## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc nâng cao năng lực giao tiếp tiếng Anh cho học sinh tiểu học tại Việt Nam trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, việc hiểu biết về văn hóa không chỉ giúp người học sử dụng ngôn ngữ hiệu quả mà còn góp phần phát triển nhận thức đa văn hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho giao tiếp quốc tế. Luận văn tập trung nghiên cứu các yếu tố văn hóa trong bộ sách giáo khoa tiếng Anh tiểu học “Tiếng Anh 3”, “Tiếng Anh 4”, “Tiếng Anh 5” do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phát hành, nhằm đánh giá mức độ và cách thức truyền tải các yếu tố văn hóa trong sách. Phạm vi nghiên cứu bao gồm nội dung văn bản trong các bài hội thoại và đoạn đọc, tập trung vào các yếu tố văn hóa địa phương (Việt Nam) và phi địa phương (các nước nói tiếng Anh và văn hóa quốc tế), trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2015. Mục tiêu cụ thể là xác định tỷ lệ và đặc điểm của các yếu tố văn hóa được trình bày, từ đó đề xuất các giải pháp cải tiến nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa trong chương trình tiếng Anh tiểu học. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà biên soạn sách giáo khoa, giáo viên và các nhà quản lý giáo dục trong việc phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh phù hợp với xu hướng giáo dục đa văn hóa hiện nay.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất, mô hình phân loại văn hóa của Adaskou, Britten và Fahsi (1990) với bốn chiều văn hóa gồm: thẩm mỹ (aesthetic), xã hội học (sociological), ngữ nghĩa (semantic) và thực dụng (pragmatic). Thứ hai, phân loại văn hóa theo Cortazzi và Jin (1999) phân biệt ba loại văn hóa trong sách giáo khoa: văn hóa nguồn (source culture), văn hóa mục tiêu (target culture) và văn hóa quốc tế (international target culture). Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa địa phương (local culture) là các đặc trưng văn hóa Việt Nam; văn hóa phi địa phương (non-local culture) bao gồm văn hóa các nước nói tiếng Anh và văn hóa đa quốc gia; nhận thức đa văn hóa (multicultural awareness); và năng lực giao tiếp liên văn hóa (intercultural communicative competence).

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với cỡ mẫu gồm toàn bộ các đoạn hội thoại và đoạn đọc trong ba cuốn sách “Tiếng Anh 3”, “Tiếng Anh 4”, “Tiếng Anh 5”, tổng cộng 195 mục văn bản. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ nội dung văn bản có liên quan đến văn hóa trong sách. Dữ liệu được thu thập thông qua hai bảng kiểm tra (checklists) được điều chỉnh từ các công cụ của Adaskou et al. và Cortazzi & Jin, nhằm phân loại và đếm số lượng các yếu tố văn hóa theo từng loại và chiều văn hóa. Quá trình phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật so sánh và đối chiếu, chuyển đổi số liệu thành tỷ lệ phần trăm để so sánh mức độ xuất hiện của các yếu tố văn hóa. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2015, bao gồm giai đoạn thu thập, phân tích và đánh giá dữ liệu.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- Tỷ lệ xuất hiện yếu tố văn hóa phi địa phương chiếm ưu thế với 81,54% (159/195 mục), trong khi yếu tố văn hóa địa phương chỉ chiếm 18,46% (36/195 mục). Tỷ lệ này tương đối ổn định ở các cấp lớp 3 và 5, nhưng có sự tăng đột biến yếu tố văn hóa địa phương lên 30,65% ở lớp 4.
- Về chiều văn hóa, chiều xã hội học (sociological sense) chiếm ưu thế nhất trong cả yếu tố văn hóa địa phương (76,09%) và phi địa phương (55,61%). Các yếu tố này bao gồm tên địa danh, tên người, phong tục tập quán, hoạt động giải trí và các mối quan hệ xã hội.
- Chiều thực dụng (pragmatic sense) đứng thứ hai với 37,76% trong yếu tố phi địa phương, chủ yếu liên quan đến chức năng ngôn ngữ và các thể loại văn bản như thư từ, quảng cáo.
- Chiều thẩm mỹ (aesthetic sense) và ngữ nghĩa (semantic sense) ít được đề cập, đặc biệt chiều ngữ nghĩa gần như bị bỏ qua trong sách tiểu học.
- Các hoạt động giải trí và sở thích trong sách chủ yếu là các trò chơi và hoạt động hiện đại, ít đề cập đến các trò chơi truyền thống của Việt Nam, gây ra sự thiếu cân bằng trong việc phản ánh văn hóa địa phương.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự chiếm ưu thế yếu tố văn hóa phi địa phương có thể do mục tiêu giáo dục tiếng Anh hướng tới việc phát triển năng lực giao tiếp quốc tế và nhận thức đa văn hóa. Việc tập trung vào chiều xã hội học phản ánh xu hướng giới thiệu văn hóa như “cách sống” và các hoạt động thường nhật, phù hợp với trình độ học sinh tiểu học. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với các phát hiện về sự ưu tiên chiều xã hội học trong sách giáo khoa ngoại ngữ. Tuy nhiên, sự thiếu hụt yếu tố văn hóa địa phương và các chiều văn hóa khác như thẩm mỹ và ngữ nghĩa cho thấy sách chưa khai thác sâu sắc các giá trị văn hóa đặc trưng của Việt Nam, cũng như chưa phát huy hết tiềm năng giáo dục văn hóa. Việc thiếu các chú giải văn hóa và hướng dẫn sử dụng sách cho giáo viên cũng làm giảm hiệu quả truyền tải văn hóa. Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng phân bố tỷ lệ phần trăm các yếu tố văn hóa theo từng loại và chiều văn hóa, giúp minh họa rõ ràng sự chênh lệch và xu hướng trong sách.

