Tổng quan nghiên cứu
Tình trạng nghèo đói vẫn là một thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của cộng đồng và quốc gia. Tại Việt Nam, cách đo lường nghèo truyền thống chủ yếu dựa trên thu nhập, tuy nhiên phương pháp này không phản ánh đầy đủ thực trạng nghèo khi nhiều hộ gia đình có thu nhập trên chuẩn nghèo nhưng vẫn thiếu thốn các dịch vụ xã hội thiết yếu như y tế, giáo dục, nhà ở và nước sạch. Tỉnh Kiên Giang, đặc biệt là thị xã Hà Tiên, nơi có đa dạng dân tộc sinh sống, vẫn còn tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao, trong đó phường Đông Hồ chiếm tỷ trọng lớn với 27,17% hộ nghèo cận nghèo của toàn thị xã. Nghiên cứu này tập trung đánh giá thực trạng nghèo đa chiều trên địa bàn phường Đông Hồ trong giai đoạn 2013-2017 nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về nghèo đói, vượt ra ngoài tiêu chí thu nhập đơn chiều. Mục tiêu chính là xác định hộ nghèo theo các tiêu chí đa chiều, so sánh nghèo đa chiều với nghèo đơn chiều, phân tích sự khác biệt theo tiêu chí địa lý và đề xuất các giải pháp giảm nghèo hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 280 hộ gia đình có điểm rà soát nghèo dưới 140 điểm, khảo sát thực trạng nghèo đa chiều năm 2017 và phân tích dữ liệu từ 2013 đến 2016. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương xây dựng chính sách giảm nghèo bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế xã hội tại phường Đông Hồ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình đo lường nghèo đa chiều, trong đó nổi bật là:
Khái niệm nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ là thiếu thu nhập mà còn là sự thiếu hụt trong tiếp cận các dịch vụ cơ bản như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và thông tin. Quan điểm này được phát triển bởi các học giả như Sen (1992), Townsend (1979) và Boltvinik (1998).
Chỉ số nghèo đa chiều (MPI): Được Alkire & Foster (2007) đề xuất, MPI đo lường nghèo dựa trên ba chiều chính gồm giáo dục, y tế và mức sống với 10 chỉ tiêu cụ thể. MPI cho phép xác định không chỉ tỷ lệ hộ nghèo mà còn mức độ thiếu hụt của từng hộ.
Phương pháp đo lường nghèo đa chiều tại Việt Nam: Kế thừa mô hình MPI kết hợp với Quyết định số 59/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, áp dụng 10 chỉ tiêu đo lường nghèo đa chiều phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
Các khái niệm chính bao gồm: nghèo đa chiều, chỉ số MPI, các chiều đo lường (giáo dục, y tế, mức sống), tiêu chí thiếu hụt (như trình độ học vấn, tiếp cận y tế, nhà ở, nước sạch, tài sản).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính:
Giai đoạn 1: Thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND phường Đông Hồ, thị xã Hà Tiên, Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Kiên Giang, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan để xây dựng cơ sở lý thuyết và tổng quan kinh tế xã hội.
Giai đoạn 2: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát 280 hộ gia đình có điểm rà soát nghèo dưới 140 điểm do UBND phường cung cấp. Bảng câu hỏi khảo sát tập trung vào 10 chỉ tiêu nghèo đa chiều theo chuẩn MPI. Thời gian thu thập dữ liệu từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2017.
Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng do giới hạn về thời gian và nguồn lực. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm Excel và SPSS 20, sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và tính toán chỉ số nghèo đa chiều MPI theo 8 bước chuẩn. Cỡ mẫu 280 hộ được lựa chọn dựa trên kết quả rà soát hộ nghèo của phường, đảm bảo tính đại diện cho nhóm hộ nghèo đa chiều tại địa bàn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều tăng mạnh từ 2015: Trước năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đơn chiều thu nhập tại phường Đông Hồ chỉ khoảng 0,58% (năm 2014). Tuy nhiên, khi áp dụng chuẩn nghèo đa chiều từ năm 2015, số hộ nghèo tăng lên 243 hộ (chiếm khoảng 10% tổng số hộ), giảm nhẹ còn 225 hộ năm 2016. Năm 2017, khảo sát 280 hộ nghèo cho thấy 241 hộ (86%) thiếu hụt từ 3 tiêu chí trở lên, xác định là hộ nghèo đa chiều.
