Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010 - 2020 đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên phạm vi cả nước, với 4.806 xã (53,99%) được công nhận đạt chuẩn NTM tính đến năm 2019. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM là thách thức lớn, bởi “dừng lại là rớt chuẩn”. Do đó, xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu (NTMKM) trở thành xu thế tất yếu nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời tạo hình mẫu để các địa phương khác học tập.

Tỉnh Thái Nguyên, với 178 đơn vị hành chính cấp xã và dân số nông thôn chiếm 68,1%, đã triển khai thí điểm xây dựng NTMKM tại 9 xã giai đoạn 2017 - 2019. Qua 10 năm thực hiện chương trình NTM, tỉnh đã có 101 xã đạt chuẩn NTM, tuy nhiên chỉ có 1 xã đạt chuẩn NTMKM tính đến cuối năm 2019. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đánh giá thực trạng xây dựng NTMKM tại các xã thí điểm, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp đẩy mạnh xây dựng NTMKM trên địa bàn tỉnh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 9 xã thí điểm xây dựng NTMKM tại Thái Nguyên trong giai đoạn 2017 - 2019, với trọng tâm là các cơ chế, chính sách, cách thức thực thi và kết quả thực hiện theo bộ tiêu chí của tỉnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng xây dựng NTM, góp phần phát triển bền vững nông thôn Thái Nguyên, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và các địa phương trong việc nhân rộng mô hình NTMKM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý luận về nông thôn và lý luận về nông thôn mới kiểu mẫu. Lý luận về nông thôn xác định nông thôn là vùng tập trung dân cư làm nghề nông, có đặc điểm kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, cơ sở hạ tầng kém phát triển và trình độ dân trí thấp hơn đô thị. Lý luận về nông thôn mới kiểu mẫu được xây dựng dựa trên Bộ tiêu chí quốc gia và các tiêu chí bổ sung do tỉnh Thái Nguyên ban hành, nhằm nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, tạo hình mẫu điển hình về sản xuất, văn hóa, môi trường và an ninh trật tự.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nông thôn mới (NTM): Vùng nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao.
  • Nông thôn mới kiểu mẫu (NTMKM): Xã hoặc khu dân cư đã đạt chuẩn NTM nâng cao và đáp ứng các tiêu chí bổ sung về sản xuất, thu nhập, giáo dục, y tế, môi trường, an ninh trật tự và quản lý hành chính công.
  • Bộ tiêu chí NTMKM: Gồm 19 tiêu chí chính và 1 tiêu chí bổ sung, bao gồm quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị và quốc phòng an ninh.
  • Nhân tố ảnh hưởng: Bao gồm nhân tố chủ quan (cơ chế chính sách, năng lực cán bộ, sự đồng thuận của người dân) và nhân tố khách quan (đặc điểm tự nhiên, văn hóa, kinh tế xã hội).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu: Chủ yếu là số liệu thứ cấp thu thập từ các cơ quan quản lý tỉnh Thái Nguyên như Văn phòng UBND tỉnh, Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Văn phòng Điều phối chương trình NTM, cùng các báo cáo, tài liệu chính thức và các trang thông tin điện tử uy tín.
  • Phương pháp thu thập: Tổng hợp số liệu thống kê, tài liệu pháp luật, báo cáo thực trạng và các văn bản hướng dẫn liên quan đến xây dựng NTMKM.
  • Phương pháp phân tích:
    • Thống kê mô tả để mô tả biến động và xu hướng phát triển các chỉ tiêu kinh tế - xã hội.
    • So sánh thực trạng xây dựng NTMKM tại Thái Nguyên với các tỉnh khác và với các mục tiêu đề ra.
    • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng dựa trên dữ liệu thu thập và khảo sát thực tế.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào 9 xã thí điểm xây dựng NTMKM tại Thái Nguyên giai đoạn 2017 - 2019, được lựa chọn theo quyết định của UBND tỉnh nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng phân tích sâu sắc.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến 2019, phù hợp với giai đoạn thí điểm xây dựng NTMKM tại tỉnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng NTMKM tại 9 xã thí điểm:

