Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Việt Nam nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2015, cả nước mới có khoảng 17% số xã đạt chuẩn NTM, thấp hơn mục tiêu đề ra là 20%. Huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa, với diện tích tự nhiên 337,55 km² và dân số khoảng 142.706 người năm 2015, là một huyện thuần nông có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế nông nghiệp nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức như chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm, đời sống một bộ phận dân cư còn khó khăn, và ô nhiễm môi trường gia tăng do phát triển công nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Diên Khánh giai đoạn 2010-2016, xác định những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh chương trình xây dựng NTM đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Các chỉ số như thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo, mức độ hoàn thiện hạ tầng và các tiêu chí quốc gia về NTM được sử dụng làm thước đo đánh giá hiệu quả chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết phát triển kinh tế nông nghiệp và nông thôn, bao gồm:

  • Lý thuyết nhị nguyên của A. Lewis: Phân tích mối quan hệ giữa khu vực nông nghiệp truyền thống và khu vực công nghiệp hiện đại, nhấn mạnh vai trò chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp để thúc đẩy phát triển kinh tế.
  • Lý thuyết tăng trưởng kinh tế châu Á gió mùa của Haroy Toshima: Đề xuất giữ nguyên lao động nông nghiệp trong mùa vụ cao điểm, đồng thời đa dạng hóa sản xuất và phát triển hạ tầng nông thôn để tăng năng suất và thu nhập.
  • Lý thuyết các giai đoạn phát triển kinh tế của W. Rostow: Mô hình tiến trình phát triển kinh tế qua các giai đoạn từ xã hội truyền thống đến kỷ nguyên tiêu dùng cao, trong đó nông nghiệp đóng vai trò nền tảng trong giai đoạn đầu.
  • Khái niệm Nông thôn mới (NTM): Được hiểu là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn, nông thôn mới, xây dựng nông thôn mới, bộ tiêu chí quốc gia về NTM, và vai trò của Nhà nước cùng cộng đồng trong xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp các phương pháp đặc thù của kinh tế chính trị học Mác – Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Cụ thể:

  • Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: Rút ra các kết luận từ thực tiễn xây dựng NTM tại huyện Diên Khánh.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập và tổng hợp số liệu về giá trị sản xuất nông nghiệp, dân số, lao động, thu nhập bình quân đầu người từ năm 2010 đến 2015.
  • Phương pháp phân tích – tổng hợp: Đánh giá thực trạng xây dựng NTM, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, so sánh với các địa phương khác.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu kết quả xây dựng NTM của huyện Diên Khánh với các huyện Củ Chi (TP.HCM), Xuân Lộc (Đồng Nai), Cam Lâm (Khánh Hòa) để rút ra bài học kinh nghiệm.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 17 xã và thị trấn trên địa bàn huyện Diên Khánh, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức của UBND huyện, các cơ quan chuyên môn và khảo sát thực tế. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ hoàn thành các tiêu chí NTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế nông nghiệp và thu nhập người dân: Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của huyện tăng trưởng ổn định, đạt gần 1.600 tỷ đồng năm 2012, tăng 6,7% so với năm trước. Thu nhập bình quân đầu người vùng nông thôn đạt khoảng 24,4 triệu đồng/năm năm 2015, tăng gần 1,9 lần so với năm 2010. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn khoảng 2,4% tại một số xã.

  2. Hoàn thiện cơ sở hạ tầng: 100% xã có đường giao thông kiên cố đến trung tâm xã, 95% đường liên thôn được nhựa hóa hoặc bê tông hóa. Hệ thống điện lưới phủ rộng, đáp ứng nhu cầu sản xuất và sinh hoạt. 17/17 xã có trạm y tế đạt chuẩn quốc gia, phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở đạt 100%.

  3. Tổ chức sản xuất và hợp tác xã: Huyện có 20 hợp tác xã nông nghiệp hoạt động, cung cấp dịch vụ giống cây trồng, vật nuôi và chuyển giao kỹ thuật. Các mô hình liên kết sản xuất, tổ hợp tác được hình thành, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập cho nông dân.

  4. Vấn đề tồn tại và hạn chế: Cơ cấu kinh tế nông thôn chuyển dịch chậm, sản xuất còn manh mún, hiệu quả chưa cao. Một số xã chưa thực hiện quy hoạch đồng bộ, quản lý đất đai chưa hiệu quả. Ô nhiễm môi trường gia tăng do phát triển công nghiệp và khu công nghiệp. Tình trạng an ninh trật tự một số nơi còn phức tạp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chương trình xây dựng NTM tại huyện Diên Khánh đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đặc biệt trong phát triển hạ tầng và nâng cao thu nhập người dân. Sự tăng trưởng giá trị sản xuất nông nghiệp và giảm tỷ lệ hộ nghèo phản ánh hiệu quả của các chính sách hỗ trợ và sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư. So sánh với các huyện như Củ Chi và Xuân Lộc, Diên Khánh còn nhiều tiềm năng để phát triển hơn nữa nếu tăng cường liên kết chuỗi giá trị và ứng dụng khoa học kỹ thuật.