Phân bố hộ nghèo theo khu phố: Hộ nghèo tập trung chủ yếu tại khu phố 5 (75,93%) và khu phố 4 (12,03%), trong khi các khu phố còn lại chiếm tỷ lệ thấp hơn 10%. Điều này phản ánh sự phân hóa nghèo theo địa lý trong phường.
Đặc điểm hộ nghèo theo nhân khẩu học: Hộ nghèo chủ yếu có số nhân khẩu từ 3 đến 5 người, chiếm hơn 68% tổng số hộ nghèo. Chủ hộ nghèo phần lớn ở độ tuổi từ 31 trở lên (93,78%), trong đó nhóm 31-50 tuổi chiếm 52,28%. Về dân tộc, 96,68% hộ nghèo là người Kinh, 2,07% là người Khmer, còn lại là các dân tộc khác.
Các chiều nghèo đa chiều nổi bật: Các tiêu chí về nhà ở, giáo dục và y tế là nguyên nhân chính làm tăng số hộ nghèo đa chiều. Nhiều hộ thiếu hụt về trình độ học vấn của chủ hộ, trẻ em không đi học, không được chăm sóc y tế khi ốm đau, nhà ở thiếu kiên cố, không có nước sạch và nhà vệ sinh hợp vệ sinh.
Thảo luận kết quả
Sự gia tăng đột biến số hộ nghèo khi áp dụng chuẩn nghèo đa chiều cho thấy phương pháp đo lường thu nhập đơn chiều không phản ánh đầy đủ thực trạng nghèo tại địa phương. Việc bổ sung các tiêu chí về giáo dục, y tế và mức sống giúp phát hiện những hộ gia đình tuy có thu nhập trên chuẩn nghèo nhưng vẫn thiếu thốn các dịch vụ thiết yếu, từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp hơn.
Phân bố nghèo theo khu phố cho thấy sự tập trung nghèo tại các khu vực có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn hơn, đặc biệt khu phố 5 là cù lao với giao thông chủ yếu bằng đường thủy, gây khó khăn trong tiếp cận dịch vụ và phát triển kinh tế. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về nghèo đa chiều tại các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa.
Đặc điểm nhân khẩu học của hộ nghèo phản ánh nhóm lao động chính trong độ tuổi trung niên và người dân tộc thiểu số dễ bị ảnh hưởng bởi nghèo đói. Việc thiếu hụt về giáo dục và y tế làm giảm khả năng cải thiện thu nhập và thoát nghèo bền vững.
Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với các báo cáo của UBND tỉnh Kiên Giang và các nghiên cứu quốc tế về nghèo đa chiều, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng chỉ số MPI để đánh giá và xây dựng chính sách giảm nghèo toàn diện.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến thiên tỷ lệ hộ nghèo theo năm, biểu đồ phân bố hộ nghèo theo khu phố, bảng phân loại hộ nghèo theo số nhân khẩu và nhóm tuổi chủ hộ để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng xã hội tại các khu phố nghèo: Ưu tiên cải thiện nhà ở, hệ thống nước sạch và nhà vệ sinh tại khu phố 4 và 5 trong vòng 2 năm tới do đây là những khu vực tập trung hộ nghèo đa chiều cao nhất. UBND phường phối hợp với các sở ngành liên quan thực hiện.
Nâng cao chất lượng giáo dục và khuyến khích trẻ em đến trường: Triển khai các chương trình hỗ trợ học phí, sách vở và vận động gia đình cho trẻ em trong độ tuổi đi học đến trường đầy đủ. Mục tiêu giảm tỷ lệ trẻ em không đi học xuống dưới 5% trong 3 năm tới. Phòng Giáo dục và Đào tạo cùng UBND phường chịu trách nhiệm.
Cải thiện tiếp cận dịch vụ y tế cho hộ nghèo: Tăng cường các chương trình khám chữa bệnh miễn phí, hỗ trợ bảo hiểm y tế và nâng cao nhận thức về chăm sóc sức khỏe. Mục tiêu nâng tỷ lệ hộ nghèo có bảo hiểm y tế lên trên 90% trong 2 năm. Trung tâm Y tế thị xã phối hợp với phường thực hiện.
Xây dựng hệ thống thông tin và hỗ trợ tiếp cận thông tin cho hộ nghèo: Cung cấp các thiết bị cơ bản như điện thoại, tivi, internet để giúp hộ nghèo tiếp cận thông tin, nâng cao kiến thức và cơ hội việc làm. Thực hiện trong 3 năm với sự hỗ trợ của các tổ chức xã hội và doanh nghiệp.