    • Tính đến năm 2019, chỉ có 1 xã trong số 9 xã thí điểm đạt chuẩn NTMKM, cho thấy tiến độ xây dựng NTMKM còn chậm.
    • Tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTMKM dao động từ 60% đến 85% tùy tiêu chí, trong đó các tiêu chí về thu nhập bình quân đầu người đạt trên 30 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm xuống dưới 5%.
    • Các tiêu chí về hạ tầng như giao thông, thủy lợi, điện đều đạt trên 90% mức hoàn thành, tuy nhiên tiêu chí về môi trường và an toàn thực phẩm còn nhiều hạn chế với tỷ lệ chưa đạt khoảng 20%.

  2. Nhân tố ảnh hưởng đến xây dựng NTMKM:

    • Hệ thống cơ chế, chính sách chưa đồng bộ và thiếu các chính sách hỗ trợ cụ thể cho NTMKM.
    • Năng lực cán bộ quản lý và sự phối hợp giữa các cấp, ngành còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai.
    • Nhận thức và sự đồng thuận của người dân chưa cao, vẫn còn tư tưởng trông chờ vào Nhà nước.
    • Điều kiện tự nhiên đa dạng, địa hình đồi núi phức tạp gây khó khăn trong xây dựng hạ tầng và tổ chức sản xuất.

  3. So sánh với các tỉnh khác:

    • So với Bắc Giang, Quảng Nam và Hà Tĩnh, Thái Nguyên có tiến độ xây dựng NTMKM chậm hơn do hạn chế về nguồn lực và công tác tuyên truyền chưa hiệu quả.
    • Các tỉnh này đã áp dụng các giải pháp như tăng cường tuyên truyền, xây dựng bộ tiêu chí cụ thể, tổ chức tập huấn và khen thưởng kịp thời, tạo động lực cho người dân và cán bộ.

  4. Tình hình kinh tế - xã hội và sử dụng đất:

    • Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn Thái Nguyên tăng từ 14,28 triệu đồng năm 2011 lên trên 30 triệu đồng năm 2019.
    • Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 20,57% năm 2011 xuống dưới 5% năm 2019.
    • Diện tích đất nông nghiệp chiếm khoảng 85-86% tổng diện tích tự nhiên, trong đó đất sản xuất nông nghiệp chiếm khoảng 37%.
    • Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, tỷ trọng công nghiệp và xây dựng chiếm trên 58%, nông nghiệp còn khoảng 10,3%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy xây dựng NTMKM tại Thái Nguyên đang trong giai đoạn đầu với nhiều thuận lợi về vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên và sự quan tâm của chính quyền địa phương. Tuy nhiên, tiến độ còn chậm do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan.

Nguyên nhân chủ yếu là do hệ thống chính sách chưa hoàn thiện, nguồn lực tài chính hạn chế, năng lực cán bộ và sự phối hợp giữa các cấp chưa đồng bộ. Bên cạnh đó, nhận thức của người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTMKM còn hạn chế, dẫn đến sự tham gia chưa tích cực.

So sánh với các tỉnh đã có kinh nghiệm thành công như Bắc Giang, Quảng Nam và Hà Tĩnh cho thấy vai trò then chốt của công tác tuyên truyền, đào tạo, khen thưởng và sự đồng thuận của cộng đồng dân cư. Việc xây dựng bộ tiêu chí phù hợp với đặc điểm địa phương và tổ chức quản lý chặt chẽ cũng góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTMKM tại 9 xã, bảng so sánh thu nhập và tỷ lệ hộ nghèo qua các năm, cũng như biểu đồ cơ cấu sử dụng đất và cơ cấu kinh tế của tỉnh. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự chuyển biến và những điểm cần cải thiện trong quá trình xây dựng NTMKM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống chính sách và văn bản pháp luật:

    • Rà soát, bổ sung và ban hành các chính sách hỗ trợ đặc thù cho xây dựng NTMKM, bao gồm hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và đào tạo.
    • Thời gian thực hiện: 2024 - 2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh phối hợp với các sở ngành liên quan.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức:

    • Triển khai các chương trình tuyên truyền đa dạng, sử dụng phương tiện truyền thông đại chúng và các hình thức trực tiếp tại cộng đồng để nâng cao nhận thức của người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTMKM.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ và đổi mới tổ chức quản lý:

    • Tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý các cấp về kỹ năng tổ chức, giám sát và đánh giá xây dựng NTMKM.
    • Đổi mới phương thức quản lý, phân công rõ trách nhiệm và tăng cường kiểm tra, giám sát.
    • Thời gian thực hiện: 2024 - 2026.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Nội vụ, Văn phòng Điều phối NTM tỉnh.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực:

    • Tăng cường huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.
    • Xây dựng cơ chế minh bạch, công khai trong quản lý và sử dụng nguồn vốn.
    • Thời gian thực hiện: 2024 - 2027.
    • Chủ thể thực hiện: UBND các cấp, Ban Quản lý dự án xây dựng NTM.

  5. Triển khai các chương trình, dự án trọng điểm:

    • Ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi, môi trường và các mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
    • Thời gian thực hiện: 2024 - 2028.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp:

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện và giám sát chương trình xây dựng NTMKM.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển nông thôn, đánh giá hiệu quả các dự án.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn:

    • Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTMKM, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.
    • Use case: Tham khảo để phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư:

    • Nâng cao nhận thức, tham gia tích cực vào quá trình xây dựng NTMKM.
    • Use case: Tổ chức tuyên truyền, vận động và giám sát thực hiện chương trình.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn:

    • Hiểu rõ môi trường đầu tư, các chính sách hỗ trợ và tiềm năng phát triển nông thôn tại Thái Nguyên.
    • Use case: Lập kế hoạch đầu tư, hợp tác phát triển sản xuất nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu khác gì so với nông thôn mới thông thường?
    NTMKM là giai đoạn nâng cao của NTM, yêu cầu các xã phải đạt chuẩn NTM nâng cao và đáp ứng thêm các tiêu chí về sản xuất, thu nhập, giáo dục, y tế, môi trường và an ninh trật tự với chất lượng cao hơn, tạo hình mẫu để các địa phương khác học tập.

  2. Tại sao tiến độ xây dựng NTMKM tại Thái Nguyên còn chậm?
    Nguyên nhân chính là do nguồn lực tài chính hạn chế, năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều, sự phối hợp giữa các cấp chưa hiệu quả và nhận thức của người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTMKM chưa cao.

  3. Các tiêu chí chính trong bộ tiêu chí NTMKM gồm những gì?
    Bộ tiêu chí gồm 19 tiêu chí chính về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị và quốc phòng an ninh, cùng 1 tiêu chí bổ sung về xóm NTMKM.

  4. Làm thế nào để huy động sự tham gia của người dân trong xây dựng NTMKM?
    Cần tăng cường công tác tuyên truyền, vận động, tạo điều kiện cho người dân tham gia bàn bạc, quyết định và giám sát thực hiện, đồng thời khen thưởng các cá nhân, tổ chức có đóng góp tích cực.

  5. Kinh nghiệm thành công từ các tỉnh khác có thể áp dụng cho Thái Nguyên như thế nào?
    Các tỉnh như Bắc Giang, Quảng Nam và Hà Tĩnh đã thành công nhờ xây dựng bộ tiêu chí phù hợp, đẩy mạnh tuyên truyền, tổ chức tập huấn, khen thưởng kịp thời và huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị và cộng đồng dân cư.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, đồng thời đánh giá thực trạng tại 9 xã thí điểm của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2017 - 2019.
  • Kết quả cho thấy tiến độ xây dựng NTMKM còn chậm, với nhiều tiêu chí chưa đạt yêu cầu, do ảnh hưởng của các nhân tố chủ quan và khách quan.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm bao gồm hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, huy động nguồn lực và triển khai các dự án trọng điểm.
  • Nghiên cứu góp phần cụ thể hóa các nghị quyết, quyết định của Trung ương và tỉnh về phát triển nông thôn bền vững, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý và nghiên cứu.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát chặt chẽ tiến độ và hiệu quả thực hiện, đồng thời nhân rộng mô hình NTMKM trên toàn tỉnh.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn Thái Nguyên phát triển bền vững và kiểu mẫu!