Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển đa dạng của các phương tiện truyền thông hiện đại tại Việt Nam, tuyên truyền miệng (TTM) vẫn giữ vị trí đặc biệt quan trọng, nhất là trong công tác phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước. TTM được xem là hình thức truyền thông truyền thống, hiệu quả, với khả năng giao tiếp hai chiều trực tiếp giữa báo cáo viên (BCV) và người nghe. Khảo sát từ tháng 6 năm 2011 đến tháng 6 năm 2016 tại Đảng bộ Thành phố Hải Phòng cho thấy, TTM không chỉ là công cụ truyền tải thông tin mà còn là nghệ thuật diễn đạt, tác động sâu sắc đến nhận thức và hành động của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ đặc điểm ngôn ngữ của BCV trong công tác TTM, bao gồm từ vựng, âm thanh, khuôn mẫu ngôn ngữ và các yếu tố phi ngôn ngữ đi kèm, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 25 văn bản viết và 4 văn bản nói của BCV thuộc Đảng bộ Hải Phòng trong giai đoạn 2011-2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn và phát triển tiếng Việt, đồng thời nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền miệng trong bối cảnh bùng nổ thông tin hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về ngôn ngữ báo chí và phong cách ngôn ngữ, đặc biệt tập trung vào phong cách báo chí công luận với các đặc trưng như tính chiến đấu, tính thời sự và tính thuyết phục. Lý thuyết về mối quan hệ giữa văn bản viết và văn bản nói trong tuyên truyền miệng được vận dụng để phân tích sự bổ sung và quyết định lẫn nhau giữa đề cương viết và bài nói của BCV. Ngoài ra, các khái niệm về lớp từ vựng (thuần Việt, Hán-Việt, vay mượn từ ngôn ngữ Ấn-Âu), tính hội thoại, tính chính xác, tính phổ thông và tính truyền cảm trong ngôn ngữ nói cũng được khai thác để làm rõ đặc điểm ngôn ngữ của BCV trong TTM. Mô hình nghiên cứu tập trung vào phân tích từ vựng, âm thanh (nhịp điệu, ngắt nhịp), khuôn mẫu ngôn từ và các yếu tố phi ngôn ngữ như cử chỉ, điệu bộ, biểu cảm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân loại, thống kê, miêu tả, so sánh và đối chiếu để phân tích đặc điểm ngôn ngữ của BCV trong TTM. Cỡ mẫu gồm 25 văn bản viết và 4 văn bản nói của BCV thuộc Đảng bộ Hải Phòng, thu thập trong khoảng thời gian từ tháng 6/2011 đến tháng 6/2016. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và tính toàn diện của các văn bản chuẩn bị và trình bày trong công tác tuyên truyền. Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các thủ pháp ngữ nghĩa, ngữ pháp, ngữ dụng nhằm làm rõ cách sử dụng từ ngữ, cấu trúc câu, âm thanh và các yếu tố phi ngôn ngữ. Timeline nghiên cứu kéo dài 5 năm, đảm bảo thu thập dữ liệu phong phú và đa dạng, đồng thời cho phép so sánh và đối chiếu với các nguồn ngôn ngữ báo chí khác để làm rõ đặc điểm riêng biệt của ngôn ngữ BCV trong TTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm từ vựng trong văn bản viết của BCV: Tỷ lệ sử dụng từ thuần Việt chiếm khoảng 60-70%, nhằm đảm bảo tính phổ thông, dễ hiểu cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Từ Hán-Việt chiếm khoảng 25-30%, chủ yếu trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế nhằm đảm bảo tính chính xác và trang trọng. Từ vay mượn gốc Ấn-Âu chiếm khoảng 5-10%, xuất hiện trong các thuật ngữ chuyên ngành và từ ngữ hiện đại như “camera”, “TPP”, “FDI”. Ví dụ, trong chuyên đề về kinh tế năm 2013, các chỉ tiêu tăng trưởng GDP được trình bày rõ ràng với số liệu cụ thể như tăng từ 8,5% đến 9,0% so với năm trước.