Tăng cường công tác rà soát, đánh giá nghèo đa chiều định kỳ: Áp dụng phương pháp MPI để đánh giá chính xác tình trạng nghèo, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và kịp thời. UBND phường phối hợp với Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh thực hiện hàng năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng và điều chỉnh chính sách giảm nghèo đa chiều phù hợp với thực tế địa phương, nâng cao hiệu quả chương trình giảm nghèo.
Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển cộng đồng: Áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa chiều và các giải pháp đề xuất để thiết kế các dự án hỗ trợ phát triển bền vững cho các nhóm dân cư nghèo.
Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển xã hội: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về nghèo đa chiều và chính sách xã hội.
Lãnh đạo và cán bộ địa phương tại phường Đông Hồ và thị xã Hà Tiên: Sử dụng dữ liệu và phân tích để hiểu rõ hơn về tình hình nghèo đa chiều, từ đó triển khai các chương trình hỗ trợ phù hợp, nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo.
Câu hỏi thường gặp
Nghèo đa chiều khác gì so với nghèo đơn chiều?
Nghèo đơn chiều chỉ đo lường dựa trên thu nhập hoặc chi tiêu, trong khi nghèo đa chiều đánh giá sự thiếu hụt trên nhiều khía cạnh như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và tiếp cận thông tin. Ví dụ, một hộ có thu nhập trên chuẩn nghèo nhưng không có nhà vệ sinh hợp vệ sinh vẫn được xem là nghèo đa chiều.Tại sao phường Đông Hồ có tỷ lệ hộ nghèo đa chiều cao hơn so với nghèo đơn chiều?
Do phương pháp đo lường đa chiều bao gồm nhiều tiêu chí thiết yếu mà nghèo đơn chiều không xét đến, nên nhiều hộ được xác định nghèo khi thiếu hụt các dịch vụ xã hội dù thu nhập có thể không thấp. Điều này phản ánh thực trạng nghèo toàn diện hơn.Phương pháp chọn mẫu thuận tiện có ảnh hưởng gì đến kết quả nghiên cứu không?
Phương pháp này có thể giới hạn tính đại diện của mẫu, tuy nhiên do giới hạn về thời gian và nguồn lực, việc chọn 280 hộ nghèo đã được rà soát kỹ càng giúp đảm bảo tính khả thi và độ tin cậy tương đối cho nghiên cứu.Chỉ số MPI được tính toán như thế nào?
MPI được tính dựa trên tỷ lệ hộ nghèo (H) và mức độ thiếu hụt trung bình (A) của các hộ nghèo đa chiều. Công thức là $M_0 = H \times A$, trong đó H là tỷ lệ hộ nghèo đa chiều và A là mật độ nghèo trung bình của các hộ này.Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong bao lâu để thấy hiệu quả?
Các giải pháp như cải thiện hạ tầng, giáo dục, y tế và tiếp cận thông tin được đề xuất thực hiện trong khoảng 2-3 năm để đạt hiệu quả rõ rệt, đồng thời cần có đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tế.
Kết luận
- Nghiên cứu đã xác định rõ thực trạng nghèo đa chiều tại phường Đông Hồ với tỷ lệ hộ nghèo đa chiều năm 2017 chiếm gần 10% tổng số hộ, cao hơn nhiều so với nghèo đơn chiều trước đây.
- Các tiêu chí về nhà ở, giáo dục và y tế là những yếu tố chính góp phần vào nghèo đa chiều tại địa phương.
- Phân bố hộ nghèo không đồng đều, tập trung chủ yếu tại khu phố 4 và 5, phản ánh sự khác biệt về điều kiện kinh tế xã hội trong phường.
- Phương pháp đo lường nghèo đa chiều MPI kết hợp với các chỉ tiêu theo Quyết định 59/2015/QĐ-TTg là công cụ hiệu quả để đánh giá và xây dựng chính sách giảm nghèo toàn diện.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện hạ tầng xã hội, nâng cao giáo dục, y tế và tiếp cận thông tin, đồng thời tăng cường công tác rà soát và đánh giá nghèo đa chiều định kỳ.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa chiều để theo dõi và đánh giá hiệu quả chính sách giảm nghèo trong các năm tiếp theo. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý có thể liên hệ với tác giả hoặc đơn vị nghiên cứu để nhận bản đầy đủ luận văn.