Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, việc đổi mới phương pháp dạy học đóng vai trò then chốt. Tại Học viện Chính trị khu vực II, môn Triết học Mác - Lênin là một trong những môn học lý luận chính trị quan trọng, góp phần hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho học viên. Tuy nhiên, thực trạng vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn học này còn nhiều hạn chế, dẫn đến hiệu quả đào tạo chưa cao. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2017, khảo sát trên 30 giảng viên và 150 học viên đang học chương trình cao cấp lý luận chính trị tại Học viện nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng phương pháp dạy học môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Chính trị khu vực II, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới phù hợp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học viên. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động dạy học, số tiết soạn giáo án của giảng viên và sự tham gia tích cực của học viên trong quá trình học tập. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực chính trị có trình độ cao, đáp ứng yêu cầu đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về phương pháp dạy học tích cực, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết ARCS của Keller: Tập trung vào bốn yếu tố tạo động lực học tập gồm Sự chú ý (Attention), Sự phù hợp (Relevance), Sự tự tin (Confidence) và Sự thỏa mãn (Satisfaction), nhằm tích cực hóa người học trong môi trường dạy học.

  • Mô hình tương tác hợp tác của Roger và David Johnson: Nhấn mạnh vai trò của sự phụ thuộc lẫn nhau trong nhóm học tập, tạo điều kiện cho học viên phát huy tính tích cực thông qua làm việc nhóm và trao đổi ý kiến.

  • Khái niệm phương pháp dạy học tích cực: Là hệ thống các phương pháp phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, bao gồm các phương pháp vấn đáp, nêu vấn đề, thảo luận nhóm, làm việc nhóm, đóng vai, động não và tự học, tự nghiên cứu.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phương pháp dạy học, phương pháp dạy học tích cực, tích cực hóa người học, phương pháp vấn đáp, phương pháp nêu vấn đề, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp làm việc nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 30 giảng viên và 150 học viên tại Học viện Chính trị khu vực II thông qua bảng hỏi khảo sát, quan sát dự giờ và phỏng vấn sâu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các ý kiến về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực; phân tích định tính các nhận xét, đánh giá về ưu điểm, hạn chế và đề xuất đổi mới.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2017; phân tích và đề xuất giải pháp trong cùng năm.

Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện cho đội ngũ giảng viên và học viên đang tham gia giảng dạy và học tập môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính khách quan và đa dạng ý kiến.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đổi mới phương pháp dạy học tích cực: 100% giảng viên khảo sát cho rằng việc đổi mới phương pháp dạy học tích cực là cần thiết và được thực hiện thường xuyên tại Học viện Chính trị khu vực II. Điều này phản ánh sự đồng thuận cao về tầm quan trọng của đổi mới phương pháp trong giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin.

  2. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học tích cực: Mặc dù giảng viên đã áp dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề, song tỷ lệ học viên tham gia tích cực còn thấp, với khoảng 60% học viên cảm thấy chưa được khuyến khích đầy đủ để phát huy tính chủ động trong học tập. Hơn 70% học viên đánh giá các tiết học còn mang tính truyền thụ một chiều, chưa tạo được môi trường học tập tương tác cao.

  3. Khó khăn trong áp dụng phương pháp tích cực: Giảng viên gặp khó khăn trong việc thiết kế bài giảng phù hợp với phương pháp tích cực, thiếu thời gian chuẩn bị và chưa thành thạo kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm. Khoảng 65% giảng viên cho biết thiếu trang thiết bị hỗ trợ và tài liệu tham khảo phù hợp cũng là rào cản lớn.

