Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại nhằm nâng cao chất lượng đào tạo là một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh trung học phổ thông yếu kém chiếm khoảng 28%, trong khi đó, việc phát triển kỹ năng mềm và tư duy sáng tạo chỉ chiếm khoảng 15% trong tổng số các kỹ năng cần thiết. Luận văn tập trung nghiên cứu việc vận dụng phương pháp ghép tranh trong dạy học hóa học lớp 11, kết hợp với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả học tập của học sinh tại một số trường trung học phổ thông ở tỉnh Bình Định.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp ghép tranh trong việc phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo, kỹ năng hợp tác nhóm và nâng cao kết quả học tập môn hóa học. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong năm học 2020-2021 tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Bình Định. Ý nghĩa của nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn hóa học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về phương pháp ghép tranh (Jigsaw) và lý thuyết ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục. Phương pháp ghép tranh là kỹ thuật dạy học hợp tác, trong đó học sinh được chia thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm đảm nhận một phần nội dung khác nhau, sau đó phối hợp để hoàn thành nhiệm vụ chung. Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng hợp tác nhóm, tư duy sáng tạo, và sự tự chủ trong học tập.

Lý thuyết ứng dụng công nghệ thông tin nhấn mạnh vai trò của các phần mềm hỗ trợ như phần mềm vẽ công thức hóa học, phần mềm soạn thảo bài giảng điện tử và các công cụ trình chiếu đa phương tiện nhằm tăng cường sự tương tác và hấp dẫn trong quá trình dạy học. Các khái niệm chuyên ngành như anken, ankadien, ankin trong hóa học hữu cơ cũng được sử dụng làm nội dung thực nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực nghiệm tại 5 trường THPT ở tỉnh Bình Định với tổng số mẫu khảo sát khoảng 150 học sinh lớp 11. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường có điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin khác nhau.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích so sánh giữa nhóm thực nghiệm (áp dụng phương pháp ghép tranh kết hợp công nghệ thông tin) và nhóm đối chứng (dạy học truyền thống). Thời gian nghiên cứu kéo dài trong một học kỳ, từ tháng 9 năm 2020 đến tháng 1 năm 2021, bao gồm các giai đoạn khảo sát ban đầu, triển khai phương pháp và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh: Tỷ lệ học sinh tham gia thảo luận nhóm trong lớp học áp dụng phương pháp ghép tranh tăng lên 85%, so với 60% ở nhóm đối chứng. Điều này cho thấy phương pháp giúp kích thích sự chủ động và hợp tác trong học tập.

  2. Nâng cao kết quả học tập: Điểm trung bình môn hóa học của nhóm thực nghiệm đạt 7,8, cao hơn 1,2 điểm so với nhóm đối chứng (6,6 điểm). Tỷ lệ học sinh đạt loại khá giỏi trong nhóm thực nghiệm là 65%, trong khi nhóm đối chứng chỉ đạt 45%.

  3. Phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo: Qua đánh giá bằng bảng câu hỏi và quan sát, 78% học sinh trong nhóm thực nghiệm thể hiện khả năng giải quyết vấn đề sáng tạo tốt hơn, so với 50% ở nhóm đối chứng.

  4. Hiệu quả của công nghệ thông tin hỗ trợ: 90% giáo viên và học sinh đánh giá phần mềm hỗ trợ như ChemOffice, MindManager giúp bài giảng sinh động, dễ hiểu và tăng cường khả năng ghi nhớ kiến thức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả tích cực trên có thể giải thích bởi phương pháp ghép tranh tạo điều kiện cho học sinh phát huy vai trò chủ động, phát triển kỹ năng giao tiếp và hợp tác nhóm. Sự hỗ trợ của công nghệ thông tin giúp minh họa trực quan các cấu trúc hóa học phức tạp, từ đó giảm bớt sự trừu tượng và khó hiểu của môn học.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với báo cáo của một nghiên cứu gần đây về hiệu quả của phương pháp ghép tranh trong dạy học môn khoa học tự nhiên, cũng như các nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục hóa học. Biểu đồ so sánh điểm trung bình và tỷ lệ học sinh khá giỏi giữa hai nhóm có thể minh họa rõ nét sự khác biệt về hiệu quả học tập.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc nâng cao kết quả học tập mà còn góp phần phát triển toàn diện kỹ năng mềm cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp ghép tranh: Khuyến khích các trường THPT áp dụng phương pháp ghép tranh trong dạy học các môn khoa học tự nhiên, đặc biệt là hóa học, nhằm nâng cao sự tương tác và phát triển kỹ năng hợp tác nhóm. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin: Trang bị đầy đủ máy tính, phần mềm hỗ trợ giảng dạy như ChemOffice, MindManager cho các phòng học bộ môn hóa học. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng công nghệ trong giảng dạy lên 80% trong 3 năm tới, do các trường phối hợp với các nhà tài trợ và chính quyền địa phương thực hiện.

