu đất đắp có hệ số thấm cao, nền đập không được xử lý triệt để, cùng với hiện tượng nứt nẻ và khe hở trong thân đập. So với các nghiên cứu về đập đất tại các tỉnh miền Trung, hiện tượng sình lầy và thấm tập trung tại Tàu Voi là đặc biệt nghiêm trọng, đòi hỏi giải pháp kỹ thuật phù hợp.

Kết quả mô phỏng cho thấy phương pháp khoan phụt xi măng là giải pháp hiệu quả nhất trong việc giảm gradient thấm và tăng ổn định đập, phù hợp với điều kiện địa chất nền sỏi, cát pha tại khu vực. Giải pháp thiết bị thoát nước kết hợp đắp áp trúc cũng mang lại hiệu quả tích cực, đặc biệt trong việc kiểm soát áp lực nước và ổn định mái hạ lưu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh gradient thấm và hệ số an toàn giữa các phương án, bảng tổng hợp chi phí và thời gian thi công, giúp minh bạch trong lựa chọn giải pháp. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao an toàn công trình, giảm thiểu rủi ro vỡ đập, bảo vệ dân cư hạ du và phát triển kinh tế khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện khoan phụt xi măng tại các vị trí thấm tập trung: Ưu tiên thi công tại mặt cắt C21 và C30 trong vòng 12 tháng tới nhằm giảm lưu lượng thấm ít nhất 40%, do Ban Quản lý dự án phối hợp với nhà thầu chuyên ngành thực hiện.

  2. Lắp đặt thiết bị thoát nước dạng ống khói kết hợp đắp áp trúc mái hạ lưu: Triển khai trong 6 tháng tiếp theo để kiểm soát áp lực nước và tăng hệ số an toàn mái đập lên trên 1,3, do đơn vị quản lý hồ và nhà thầu xây dựng thực hiện.

  3. Tăng cường giám sát và bảo trì hệ thống thoát nước: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ 3 tháng/lần nhằm phát hiện và xử lý kịp thời hiện tượng tắc nghẽn, đảm bảo hiệu quả lâu dài của giải pháp.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và vận hành hồ chứa: Đào tạo cán bộ kỹ thuật về công nghệ chống thấm và quản lý an toàn đập, đồng thời xây dựng kế hoạch duy tu sửa chữa định kỳ trong vòng 5 năm tới.

  5. Khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng vật liệu chống thấm mới: Thí điểm sử dụng màng địa kỹ thuật hoặc thảm sét địa kỹ thuật cho các công trình vừa và nhỏ trong tỉnh nhằm đa dạng hóa giải pháp chống thấm, giảm chi phí và thời gian thi công.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các kỹ sư và chuyên gia công trình thủy lợi, thủy điện: Nắm bắt kiến thức về tính toán thấm, ổn định đập đất và các giải pháp chống thấm hiện đại, áp dụng vào thiết kế và sửa chữa công trình.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên nước và xây dựng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy chuẩn kỹ thuật và kế hoạch đầu tư nâng cấp hồ chứa, đảm bảo an toàn và hiệu quả khai thác.

  3. Nhà thầu thi công và tư vấn kỹ thuật: Áp dụng các công nghệ khoan phụt, thiết bị thoát nước và vật liệu chống thấm mới trong thi công, nâng cao chất lượng và hiệu quả công trình.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật xây dựng công trình thủy: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình tính toán và phân tích kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao đập đất thường gặp hiện tượng thấm?
    Đập đất sử dụng vật liệu tự nhiên có hệ số thấm cao hơn bê tông, do đó nước dễ thấm qua thân và nền đập. Thấm lâu dài gây xói mòn, mất ổn định mái đập, đòi hỏi biện pháp chống thấm hiệu quả.

  2. Phương pháp khoan phụt chống thấm hoạt động như thế nào?
    Khoan phụt bơm dung dịch xi măng hoặc bentonite vào đất nền dưới áp lực cao để lấp kín khe hở, tăng cường độ và giảm hệ số thấm, từ đó hạn chế dòng thấm qua đập.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giải pháp chống thấm?
    Thông qua mô phỏng gradient thủy lực, lưu lượng thấm và hệ số an toàn mái đập trước và sau xử lý. Ví dụ, giảm gradient thấm 30-40% và nâng hệ số an toàn trên 1,3 được coi là hiệu quả.

  4. Giải pháp nào phù hợp cho đập đất có nền sỏi, cát pha?
    Công nghệ khoan phụt xi măng được đánh giá cao vì khả năng thấm sâu, tạo cọc xi măng đất chắc chắn, phù hợp với nền sỏi, cát pha phức tạp.

  5. Có thể thi công chống thấm khi hồ đang tích nước không?
    Một số giải pháp như màng địa kỹ thuật hoặc tường nghiêng sân phủ yêu cầu hạ thấp mực nước để thi công. Công nghệ khoan phụt có thể thi công trong điều kiện hồ tích nước nhưng cần thiết bị và kỹ thuật chuyên biệt.

Kết luận

  • Đập đất chiếm đa số trong các hồ chứa Việt Nam, tuy nhiên hiện tượng thấm là nguyên nhân chính gây mất an toàn công trình.
  • Hồ chứa Tàu Voi, tỉnh Hà Tĩnh, có hiện tượng thấm mạnh tại mái hạ lưu, ảnh hưởng đến ổn định và an toàn đập.
  • Phương pháp khoan phụt xi măng và thiết bị thoát nước dạng ống khói kết hợp đắp áp trúc được xác định là giải pháp chống thấm hiệu quả, nâng cao hệ số an toàn mái đập.
  • Cần triển khai thi công các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời tăng cường giám sát, bảo trì và nâng cao năng lực quản lý hồ chứa.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc lựa chọn giải pháp chống thấm đập đất, góp phần bảo vệ an toàn công trình và phát triển kinh tế địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và đơn vị thi công cần phối hợp triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới để nâng cao hiệu quả chống thấm đập đất.