  4. Hiệu quả bước đầu của đổi mới phương pháp: Qua thực nghiệm sư phạm, điểm trung bình bài kiểm tra sau khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực tăng khoảng 15% so với trước đó, đồng thời tỷ lệ học viên đạt loại khá, giỏi tăng từ 40% lên 58%. Biểu đồ phân phối điểm số cho thấy sự cải thiện rõ rệt về mức độ tiếp thu kiến thức và kỹ năng tư duy phản biện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự nhận thức và cam kết đổi mới phương pháp dạy học tích cực của giảng viên là rất cao, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại và yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đào tạo. Tuy nhiên, việc vận dụng còn nhiều hạn chế do thiếu kỹ năng tổ chức, chuẩn bị bài giảng và điều kiện vật chất chưa đồng bộ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của các cơ sở đào tạo lý luận chính trị, nơi mà phương pháp truyền thống vẫn chiếm ưu thế, trong khi phương pháp tích cực chưa được khai thác triệt để. Việc áp dụng đồng bộ các phương pháp như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề đã được chứng minh là nâng cao hiệu quả học tập, phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học viên.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng quy trình đổi mới phương pháp dạy học tích cực phù hợp với đặc thù môn Triết học Mác - Lênin, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ chính trị, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giảng viên: Đào tạo kỹ năng thiết kế bài giảng tích cực, tổ chức hoạt động nhóm, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy. Mục tiêu nâng cao 80% giảng viên thành thạo phương pháp tích cực trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Học viện phối hợp với các chuyên gia đào tạo.

  2. Xây dựng và áp dụng quy trình thiết kế giáo án tích cực: Thiết kế bài giảng kết hợp phương pháp thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề theo quy trình logic, phù hợp với nội dung môn Triết học Mác - Lênin. Mục tiêu hoàn thiện quy trình trong 6 tháng và áp dụng thử nghiệm trong năm học tiếp theo.

  3. Cải thiện điều kiện vật chất và tài liệu hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại như phòng học tương tác, phần mềm hỗ trợ thảo luận, tài liệu tham khảo cập nhật. Mục tiêu nâng cấp 50% phòng học trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý cơ sở vật chất Học viện.

  4. Tăng cường đánh giá và phản hồi liên tục: Xây dựng hệ thống đánh giá quá trình học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm khuyến khích học viên chủ động học tập và phát triển kỹ năng. Mục tiêu áp dụng hệ thống đánh giá mới trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Khoa Triết học phối hợp phòng Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các môn lý luận chính trị: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức và phát huy tính tích cực của học viên.

  2. Nhà quản lý giáo dục chính trị: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giảng viên, cải thiện điều kiện dạy học và phát triển chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng đổi mới.

  3. Học viên cao cấp lý luận chính trị: Hiểu rõ các phương pháp học tập tích cực, nâng cao kỹ năng tự học, tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn công tác.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và đào tạo: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực giáo dục chính trị và các ngành học khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tích cực là gì?
    Phương pháp dạy học tích cực là các cách thức tổ chức hoạt động học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự giác của người học, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức một chiều. Ví dụ như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Triết học Mác - Lênin?
    Do tính trừu tượng, khái quát cao của môn học, phương pháp truyền thống dễ gây nhàm chán, thụ động cho học viên. Đổi mới giúp tăng cường tương tác, phát triển tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  3. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng phương pháp tích cực là gì?
    Giảng viên thường thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm, chuẩn bị bài giảng phù hợp và thiếu trang thiết bị hỗ trợ. Điều này làm giảm hiệu quả vận dụng phương pháp tích cực.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập, mức độ tham gia tích cực của học viên, kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề được phát triển, cũng như phản hồi từ học viên và giảng viên.

  5. Phương pháp nào nên kết hợp trong giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin?
    Nên kết hợp phương pháp thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề với phương pháp truyền thống như thuyết trình để vừa đảm bảo truyền đạt kiến thức hệ thống, vừa phát huy tính tích cực của học viên.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học tích cực là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Chính trị khu vực II.
  • Giảng viên và học viên đều nhận thức rõ tầm quan trọng của việc áp dụng phương pháp tích cực trong giảng dạy và học tập.
  • Thực trạng vận dụng phương pháp tích cực còn nhiều hạn chế do thiếu kỹ năng, điều kiện vật chất và tài liệu hỗ trợ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể như tập huấn giảng viên, xây dựng quy trình thiết kế giáo án, cải thiện trang thiết bị và tăng cường đánh giá liên tục.
  • Các bước tiếp theo là triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm phát huy tối đa tính tích cực của người học trong môn Triết học Mác - Lênin.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Chính trị khu vực II!