  3. Tập huấn nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp ghép tranh và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học cho giáo viên hóa học. Mục tiêu 100% giáo viên bộ môn được tập huấn trong vòng 1 năm, do các trung tâm bồi dưỡng giáo viên và trường đại học sư phạm đảm nhiệm.

  4. Xây dựng tài liệu và bài giảng điện tử: Phát triển hệ thống bài giảng điện tử tích hợp phương pháp ghép tranh và công nghệ thông tin, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và học sinh tiếp cận hiệu quả. Thời gian xây dựng trong 2 năm, do các nhóm nghiên cứu và nhà xuất bản giáo dục phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn hóa học: Nắm bắt phương pháp dạy học hiện đại, nâng cao kỹ năng tổ chức lớp học hợp tác và ứng dụng công nghệ thông tin để cải thiện chất lượng giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đầu tư trang thiết bị công nghệ phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên sư phạm hóa học: Học tập và nghiên cứu phương pháp giảng dạy tích cực, phát triển kỹ năng sư phạm và ứng dụng công nghệ trong giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp ghép tranh là gì và có ưu điểm gì trong dạy học hóa học?
    Phương pháp ghép tranh là kỹ thuật dạy học hợp tác, chia lớp thành nhóm nhỏ để học sinh cùng nhau giải quyết nhiệm vụ. Ưu điểm là tăng cường sự tham gia, phát triển kỹ năng giao tiếp và tư duy sáng tạo, giúp học sinh hiểu sâu kiến thức hóa học.

  2. Công nghệ thông tin hỗ trợ như thế nào trong phương pháp này?
    Công nghệ thông tin cung cấp các phần mềm vẽ công thức, trình chiếu đa phương tiện giúp minh họa trực quan, sinh động, từ đó tăng khả năng ghi nhớ và hứng thú học tập của học sinh.

  3. Phương pháp này có phù hợp với tất cả học sinh không?
    Phương pháp phù hợp với đa số học sinh, đặc biệt là những em có khả năng hợp tác và tư duy sáng tạo. Tuy nhiên, cần có sự hướng dẫn và hỗ trợ để học sinh yếu có thể tham gia hiệu quả.

  4. Thời gian áp dụng phương pháp ghép tranh trong lớp học là bao lâu?
    Thời gian áp dụng thường kéo dài một học kỳ hoặc một năm học để đảm bảo học sinh làm quen và phát huy hiệu quả phương pháp.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể tự học và áp dụng phương pháp này?
    Giáo viên có thể tham gia các khóa tập huấn, nghiên cứu tài liệu chuyên môn và thực hành trong lớp học. Sự hỗ trợ từ đồng nghiệp và nhà trường cũng rất quan trọng để nâng cao kỹ năng áp dụng.

Kết luận

  • Phương pháp ghép tranh kết hợp công nghệ thông tin đã nâng cao hiệu quả học tập môn hóa học lớp 11 tại các trường THPT tỉnh Bình Định.
  • Học sinh tham gia tích cực hơn, điểm số và kỹ năng tư duy sáng tạo được cải thiện rõ rệt.
  • Công nghệ thông tin hỗ trợ làm bài giảng sinh động, dễ hiểu, tăng khả năng ghi nhớ kiến thức.
  • Đề xuất triển khai rộng rãi, đầu tư trang thiết bị và tập huấn giáo viên để nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển tài liệu điện tử và đánh giá lâu dài hiệu quả phương pháp.

Hãy áp dụng phương pháp ghép tranh kết hợp công nghệ thông tin để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh!