I. Tổng Quan Về Năng Lực Suy Luận Thống Kê Y Học Hiện Nay
Khoa học thống kê đóng vai trò then chốt trong việc thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu, từ đó khám phá ra bản chất và quy luật của các hiện tượng tự nhiên và xã hội. Dựa trên lý thuyết xác suất, thống kê xây dựng các mô hình ngẫu nhiên và sự không chắc chắn. Theo Moore (1998), thống kê là một phương pháp nhận thức tổng quát, áp dụng ở mọi nơi có dữ liệu, biến thiên và cơ hội. Thống kê y học (TKYH) là ứng dụng của khoa học thống kê trong lĩnh vực y học, bao gồm nghiên cứu y học, y học lâm sàng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng (Trần Thị Diệu Trang, Trần Thúy Hiền, 2015). Thống kê hỗ trợ chẩn đoán, điều trị và nghiên cứu khoa học y học. Bác sĩ và dược sĩ cần suy luận thống kê để hiểu, giải thích và đánh giá các thử nghiệm lâm sàng và so sánh rủi ro. Ben-Zvi & Garfield (2004) định nghĩa suy luận thống kê là suy luận với các ý tưởng thống kê, làm cho thông tin thống kê có ý nghĩa.
1.1. Tầm Quan Trọng của Thống Kê Y Học Trong Nghiên Cứu Y Khoa
Trong điều trị bệnh nhồi máu não, nghiên cứu các chất chỉ điểm sinh học giúp ích rất nhiều trong chẩn đoán sớm và tiên lượng mức độ nặng. Việc khảo sát nồng độ protein S100B và NSE huyết thanh của bệnh nhân, từ đó đánh giá xem đây có phải là những chất chỉ điểm hữu ích hay không, đòi hỏi phải thực hiện các suy luận thống kê. Trong chương trình đào tạo y dược, lý thuyết thống kê và xác suất là học phần bắt buộc. Từ năm học 2013 – 2014, chương trình đào tạo đã có sự thay đổi, môn Xác suất–Thống kê đổi thành Xác suất–Thống kê y học (XS-TKYH), với mục tiêu và nội dung phù hợp hơn với đặc thù sinh viên ngành y dược.
1.2. Vai Trò Của Suy Luận Thống Kê Y Học Trong Quyết Định Lâm Sàng
Trong thời đại bùng nổ thông tin, dạy học thống kê cần đề cao nhận thức của sinh viên về dữ liệu trong đời sống hàng ngày, chuẩn bị cho các em những kỹ năng nghề nghiệp và vai trò của suy luận thống kê càng trở nên quan trọng. Sinh viên cần hiểu tốt về các ý tưởng cơ bản của thống kê để có thể tóm tắt thông tin, tư duy phê phán và đưa ra những quyết định dựa trên những thông tin đó. Moyé (2006) mô tả suy luận thống kê y học là quá trình xác định xem các kết quả nghiên cứu dựa trên một mẫu có thể được mở rộng, khái quát cho tổng thể được hay không. Suy luận thống kê y học tập trung vào các nguyên tắc cơ bản của tư duy thống kê trong y học để quyết định khi nào và làm thế nào chúng ta có thể rút ra các kết quả từ một mẫu và áp dụng chúng vào một tổng thể trong lĩnh vực nghiên cứu chăm sóc sức khỏe.
II. Thách Thức Trong Đánh Giá Năng Lực Suy Luận Thống Kê
Ở các trường đại học, một trong những mục tiêu dạy học cần hướng đến là phát triển cho sinh viên các kỹ năng nghiên cứu khoa học. Điều đó có nghĩa dạy học thống kê phải đảm bảo đẩy mạnh việc ứng dụng của phương pháp khoa học đối với hầu hết sinh viên, bao gồm các khả năng như đặt câu hỏi, chọn dữ liệu, khám phá và áp dụng công cụ để giải thích dữ liệu, khả năng giao tiếp và trao đổi các kết quả. Thống kê gắn kết với mọi khía cạnh của phương pháp khoa học. Để đạt được những mục tiêu đó, theo Ben-Zvi & Garfield (2004) sinh viên cần hiểu và sử dụng được các ý tưởng cơ bản của thống kê ở nhiều cấp độ khác nhau. Cần có một vài mức độ của năng lực, chẳng hạn khả năng hiểu về các ý tưởng cơ bản, các thuật ngữ, ký hiệu và ngôn ngữ của thống kê, gọi là năng lực hiểu biết thống kê (HBTK).