## Đề xuất và khuyến nghị

- Xây dựng hướng dẫn chính thức về tỷ lệ và nội dung văn hóa địa phương cần có trong sách giáo khoa tiếng Anh tiểu học, nhằm đảm bảo sự cân bằng giữa văn hóa địa phương và văn hóa quốc tế.
- Tích hợp các ghi chú văn hóa (Culture Note Boxes) trong sách để giải thích các yếu tố văn hóa phi địa phương, hỗ trợ giáo viên và học sinh hiểu sâu sắc hơn về văn hóa nước ngoài.
- Phát triển các hoạt động và bài tập liên quan đến văn hóa truyền thống Việt Nam, đặc biệt là các trò chơi, lễ hội và phong tục, nhằm tăng cường sự gắn kết của học sinh với văn hóa bản địa.
- Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho giáo viên về cách khai thác và giảng dạy các yếu tố văn hóa trong sách giáo khoa, nâng cao năng lực truyền đạt văn hóa một cách hiệu quả.
- Khuyến khích nghiên cứu tiếp theo mở rộng phân tích sang sách giáo khoa các cấp học khác và áp dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính để có cái nhìn toàn diện hơn về giáo dục văn hóa trong chương trình tiếng Anh.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà biên soạn sách giáo khoa**: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh nội dung văn hóa trong sách, đảm bảo tính đa dạng và phù hợp với nhu cầu học sinh.
- **Giáo viên tiếng Anh tiểu học**: Nắm bắt được mức độ và cách thức truyền tải văn hóa trong sách, từ đó thiết kế bài giảng hiệu quả, tăng cường nhận thức văn hóa cho học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục và hoạch định chính sách**: Dựa trên kết quả để xây dựng các quy định và hướng dẫn về giáo dục văn hóa trong chương trình tiếng Anh tiểu học.
- **Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực ngôn ngữ và giáo dục**: Tham khảo phương pháp và kết quả nghiên cứu để phát triển các đề tài nghiên cứu sâu hơn về giáo dục văn hóa và ngôn ngữ.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao yếu tố văn hóa phi địa phương chiếm ưu thế trong sách giáo khoa?**  
   Vì mục tiêu giáo dục tiếng Anh hướng tới phát triển năng lực giao tiếp quốc tế và nhận thức đa văn hóa, nên sách tập trung giới thiệu văn hóa các nước nói tiếng Anh và văn hóa quốc tế để chuẩn bị cho học sinh khả năng giao tiếp toàn cầu.

2. **Chiều văn hóa nào được thể hiện nhiều nhất trong sách?**  
   Chiều xã hội học (sociological sense) chiếm ưu thế, phản ánh các khía cạnh về cách sống, phong tục, tên địa danh và hoạt động xã hội, phù hợp với trình độ và nhu cầu học sinh tiểu học.

3. **Sách có đề cập đến văn hóa truyền thống Việt Nam như thế nào?**  
   Văn hóa địa phương chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 12-30%), chủ yếu là tên người, địa danh và một số phong tục lễ hội, còn các hoạt động truyền thống và văn hóa thẩm mỹ ít được khai thác.

4. **Làm thế nào để giáo viên có thể giảng dạy hiệu quả các yếu tố văn hóa trong sách?**  
   Giáo viên cần được đào tạo chuyên sâu về văn hóa và phương pháp giảng dạy văn hóa, đồng thời sử dụng các ghi chú văn hóa và tài liệu bổ trợ để giải thích rõ ràng các yếu tố văn hóa cho học sinh.

5. **Nghiên cứu có đề xuất gì để cải thiện nội dung văn hóa trong sách giáo khoa?**  
   Nghiên cứu đề xuất xây dựng hướng dẫn chính thức về tỷ lệ văn hóa địa phương, bổ sung ghi chú văn hóa, phát triển hoạt động liên quan đến văn hóa truyền thống, và đào tạo giáo viên chuyên sâu về văn hóa.

## Kết luận

- Bộ sách “Tiếng Anh 3”, “Tiếng Anh 4”, “Tiếng Anh 5” chủ yếu truyền tải yếu tố văn hóa phi địa phương với tỷ lệ 81,54%, trong khi yếu tố văn hóa địa phương chiếm 18,46%.  
- Chiều văn hóa xã hội học là chiều được thể hiện nhiều nhất, phản ánh văn hóa như cách sống và phong tục tập quán.  
- Sách còn thiếu sự cân bằng trong việc giới thiệu văn hóa địa phương và chưa khai thác sâu các chiều văn hóa khác như thẩm mỹ và ngữ nghĩa.  
- Cần có hướng dẫn chính thức và các giải pháp cụ thể để cải thiện nội dung văn hóa trong sách, đồng thời nâng cao năng lực giảng dạy văn hóa cho giáo viên.  
- Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu sang các cấp học khác và áp dụng phương pháp nghiên cứu đa dạng để hoàn thiện chương trình giáo dục văn hóa trong tiếng Anh tiểu học.  

Hành động tiếp theo: Các nhà biên soạn sách, giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên phối hợp triển khai các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa trong chương trình tiếng Anh tiểu học, góp phần phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cho học sinh Việt Nam.