Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia nông nghiệp với khoảng 70% dân số làm nông nghiệp, do đó xây dựng nông thôn mới (NTM) là một nhiệm vụ chiến lược quan trọng nhằm phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Từ năm 2010, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng NTM đã được triển khai rộng khắp, trong đó huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh là một trong những địa phương miền núi có nhiều khó khăn nhưng đã đạt được những kết quả tích cực. Qua gần một thập kỷ thực hiện, huyện Tiên Yên đã chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng trưởng cao, thu nhập bình quân đầu người tăng gấp đôi, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 16,68% năm 2015 xuống còn khoảng 1,38% năm 2019. Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên giai đoạn 2015-2020, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ 11 xã của huyện Tiên Yên, với mục tiêu cụ thể là nâng cao vai trò quản lý nhà nước cấp huyện trong thực hiện chương trình, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực tổ chức thực hiện và phát huy nội lực cộng đồng trong xây dựng NTM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên chủ nghĩa duy vật lịch sử và biện chứng Mác - Lênin, kết hợp tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Hai lý thuyết chính được áp dụng là:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Xây dựng NTM là sự nghiệp toàn diện, bao gồm phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, bảo tồn văn hóa dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái.

  • Lý thuyết quản lý công: Vai trò của chính quyền cấp huyện trong lập kế hoạch, quy hoạch, ban hành văn bản chỉ đạo, tổ chức bộ máy và kiểm tra giám sát là then chốt để đảm bảo hiệu quả thực hiện chương trình.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, tiêu chí quốc gia về NTM (19 tiêu chí), vai trò của cấp huyện trong xây dựng NTM, nhận thức của người dân, và phát triển kinh tế nông thôn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khoa học xã hội và nhân văn truyền thống, bao gồm:

  • Phương pháp tổng hợp và phân tích tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo chính thức, tài liệu thứ cấp liên quan đến xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên và tỉnh Quảng Ninh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu thực tế: Khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý, người dân và các tổ chức liên quan tại 11 xã của huyện Tiên Yên.

  • Phương pháp phân tích định lượng và định tính: Sử dụng số liệu thống kê về các tiêu chí NTM, thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo, cơ sở hạ tầng, kết hợp phân tích chuyên sâu về nguyên nhân, hạn chế và bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu nghiên cứu: Bao gồm toàn bộ 11 xã của huyện Tiên Yên, với số liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực địa.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2015-2020, đánh giá kết quả thực hiện và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả đạt chuẩn NTM: Từ năm 2015, huyện Tiên Yên chỉ đạt 2/19 tiêu chí, đến năm 2019 đã có 10/11 xã đạt chuẩn NTM, hoàn thành 20/20 tiêu chí và 53/53 chỉ tiêu. Số thôn đạt chuẩn NTM là 61 thôn, với 34 vườn đạt chuẩn và hơn 6.600 hộ gia đình kiểu mẫu.

  2. Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội: Đường giao thông nông thôn được bê tông hóa 100% đường trục xã, liên xã và đường ngõ xóm; hệ thống thủy lợi kiên cố hóa 171,6 km kênh mương; 99,8% hộ dân sử dụng điện thường xuyên; 27/27 trường học đạt chuẩn quốc gia; 112/112 thôn có nhà văn hóa; 100% xã có điểm bưu điện và truy cập internet.

  3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao thu nhập: Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng từ 21,5 triệu đồng năm 2015 lên 44 triệu đồng năm 2019, tăng gấp đôi trong 4 năm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 16,68% năm 2015 xuống còn 1,38% năm 2019. Tỷ lệ lao động có việc làm thường xuyên đạt 97,5%.

  4. Phát triển văn hóa, y tế và môi trường: 11/11 xã đạt chuẩn phổ cập giáo dục trung học cơ sở; tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế đạt 94,5%; công tác bảo vệ môi trường được chú trọng với 41% hộ dân sử dụng nước hợp vệ sinh và 95,5% số hộ được thu gom rác thải đúng quy định.

Thảo luận kết quả

Kết quả xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên cho thấy sự chuyển biến rõ rệt về hạ tầng, kinh tế và đời sống xã hội. Việc hoàn thành 100% các tiêu chí NTM trong 11 xã là minh chứng cho hiệu quả của sự lãnh đạo tập trung, huy động nguồn lực xã hội và sự tham gia tích cực của người dân. Thu nhập tăng gấp đôi và tỷ lệ hộ nghèo giảm sâu phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa, dịch vụ và công nghiệp phù hợp với điều kiện địa phương.