2.1. Vấn Đề Đánh Giá Kiến Thức Thống Kê Y Học Hiện Tại
Trong giáo dục, việc đánh giá được tiến hành ở những cấp độ khác nhau, trên những đối tượng khác nhau và với những mục đích khác nhau. Trong quá trình dạy học nói chung, dạy học ở bậc đại học nói riêng, đánh giá sinh viên là nhiệm vụ trực tiếp của giảng viên, sinh viên vừa là đối tượng, vừa là sản phẩm, đồng thời là chủ thể của quá trình dạy học. Do vậy, đánh giá sinh viên có vị trí đặc biệt quan trọng trong đánh giá giáo dục đại học. Đánh giá được xem là một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học nhưng vẫn có tính độc lập nhất định với quá trình này. Đánh giá phải căn cứ vào mục tiêu, chương trình và các chuẩn mực cụ thể, không phụ thuộc vào chủ quan của giảng viên. Vì vậy đánh giá có tác động điều chỉnh, định hướng cho quá trình dạy học.
2.2. Hạn Chế Của Phương Pháp Đánh Giá Truyền Thống
Đánh giá với những mô tả cả định tính và định lượng về hành vi của sinh viên cùng với những nhận định có giá trị hơn liên quan đến mức độ của hành vi đó. Sử dụng thông tin thu thập được để đưa ra quyết định về việc giảng dạy tiếp theo, về chương trình, về các hoạt động. Các quyết định về các kết quả đánh giá; quyết định về giá trị của các kết quả của chương trình có thể liên quan đến việc đề nghị cho những thay đổi. Đánh giá được xem là một yếu tố quan trọng trong quá trình dạy học, không phải chỉ với mục đích cho điểm, xếp loại sinh viên, mà hơn thế đánh giá là một công cụ hỗ trợ tốt trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học. Nói đến vai trò của đánh giá trong giáo dục, theo Lewy (1990) “Đánh giá, dưới nhiều hình thức, có thể tác động tích cực đối với quá trình dạy học”.
III. Phương Pháp Đánh Giá Năng Lực Suy Luận Thống Kê Hiệu Quả
Mặc dù có sự gia tăng về nhu cầu trong dạy học TKYH nhưng qua thực tế giảng dạy học phần này cho sinh viên các ngành y dược trong nhiều năm, chúng tôi nhận thấy đối với nhiều sinh viên đây vẫn là một môn học khó và không mấy hứng thú, đối với giảng viên trong quá trình tìm kiếm một phương pháp dạy học hiệu quả, họ đã gặp phải một số thách thức. Theo lối tiếp cận truyền thống, việc dạy học chủ yếu mới chỉ xoay quanh các kiến thức cơ bản, đa phần chúng ta tập trung vào các kỹ thuật, thủ tục, quy trình tính toán thống kê, mà chưa chú trọng đến suy luận thống kê y học; điều này đã làm cho thống kê giống như một môn học chủ yếu là ghi nhớ công thức, áp dụng các quy trình, thực hiện tính toán và do đó dường như là ít hữu ích cho các em trong cuộc sống cũng như trong thực hành nghề nghiệp, đặc biệt với sự phát triển mạnh mẽ của các phần mềm thống kê ứng dụng như hiện nay.
3.1. Xây Dựng Thang Đánh Giá Năng Lực Chi Tiết và Khách Quan
Thực tế cũng cho thấy việc đánh giá được sử dụng trong dạy học chủ yếu với mục đích để cho điểm, để xếp loại, để cung cấp thông tin phản hồi định kì về việc học tập của sinh viên. Với mục đích như vậy, đánh giá không thể phát huy được vai trò, vị trí quan trọng của nó trong dạy và học. Những bài tập trong bài kiểm tra, bài thi cuối học phần TKYH của sinh viên dưới hình thức tự luận mới đơn thuần chỉ ở mức tái hiện, nhớ lại, thể hiện khả năng sinh viên có thể thực hiện các tính toán và áp dụng các quy trình một cách chính xác, thực sự chưa phản ánh tốt cách sinh viên tư duy, suy luận và áp dụng kiến thức của mình. Do đó, theo chúng tôi nhu cầu bức thiết đặt ra là cần có một sự cải cách, đổi mới thực sự về phương pháp dạy và học.
