Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh tiểu học đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo quan tâm chỉ đạo sát sao trong những năm gần đây, đặc biệt với Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung Thông tư 30/2014. Mục tiêu của đổi mới này nhằm phát triển năng lực học sinh, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học, đồng thời phát hiện kịp thời tiến bộ và khó khăn của học sinh. Tuy nhiên, thực tế tại các trường tiểu học ở Đà Nẵng cho thấy giáo viên còn gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng đề kiểm tra môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 theo định hướng phát triển năng lực, đặc biệt trong việc lập ma trận đề, xây dựng câu hỏi đa dạng và phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.

Luận văn tập trung nghiên cứu quy trình xây dựng đề kiểm tra môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 theo Thông tư 22, nhằm xây dựng một số đề kiểm tra mẫu để giáo viên và học sinh tham khảo, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học. Phạm vi nghiên cứu bao gồm giáo viên và học sinh lớp 4 tại trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ, thành phố Đà Nẵng trong năm học 2017-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ giáo viên nâng cao kỹ năng ra đề kiểm tra, đồng thời giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Khái niệm kiểm tra, đánh giá được hiểu là quá trình thu thập, phân tích và xử lý thông tin về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh nhằm đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục. Đánh giá năng lực học sinh tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tế, không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ kiến thức.

Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển năng lực, trong đó môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 hướng tới hình thành các năng lực chung như tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp, hợp tác và năng lực đặc thù của môn học. Việc xây dựng đề kiểm tra theo Thông tư 22 yêu cầu câu hỏi phải đa dạng về mức độ nhận thức (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng sáng tạo), phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, kích thích tư duy và hứng thú học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu để làm rõ cơ sở lý luận. Phương pháp thực tiễn gồm điều tra bằng phiếu hỏi với 30 giáo viên tại hai trường tiểu học ở Đà Nẵng nhằm khảo sát thực trạng xây dựng đề kiểm tra theo định hướng phát triển năng lực. Phương pháp quan sát được áp dụng để thu thập thông tin về hoạt động dạy học và sử dụng đề kiểm tra thực tế.

Phương pháp thực nghiệm được tiến hành để kiểm tra tính khả thi của các đề kiểm tra xây dựng. Ngoài ra, phương pháp trò chuyện, phỏng vấn giáo viên và học sinh giúp làm rõ các vấn đề thực tiễn. Phân tích thống kê toán học được sử dụng để tổng hợp kết quả điều tra, đánh giá độ tin cậy của dữ liệu. Cỡ mẫu 30 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá: 100% giáo viên khảo sát cho rằng việc kiểm tra, đánh giá trong môn Lịch sử và Địa lí theo định hướng phát triển năng lực là quan trọng hoặc rất quan trọng, trong đó 66,67% đánh giá rất quan trọng.

  2. Tiêu chí xây dựng đề kiểm tra: 100% giáo viên căn cứ vào ba tiêu chí gồm thời gian làm bài, mục tiêu đề kiểm tra và năng lực học sinh để xác định tỷ lệ câu hỏi trắc nghiệm và tự luận trong đề kiểm tra.

  3. Hình thức kiểm tra sử dụng: 80% giáo viên kết hợp cả hai hình thức tự luận và trắc nghiệm trong đề kiểm tra, 13,33% sử dụng trắc nghiệm riêng, 6,67% sử dụng tự luận riêng.

  4. Mức độ câu hỏi trong đề kiểm tra: 66,67% giáo viên sử dụng kết hợp các mức độ nhận biết, thông hiểu và vận dụng; 20% chỉ sử dụng nhận biết và thông hiểu; 13,33% sử dụng đầy đủ các mức độ từ nhận biết đến vận dụng sáng tạo.

  5. Mục đích kiểm tra, đánh giá: Trên 90% giáo viên đồng ý kiểm tra giúp nắm chính xác năng lực học sinh, định hướng điều chỉnh hoạt động dạy học và học tập, cũng như rút kinh nghiệm giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên đã nhận thức rõ vai trò quan trọng của kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay. Việc kết hợp hình thức tự luận và trắc nghiệm giúp đánh giá toàn diện kiến thức và kỹ năng của học sinh, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lớp 4.

Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng câu hỏi vận dụng sáng tạo còn thấp (13,33%), phản ánh hạn chế về kỹ năng xây dựng đề kiểm tra đa dạng và phù hợp với năng lực tư duy cao của học sinh. Điều này cũng phù hợp với thực trạng dạy học còn thiên về truyền thụ kiến thức, chưa phát huy tối đa tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong môn Lịch sử và Địa lí.