  2. Đặc điểm âm thanh và nhịp điệu trong ngôn ngữ nói của BCV: BCV sử dụng nhịp điệu linh hoạt, ngắt nhịp rõ ràng theo âm tiết để tạo sự dễ nghe và thu hút người nghe. Trường độ trung bình của các kiểu nhịp dao động từ 3 đến 3,5 giây, phù hợp với khả năng tiếp nhận thông tin của công chúng. Các khuôn mẫu ngôn từ trong phần mở đầu, thân bài và kết luận được sử dụng có hệ thống, giúp bài nói mạch lạc và thuyết phục.

  3. Yếu tố phi ngôn ngữ đi kèm: Cử chỉ, điệu bộ, biểu cảm khuôn mặt được BCV vận dụng hiệu quả để tăng sức truyền cảm, tạo sự đồng cảm và ấn tượng sâu sắc với người nghe. Ví dụ, ánh mắt kiên định, nụ cười thân thiện và cử chỉ tay phù hợp giúp tăng cường hiệu quả truyền đạt thông tin.

  4. Mối quan hệ giữa văn bản viết và văn bản nói: Văn bản viết (đề cương) là cơ sở chuẩn bị kỹ lưỡng cho bài nói, đảm bảo tính chặt chẽ về nội dung và bố cục. Bài nói bổ sung thêm yếu tố truyền cảm và tương tác trực tiếp với người nghe, làm tăng hiệu quả tuyên truyền. Sự phối hợp này giúp BCV truyền tải thông tin một cách toàn diện và sâu sắc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các đặc điểm trên xuất phát từ yêu cầu của công tác tuyên truyền miệng là phải đảm bảo tính chính xác, dễ hiểu và truyền cảm. Việc sử dụng đa dạng lớp từ vựng giúp BCV linh hoạt trong việc truyền đạt các nội dung chính trị, kinh tế, xã hội phù hợp với đối tượng nghe. So sánh với các nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí, đặc điểm từ vựng và phong cách ngôn ngữ của BCV trong TTM có sự kết hợp hài hòa giữa tính chuẩn mực và tính sáng tạo, phù hợp với chức năng thông tin và tác động của báo chí công luận. Việc vận dụng nhịp điệu và yếu tố phi ngôn ngữ giúp khắc phục hạn chế của ngôn ngữ nói là tính tuyến tính và khó ghi nhớ, đồng thời tạo sự tương tác hai chiều hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các lớp từ vựng và bảng thống kê các kiểu nhịp, trường độ trung bình trong bài nói của BCV để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao kỹ năng sử dụng từ ngữ chuẩn mực và phù hợp: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về ngôn ngữ báo chí và phong cách ngôn ngữ cho BCV nhằm tăng cường khả năng lựa chọn từ ngữ chính xác, dễ hiểu, tránh lạm dụng từ Hán-Việt hoặc từ vay mượn không cần thiết. Mục tiêu giảm tỷ lệ từ ngữ khó hiểu xuống dưới 10% trong các bài nói trong vòng 1 năm.

  2. Tăng cường luyện tập kỹ năng ngắt nhịp và sử dụng âm thanh: Đào tạo BCV về kỹ thuật ngắt nhịp, điều chỉnh trường độ âm tiết để phù hợp với khả năng tiếp nhận của người nghe, giúp bài nói sinh động và dễ tiếp thu hơn. Thực hiện các buổi tập huấn định kỳ 6 tháng/lần với đánh giá hiệu quả qua phản hồi của người nghe.

  3. Phát huy vai trò của yếu tố phi ngôn ngữ: Khuyến khích BCV sử dụng hiệu quả cử chỉ, điệu bộ, biểu cảm khuôn mặt trong quá trình tuyên truyền để tăng sức truyền cảm và tạo sự đồng cảm với công chúng. Tổ chức các buổi huấn luyện kỹ năng biểu đạt phi ngôn ngữ trong 3 tháng đầu năm.