3.2. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Kiểm Tra Đánh Giá Thống Kê Y Học
Cần có một sự thay đổi trong cách tiếp cận đánh giá, từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực, từ đánh giá tĩnh sang đánh giá động, từ đánh giá định kì sang đánh giá thường xuyên, liên tục, từ đánh giá chỉ tập trung vào kết quả sang đánh giá cả quá trình, từ đánh giá chỉ do giảng viên thực hiện sang đánh giá có sự tham gia của sinh viên, từ đánh giá chỉ mang tính chất xếp loại sang đánh giá có tác dụng hỗ trợ, thúc đẩy sự tiến bộ của sinh viên. Cần có những công cụ đánh giá phù hợp, có khả năng đo lường được năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên, đặc biệt là khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tế trong lĩnh vực y học.
IV. Ứng Dụng Thực Tế Đánh Giá Sinh Viên Sư Phạm TP
Luận án này tập trung vào việc đánh giá năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên khi giải quyết vấn đề thực tế. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo thống kê y học cho sinh viên các ngành khoa học sức khỏe. Mục tiêu là xây dựng và áp dụng một bộ công cụ đánh giá năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên, từ đó đưa ra các giải pháp cải tiến phương pháp dạy và học. Nghiên cứu này tập trung vào sinh viên Đại học Sư phạm TP.HCM.
4.1. Phân Tích Chương Trình Đào Tạo và Giáo Trình Hiện Hành
Luận án tiến hành phân tích chương trình đào tạo thống kê y học tại trường Đại học Sư phạm TP.HCM, đánh giá nội dung giáo trình và hình thức kiểm tra, đánh giá hiện đang được áp dụng. Nghiên cứu cũng xem xét kỹ năng toán cơ bản của sinh viên đầu vào, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới trong thực tiễn dạy học thống kê y học. Các giải pháp này bao gồm xây dựng mục tiêu học tập đáp ứng chuẩn đầu ra, cập nhật nội dung kiến thức trong giáo trình, khai thác ứng dụng của công cụ công nghệ và xây dựng bài giảng thực hành chú trọng mục tiêu tập dượt cho sinh viên các kỹ năng nghiên cứu khoa học.
4.2. Thực Nghiệm Sư Phạm và Phân Tích Kết Quả
Luận án tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của bộ công cụ đánh giá năng lực suy luận thống kê y học. Kết quả thực nghiệm được phân tích chi tiết, từ đó đưa ra những nhận xét và đánh giá về năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên. Nghiên cứu cũng đề xuất các kiến nghị nhằm cải thiện chất lượng dạy và học thống kê y học tại trường Đại học Sư phạm TP.HCM và các trường đại học khác.
V. Kết Luận Nâng Cao Năng Lực Suy Luận Thống Kê Y Học
Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến việc đánh giá năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để cải tiến chương trình đào tạo, phương pháp dạy học và công cụ đánh giá thống kê y học tại các trường đại học. Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội.
5.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính
Luận án đã xây dựng được một bộ công cụ đánh giá năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên khi giải quyết vấn đề thực tế. Bộ công cụ này bao gồm thang đánh giá năng lực, ma trận đề kiểm tra và bộ câu hỏi kiểm tra. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy bộ công cụ này có khả năng đo lường được năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên một cách khách quan và chính xác.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và Khuyến Nghị
Nghiên cứu này có thể được tiếp tục mở rộng để đánh giá năng lực suy luận thống kê y học của sinh viên các ngành khoa học sức khỏe khác. Đồng thời, cần có thêm các nghiên cứu về phương pháp dạy học thống kê y học hiệu quả, nhằm giúp sinh viên phát triển năng lực suy luận thống kê một cách toàn diện. Các trường đại học nên tăng cường đầu tư cho việc đào tạo giảng viên thống kê y học và trang bị các phần mềm thống kê hiện đại để phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu.
