## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc dạy học tác phẩm văn học nước ngoài, đặc biệt là tiểu thuyết "Ông già và biển cả" của Ernest Hemingway, đang gặp nhiều thách thức. Theo khảo sát tại hai trường THPT ở tỉnh Lạng Sơn với tổng cộng 28 giáo viên và 1420 học sinh lớp 12, có tới 98-100% học sinh chỉ tiếp cận trích đoạn trong sách giáo khoa mà chưa từng đọc toàn bộ tác phẩm. Đồng thời, chỉ khoảng 5-6% học sinh thực sự hứng thú với tác phẩm, trong khi phần lớn học sinh học vì yêu cầu chương trình. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng phương pháp dạy học trích đoạn tiểu thuyết này theo đặc trưng thể loại nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận và cảm thụ của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là tìm ra định hướng và phương án dạy học phù hợp với đặc trưng thể loại tiểu thuyết của Hemingway và phù hợp với trình độ, tâm lý học sinh lớp 12 Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào trích đoạn tiểu thuyết "Ông già và biển cả" trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 12, thực hiện tại các trường phổ thông trung học ở Việt Nam trong năm học 2015-2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học văn học nước ngoài, nâng cao năng lực cảm thụ văn học của học sinh, đồng thời giúp giáo viên có thêm công cụ giảng dạy hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học theo đặc trưng thể loại**: Phương pháp này nhấn mạnh việc giảng dạy tác phẩm văn học dựa trên đặc điểm nội dung và hình thức của thể loại, giúp học sinh hiểu sâu sắc cấu trúc, nhân vật và thi pháp của tác phẩm.
- **Nguyên lý "Tảng băng trôi" của Hemingway**: Đây là nguyên lý nghệ thuật trong sáng tác của Hemingway, theo đó phần lớn ý nghĩa tác phẩm nằm ở phần "chìm" dưới bề mặt văn bản, đòi hỏi người đọc phải tự khám phá và cảm nhận.
- **Khái niệm độc thoại nội tâm và đối thoại trong văn học**: Độc thoại nội tâm được sử dụng để thể hiện chiều sâu tâm lý nhân vật, trong khi đối thoại giúp phát triển cốt truyện và mối quan hệ nhân vật.
- **Khái niệm cảm thụ văn học**: Nghiên cứu tập trung vào năng lực cảm thụ của học sinh, bao gồm khả năng hiểu, phân tích và đánh giá tác phẩm văn học.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực tế tại hai trường THPT Việt Bắc và Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn, với 28 giáo viên và 1420 học sinh lớp 12 tham gia trả lời phiếu khảo sát.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, kết hợp phân tích nội dung các bài giảng, tài liệu hướng dẫn dạy học và các công trình nghiên cứu liên quan.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2015-2016, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng phương án dạy học, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiểu biết và tiếp cận tác phẩm**: 98-100% học sinh chỉ đọc trích đoạn trong sách giáo khoa, chưa từng đọc toàn bộ tác phẩm. 60% học sinh nhớ tác giả Hemingway từng đoạt giải Nobel, nhưng chỉ 70-95% trả lời đúng tên tác phẩm.
- **Năng lực cảm thụ**: Khoảng 19-26% học sinh chỉ hiểu tác phẩm ở mức độ cốt truyện; 42-53% nhận thức tác phẩm thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên; 20-37% hiểu tác phẩm ca ngợi ý chí, sức mạnh tinh thần và trí tuệ con người.
- **Hứng thú học tập**: Chỉ 4,9-6% học sinh thực sự hứng thú với tác phẩm, trong khi 23-30% không thích và phần lớn còn lại không có thái độ rõ ràng, học vì yêu cầu chương trình.
- **Khó khăn trong dạy học**: Giáo viên gặp khó khăn trong việc truyền đạt nguyên lý "Tảng băng trôi" và các tầng nghĩa sâu sắc của tác phẩm trong thời gian 90 phút. Học sinh thường chỉ hiểu chung chung về nghĩa ẩn dụ của tác phẩm.
- **Phương pháp giảng dạy hiện tại**: Đa số giáo viên chia tác phẩm thành ba phần để phân tích hoặc theo hai hình tượng chính là ông lão Santiago và con cá Kiếm. Một số giáo viên chú trọng kể sơ lược tác phẩm để thu hút học sinh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự hạn chế trong việc tiếp cận toàn diện tác phẩm "Ông già và biển cả" của học sinh phổ thông, phần lớn chỉ dừng lại ở mức hiểu cốt truyện và ý nghĩa bề mặt. Điều này phản ánh sự khó khăn trong việc truyền đạt các tầng nghĩa sâu sắc và nguyên lý nghệ thuật đặc trưng của Hemingway, đặc biệt là nguyên lý "Tảng băng trôi". So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng việc dạy học tác phẩm văn học nước ngoài còn nhiều thách thức do khác biệt văn hóa và phương pháp giảng dạy chưa được đổi mới toàn diện.