  4. Củng cố mối quan hệ giữa văn bản viết và văn bản nói: Hướng dẫn BCV xây dựng đề cương bài nói chặt chẽ, logic, đồng thời linh hoạt trong việc bổ sung yếu tố truyền cảm khi trình bày. Xây dựng bộ tài liệu mẫu đề cương chuẩn và tổ chức hội thảo chia sẻ kinh nghiệm hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Báo cáo viên và cán bộ tuyên truyền: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng sử dụng ngôn ngữ trong công tác tuyên truyền miệng, từ đó nâng cao hiệu quả truyền đạt và tác động đến công chúng.

  2. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ và báo chí: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về đặc điểm ngôn ngữ trong tuyên truyền miệng, góp phần phát triển lý thuyết ngôn ngữ báo chí.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ học, Truyền thông: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy và học tập về ngôn ngữ báo chí, phong cách ngôn ngữ và kỹ năng truyền thông.

  4. Cơ quan quản lý và đào tạo báo chí, truyền thông: Hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên, phát thanh viên nhằm nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tuyên truyền miệng có vai trò gì trong thời đại truyền thông hiện đại?
    Tuyên truyền miệng vẫn giữ vai trò quan trọng nhờ khả năng giao tiếp trực tiếp, đối thoại hai chiều, truyền cảm và tạo sự đồng cảm sâu sắc với người nghe, điều mà các phương tiện truyền thông hiện đại khó thay thế.

  2. Đặc điểm ngôn ngữ của báo cáo viên trong tuyên truyền miệng khác gì so với báo chí viết?
    Ngôn ngữ của BCV kết hợp giữa tính chính xác, chuẩn mực của văn bản viết và tính truyền cảm, linh hoạt của ngôn ngữ nói, đồng thời sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ như cử chỉ, biểu cảm để tăng hiệu quả truyền đạt.

  3. Làm thế nào để BCV sử dụng từ ngữ phù hợp trong bài nói?
    BCV cần lựa chọn từ ngữ phổ thông, dễ hiểu, hạn chế lạm dụng từ Hán-Việt hoặc từ vay mượn không cần thiết, đồng thời sử dụng các thuật ngữ chuyên ngành chính xác khi cần thiết, dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về nội dung tuyên truyền.

  4. Yếu tố phi ngôn ngữ ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả tuyên truyền?
    Cử chỉ, điệu bộ, ánh mắt và biểu cảm khuôn mặt giúp tăng sức truyền cảm, tạo sự đồng cảm và ấn tượng sâu sắc với người nghe, góp phần nâng cao hiệu quả truyền đạt thông tin và tác động tâm lý.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích ngôn ngữ của BCV?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân loại, thống kê, miêu tả, so sánh, đối chiếu kết hợp với phân tích ngữ nghĩa, ngữ pháp và ngữ dụng nhằm làm rõ đặc điểm từ vựng, âm thanh và yếu tố phi ngôn ngữ trong các văn bản viết và nói của BCV.

Kết luận

  • Tuyên truyền miệng là hình thức truyền thông đặc thù, hiệu quả, giữ vai trò quan trọng trong công tác tuyên truyền của Đảng bộ Hải Phòng.
  • Ngôn ngữ của BCV trong TTM kết hợp hài hòa giữa tính chuẩn mực của văn bản viết và tính truyền cảm của ngôn ngữ nói, đồng thời sử dụng hiệu quả các yếu tố phi ngôn ngữ.
  • Việc sử dụng đa dạng lớp từ vựng, kỹ thuật ngắt nhịp và biểu cảm phi ngôn ngữ góp phần nâng cao chất lượng bài nói và hiệu quả tuyên truyền.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng ngôn ngữ và biểu đạt phi ngôn ngữ cho BCV nhằm nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền trong thời gian tới.
  • Khuyến nghị các cơ quan, tổ chức liên quan tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng kết quả để phát triển công tác tuyên truyền miệng phù hợp với xu thế phát triển truyền thông hiện đại.

Hành động tiếp theo: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng ngôn ngữ và biểu đạt phi ngôn ngữ cho BCV trong vòng 12 tháng tới nhằm nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền miệng tại Hải Phòng.