Các khó khăn được giáo viên nêu ra gồm thói quen học sinh làm bài theo khuôn mẫu, thiếu điều kiện thực tế để vận dụng kiến thức, năng lực nhận thức khác nhau giữa học sinh và mất nhiều thời gian soạn thảo đề kiểm tra phù hợp. Những khó khăn này cần được khắc phục thông qua tập huấn nâng cao năng lực giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng hình thức kiểm tra, mức độ câu hỏi và nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của kiểm tra, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tập huấn kỹ năng xây dựng đề kiểm tra: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho giáo viên về kỹ thuật xây dựng ma trận đề kiểm tra, phân loại câu hỏi theo mức độ nhận thức, đặc biệt là vận dụng và vận dụng sáng tạo, nhằm nâng cao chất lượng đề kiểm tra.

  2. Phát triển hệ thống câu hỏi đa dạng, phù hợp: Khuyến khích giáo viên xây dựng hệ thống câu hỏi phong phú, gần gũi với thực tế, kích thích tư duy phản biện và sáng tạo của học sinh, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lớp 4.

  3. Ứng dụng công nghệ và phương tiện trực quan: Khuyến khích sử dụng bản đồ, tranh ảnh, phần mềm hỗ trợ dạy học để tăng tính sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức Lịch sử và Địa lí, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh hỗ trợ học sinh phát triển năng lực tư duy, khắc phục thói quen học tập máy móc, tạo môi trường học tập tích cực và sáng tạo.

  5. Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra mẫu: Phát triển bộ đề kiểm tra mẫu theo Thông tư 22 để giáo viên tham khảo, tiết kiệm thời gian soạn thảo, đồng thời đảm bảo tính thống nhất và chất lượng trong đánh giá học sinh.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-2 năm, do các phòng giáo dục, nhà trường và tổ chuyên môn chủ trì thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học dạy môn Lịch sử và Địa lí: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng xây dựng đề kiểm tra phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 4, áp dụng Thông tư 22 hiệu quả trong đánh giá năng lực.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch tập huấn, hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá, nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, phục vụ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp cơ sở thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách kiểm tra, đánh giá học sinh tiểu học theo hướng phát triển năng lực.

Việc áp dụng kết quả nghiên cứu giúp các đối tượng trên nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, đánh giá, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng đề kiểm tra theo định hướng phát triển năng lực?
    Việc xây dựng đề kiểm tra theo định hướng này giúp đánh giá toàn diện năng lực của học sinh, không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy, vận dụng và sáng tạo, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay.

  2. Làm thế nào để phân bố tỷ lệ câu hỏi trắc nghiệm và tự luận hợp lý?
    Tỷ lệ câu hỏi được xác định dựa trên thời gian làm bài, mục tiêu đề kiểm tra và năng lực học sinh. Ví dụ, bài kiểm tra 40 phút có thể dành 25 phút cho 20-25 câu trắc nghiệm, phần còn lại dành cho câu hỏi tự luận nhằm đánh giá kỹ năng vận dụng.

  3. Giáo viên gặp khó khăn gì khi xây dựng đề kiểm tra theo Thông tư 22?
    Khó khăn gồm mất nhiều thời gian soạn thảo, thiếu kỹ năng xây dựng câu hỏi đa dạng, học sinh có thói quen làm bài theo khuôn mẫu, và năng lực nhận thức khác nhau giữa học sinh gây khó khăn trong việc thiết kế đề phù hợp.

  4. Làm sao để kích thích học sinh hứng thú khi làm bài kiểm tra môn Lịch sử và Địa lí?
    Câu hỏi nên gần gũi với thực tế, sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, có tính gợi mở, khuyến khích học sinh tư duy độc lập, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế, tránh câu hỏi đánh đố gây nản chí.

  5. Phương pháp nào giúp giáo viên nâng cao kỹ năng xây dựng đề kiểm tra?
    Tham gia các khóa tập huấn chuyên sâu, trao đổi kinh nghiệm trong tổ chuyên môn, sử dụng ngân hàng đề kiểm tra mẫu và áp dụng công nghệ hỗ trợ soạn thảo đề là những phương pháp hiệu quả giúp giáo viên nâng cao kỹ năng.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng đề kiểm tra môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 theo định hướng phát triển năng lực, phù hợp với Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT.
  • Kết quả điều tra cho thấy giáo viên nhận thức cao về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá năng lực, nhưng còn hạn chế trong kỹ năng xây dựng đề kiểm tra đa dạng và phù hợp.
  • Việc kết hợp hình thức tự luận và trắc nghiệm được sử dụng phổ biến nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực như tập huấn kỹ năng, phát triển ngân hàng đề kiểm tra và ứng dụng công nghệ hỗ trợ.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm để nâng cao chất lượng kiểm tra, đánh giá và phát triển năng lực học sinh tiểu học.

Mời quý độc giả và các nhà giáo dục áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực trong giáo dục tiểu học.