Việc giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích truyền thống và thiếu các hoạt động tương tác, sáng tạo khiến học sinh khó phát triển năng lực cảm thụ sâu sắc. Bên cạnh đó, thời gian dạy học hạn chế cũng là nguyên nhân khiến việc truyền tải nội dung phức tạp của tác phẩm không hiệu quả. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng phương án dạy học mới, dựa trên đặc trưng thể loại và nguyên lý nghệ thuật của tác phẩm, nhằm nâng cao sự hứng thú và năng lực cảm thụ của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh hiểu tác phẩm ở các mức độ khác nhau, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú học tập và bảng tổng hợp các khó khăn của giáo viên trong giảng dạy.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng giáo án theo nguyên lý "Tảng băng trôi"**: Thiết kế bài giảng tập trung vào việc giúp học sinh nhận diện các tầng nghĩa ẩn trong tác phẩm, sử dụng các câu hỏi gợi mở và hoạt động nhóm để kích thích tư duy phản biện. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh hiểu sâu sắc tác phẩm lên ít nhất 50% trong một học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên Ngữ văn, ban giám hiệu nhà trường.
- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học theo đặc trưng thể loại và nghệ thuật độc thoại nội tâm của Hemingway. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn cho 100% giáo viên dạy Ngữ văn lớp 12.
- **Sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy**: Áp dụng các phần mềm trình chiếu, video minh họa và các công cụ tương tác trực tuyến để làm sinh động bài học, giúp học sinh dễ tiếp cận và cảm thụ tác phẩm. Mục tiêu tăng cường sự hứng thú học tập lên trên 60%. Chủ thể thực hiện: giáo viên phối hợp với bộ phận công nghệ thông tin nhà trường.
- **Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ văn học**: Tạo môi trường cho học sinh thảo luận, trình bày cảm nhận và sáng tạo liên quan đến tác phẩm, từ đó phát triển năng lực cảm thụ và tư duy phản biện. Thời gian tổ chức định kỳ hàng tháng, hướng tới tăng cường sự tham gia của ít nhất 30% học sinh lớp 12.
- **Đánh giá và điều chỉnh phương pháp dạy học**: Thực hiện khảo sát định kỳ về hiệu quả dạy học, thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên để điều chỉnh phù hợp. Chủ thể thực hiện: tổ chuyên môn Ngữ văn, ban giám hiệu nhà trường, định kỳ 6 tháng một lần.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Ngữ văn phổ thông**: Nắm vững phương pháp dạy học theo đặc trưng thể loại, áp dụng hiệu quả nguyên lý "Tảng băng trôi" trong giảng dạy tiểu thuyết nước ngoài, nâng cao chất lượng bài giảng và sự hứng thú của học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và khó khăn trong dạy học văn học nước ngoài, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phù hợp cho giáo viên và nhà trường.
- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Ngữ văn**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cách xây dựng bài giảng và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực dạy học văn học nước ngoài, phục vụ cho học tập và nghiên cứu chuyên sâu.
- **Các nhà nghiên cứu văn học và giáo dục**: Có thêm tư liệu về đặc trưng thể loại tiểu thuyết Hemingway và phương pháp dạy học sáng tạo, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn giáo dục văn học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần dạy học theo đặc trưng thể loại?**  
Dạy học theo đặc trưng thể loại giúp học sinh hiểu sâu sắc cấu trúc, nội dung và thi pháp của tác phẩm, từ đó cảm thụ và phân tích chính xác hơn. Ví dụ, tiểu thuyết có cốt truyện và nhân vật phức tạp, cần phương pháp khác với thơ trữ tình.

2. **Nguyên lý "Tảng băng trôi" là gì?**  
Đó là nguyên lý nghệ thuật của Hemingway, theo đó phần lớn ý nghĩa tác phẩm nằm dưới bề mặt văn bản, chỉ có một phần nhỏ được thể hiện rõ ràng. Người đọc phải tự khám phá các tầng nghĩa ẩn sâu.

3. **Làm thế nào để nâng cao hứng thú học sinh với tác phẩm văn học nước ngoài?**  
Sử dụng phương pháp giảng dạy tương tác, kết hợp công nghệ, tổ chức hoạt động ngoại khóa và liên hệ thực tế giúp học sinh thấy được giá trị và ý nghĩa của tác phẩm.

4. **Khó khăn lớn nhất khi dạy "Ông già và biển cả" là gì?**  
Khó khăn chính là truyền đạt nguyên lý "Tảng băng trôi" và các tầng nghĩa sâu sắc trong thời gian ngắn, đồng thời khơi gợi năng lực cảm thụ của học sinh khi tác phẩm có nhiều ẩn dụ và độc thoại nội tâm.

5. **Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng như thế nào?**  
Phương pháp này bao gồm thiết kế bài học, tổ chức dạy học thử nghiệm và thu thập phản hồi để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương án dạy học, từ đó điều chỉnh phù hợp.

## Kết luận

- Luận văn đã làm rõ đặc trưng thể loại tiểu thuyết Hemingway và nguyên lý "Tảng băng trôi" trong tác phẩm "Ông già và biển cả".  
- Khảo sát thực trạng cho thấy học sinh tiếp cận tác phẩm còn hạn chế, hứng thú thấp và năng lực cảm thụ chưa cao.  
- Phương pháp dạy học hiện tại chưa phát huy hết tiềm năng của tác phẩm, cần đổi mới theo hướng tương tác và khai thác sâu sắc đặc trưng thể loại.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, bao gồm xây dựng giáo án mới, đào tạo giáo viên, ứng dụng công nghệ và tổ chức hoạt động ngoại khóa.  
- Tiếp tục thực nghiệm và đánh giá phương pháp dạy học để hoàn thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục văn học phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Áp dụng các đề xuất trong giảng dạy thực tế, tổ chức tập huấn cho giáo viên và mở rộng nghiên cứu sang các tác phẩm văn học nước ngoài khác.  
**Kêu gọi:** Các nhà giáo dục và quản lý hãy quan tâm đầu tư phát triển phương pháp dạy học theo đặc trưng thể loại để nâng cao chất lượng giáo dục văn học phổ thông.