Tuy nhiên, một số hạn chế vẫn tồn tại như nhận thức của cán bộ cơ sở còn hạn chế, công tác tuyên truyền chưa đủ sâu rộng, phát triển sản xuất chưa đồng đều và chưa hình thành chuỗi giá trị bền vững. So với các nghiên cứu về xây dựng NTM ở các địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh như thị xã Đông Triều và Quảng Yên, huyện Tiên Yên có điểm xuất phát thấp hơn nhưng đã có bước tiến nhanh nhờ sự quyết tâm chính trị và huy động nguồn lực hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người, biểu đồ giảm tỷ lệ hộ nghèo, bảng tổng hợp tiến độ hoàn thành các tiêu chí NTM và bản đồ phân bố các xã đạt chuẩn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở: Nâng cao năng lực quản lý, tổ chức thực hiện xây dựng NTM cho đội ngũ cán bộ xã, thôn nhằm khắc phục hạn chế về kiến thức và phương pháp. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ quan đào tạo.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân: Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền, vận động người dân tham gia xây dựng NTM, phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng. Thời gian: liên tục đến 2025. Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.

  3. Phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học công nghệ: Hỗ trợ phát triển các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, xây dựng chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ, áp dụng công nghệ cao để nâng cao giá trị sản phẩm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, UBND huyện, các hợp tác xã.

  4. Tăng cường huy động và điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn: Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư xây dựng NTM, ưu tiên đầu tư cho phát triển sản xuất và văn hóa, không chỉ tập trung vào hạ tầng. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND tỉnh, huyện, các tổ chức tài chính.

  5. Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc: Xây dựng các xã nông thôn mới kiểu mẫu với các điểm du lịch trải nghiệm văn hóa đặc sắc, tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND huyện.

  6. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá thực hiện: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đột xuất để kịp thời phát hiện và xử lý các tồn tại, đảm bảo tiến độ và chất lượng xây dựng NTM. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các phòng ban chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM, từ đó cải thiện hiệu quả công tác tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và các cơ quan quản lý cấp tỉnh, trung ương: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, điều chỉnh cơ chế phù hợp với thực tiễn địa phương miền núi như huyện Tiên Yên.

  3. Các tổ chức nghiên cứu, đào tạo về phát triển nông thôn và quản lý công: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về xây dựng NTM và quản lý phát triển nông thôn.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn: Định hướng đầu tư, hỗ trợ phát triển sản xuất, du lịch cộng đồng và nâng cao đời sống người dân nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện nông thôn về hạ tầng, kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường nhằm nâng cao đời sống người dân. Đây là nhiệm vụ chiến lược giúp phát triển bền vững, giảm nghèo và thu hẹp khoảng cách thành thị - nông thôn.

  2. Vai trò của cấp huyện trong xây dựng NTM như thế nào?
    Cấp huyện có vai trò lập kế hoạch, quy hoạch, ban hành văn bản chỉ đạo, tổ chức bộ máy và kiểm tra giám sát, đảm bảo chương trình được triển khai đồng bộ, hiệu quả và phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Những tiêu chí chính để đánh giá xã đạt chuẩn NTM?
    Theo Bộ tiêu chí quốc gia, xã đạt chuẩn NTM phải hoàn thành 19 tiêu chí về quy hoạch, giao thông, thủy lợi, điện, trường học, y tế, thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo, tổ chức sản xuất, văn hóa, môi trường, an ninh trật tự, v.v.

  4. Nguyên nhân chính giúp huyện Tiên Yên đạt được kết quả xây dựng NTM?
    Sự lãnh đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền, sự phối hợp đồng bộ của các ngành, sự tham gia tích cực của người dân và huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội là những nguyên nhân then chốt.

  5. Những hạn chế cần khắc phục trong xây dựng NTM tại huyện Tiên Yên?
    Hạn chế gồm nhận thức cán bộ cơ sở còn yếu, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, phát triển sản xuất chưa đồng đều, vốn đầu tư còn hạn chế và hoạt động của Ban chỉ đạo chưa thực sự hiệu quả.

Kết luận

  • Huyện Tiên Yên đã hoàn thành 100% các tiêu chí xây dựng NTM tại 10/11 xã, với nhiều chỉ số kinh tế - xã hội cải thiện rõ rệt trong giai đoạn 2015-2020.
  • Thu nhập bình quân đầu người tăng gấp đôi, tỷ lệ hộ nghèo giảm sâu, hạ tầng kinh tế - xã hội được nâng cấp đồng bộ.
  • Vai trò quản lý nhà nước cấp huyện là yếu tố quyết định thành công, cần tiếp tục nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò người dân.
  • Cần tập trung phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học công nghệ và phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc.
  • Giai đoạn tiếp theo (2021-2025) cần thực hiện các giải pháp đồng bộ nhằm xây dựng 5 xã nông thôn mới kiểu mẫu, nâng cao chất lượng cuộc sống và hướng tới tái lập thị xã Tiên Yên.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, tăng cường kiểm tra giám sát và huy động sự tham gia của cộng đồng để xây dựng nông thôn mới bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Ninh.