Tuy nhiên, hạn chế về chuyển dịch cơ cấu kinh tế và quản lý đất đai cho thấy cần có các giải pháp đồng bộ hơn trong quy hoạch và phát triển sản xuất. Ô nhiễm môi trường và an ninh xã hội cũng là những thách thức cần được giải quyết để đảm bảo phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân, tỷ lệ hộ nghèo theo năm, và bảng tổng hợp mức độ hoàn thành các tiêu chí NTM tại các xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách và nâng cao năng lực quản lý: Cần xây dựng hệ thống chỉ đạo, điều hành chặt chẽ, minh bạch và hiệu quả ở các cấp huyện, xã. Tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, nâng cao năng lực tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM trong giai đoạn 2021-2025.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân: Tăng cường truyền thông về lợi ích và trách nhiệm của người dân trong xây dựng NTM, khuyến khích sự tham gia tự nguyện và đóng góp của cộng đồng. Thực hiện các chiến dịch vận động trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao nhận thức và đồng thuận xã hội.

  3. Phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập và giảm nghèo: Hỗ trợ phát triển các mô hình sản xuất hàng hóa tập trung, ứng dụng khoa học kỹ thuật, đa dạng hóa ngành nghề nông thôn. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị giữa nhà nông, doanh nghiệp, nhà khoa học và Nhà nước. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên trên 30 triệu đồng/năm vào năm 2025.

  4. Hoàn thiện quy hoạch và phát triển hạ tầng đồng bộ: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với đặc điểm địa phương, ưu tiên đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện, y tế, giáo dục. Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân để thực hiện trong 5 năm tới.

  5. Bảo vệ môi trường và đảm bảo an ninh trật tự: Xây dựng các chương trình quản lý, giám sát môi trường, xử lý ô nhiễm, đặc biệt tại các khu công nghiệp. Tăng cường công tác an ninh, trật tự xã hội, phối hợp giữa các lực lượng chức năng và cộng đồng dân cư để giữ vững ổn định xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp xây dựng NTM tại huyện Diên Khánh, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và chỉ đạo hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành kinh tế chính trị, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về xây dựng NTM, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu thực tế.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương: Hỗ trợ trong công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia xây dựng NTM, phát triển các mô hình hợp tác xã và tổ chức sản xuất.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn: Tham khảo để hiểu rõ tiềm năng, cơ hội và thách thức khi đầu tư phát triển sản xuất, chế biến và dịch vụ tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình xây dựng NTM tại Diên Khánh đã đạt được những kết quả gì nổi bật?
    Chương trình đã nâng cao thu nhập bình quân đầu người lên khoảng 24,4 triệu đồng/năm năm 2015, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống còn khoảng 2,4%, hoàn thiện hạ tầng giao thông và y tế đạt chuẩn quốc gia ở 100% xã.

  2. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM ở Diên Khánh là gì?
    Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn chậm, sản xuất manh mún, quản lý đất đai chưa hiệu quả, ô nhiễm môi trường gia tăng và một số điểm phức tạp về an ninh trật tự.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp, so sánh và trừu tượng hóa khoa học dựa trên số liệu thực tế từ năm 2010 đến 2016.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm đẩy mạnh xây dựng NTM là gì?
    Hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường tuyên truyền vận động, phát triển sản xuất nâng cao thu nhập, hoàn thiện quy hoạch và hạ tầng, bảo vệ môi trường và đảm bảo an ninh trật tự.

  5. Ai là chủ thể chính trong xây dựng NTM theo luận văn?
    Người dân nông thôn là chủ thể chính, với vai trò tự quản, tự làm, Nhà nước đóng vai trò định hướng, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng nông thôn mới tại huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa trong giai đoạn 2010-2016.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nhiều kết quả tích cực về phát triển kinh tế, hạ tầng và giảm nghèo, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về chuyển dịch cơ cấu và quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM đến năm 2025, tập trung vào hoàn thiện chính sách, phát triển sản xuất, hạ tầng và bảo vệ môi trường.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung kiến thức thực tiễn cho công tác xây dựng NTM cấp huyện, làm cơ sở cho các nghiên cứu và chính sách phát triển nông thôn bền vững.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng dân cư tiếp tục phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công mục tiêu xây dựng nông thôn mới, hướng tới phát triển toàn diện và bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời chương trình xây dựng NTM.