Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, ngành xây dựng đóng vai trò then chốt với mức tăng trưởng ấn tượng, đạt 9% trong quý III năm 2018, góp phần quan trọng vào GDP quốc gia. Đặc biệt, lĩnh vực xây dựng cao tầng có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) ngày càng phát triển mạnh mẽ, với hơn 1.196 dự án FDI trong ngành xây dựng tính đến năm 2014, tổng vốn đăng ký khoảng 11,5 tỷ USD. Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội là hai địa phương thu hút nhiều vốn FDI nhất trong lĩnh vực này, chiếm lần lượt 31,5% và 44% tổng số dự án. Tuy nhiên, các nhà thầu trong nước vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý rủi ro, dẫn đến tình trạng chậm tiến độ và vượt chi phí dự án.

Luận văn tập trung nghiên cứu chiến lược ứng phó rủi ro của các nhà thầu trong nước cho các dự án xây dựng cao tầng có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Mục tiêu chính là xác định các yếu tố rủi ro có khả năng xảy ra và ảnh hưởng lớn đến nhà thầu, phân bổ trách nhiệm rủi ro giữa nhà thầu và chủ sở hữu, đồng thời đề xuất các chiến lược ứng phó phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2019, tập trung tại các dự án cao tầng có vốn FDI tại Việt Nam, đặc biệt tại TP. Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả, giúp các nhà thầu trong nước chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại và nâng cao năng lực cạnh tranh trong môi trường xây dựng quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý rủi ro dự án theo chuẩn PMBOK, bao gồm các quy trình: lập kế hoạch quản lý rủi ro, nhận diện rủi ro, phân tích định tính và định lượng, lập kế hoạch ứng phó, giám sát và kiểm soát rủi ro. Các khái niệm chính gồm:

  • Rủi ro dự án: Sự kiện không chắc chắn có thể ảnh hưởng đến phạm vi, tiến độ, chi phí và chất lượng dự án.
  • Chiến lược ứng phó rủi ro: Bao gồm phòng tránh, chuyển giao, giảm thiểu và chấp nhận rủi ro.
  • Phân bổ rủi ro: Xác định trách nhiệm rủi ro giữa nhà thầu và chủ sở hữu dựa trên điều khoản hợp đồng.
  • Phương pháp Delphi: Kỹ thuật thu thập ý kiến chuyên gia qua nhiều vòng khảo sát để đạt sự đồng thuận.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các mô hình phân tích rủi ro và chiến lược ứng phó trong ngành xây dựng quốc tế và Việt Nam, đồng thời áp dụng phân tích thống kê như Cronbach’s Alpha để kiểm định độ tin cậy thang đo và phân tích cụm (Cluster) để nhóm các yếu tố rủi ro có liên quan.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 71 bảng khảo sát hợp lệ và 5 chuyên gia có kinh nghiệm trong các dự án xây dựng cao tầng có vốn FDI tại Việt Nam. Mẫu khảo sát bao gồm các quản lý dự án, trưởng/phó phòng ban và kỹ sư kỹ thuật, với kinh nghiệm tham gia ít nhất một dự án cao tầng FDI.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước:

  1. Tổng hợp danh sách sơ bộ 32 yếu tố rủi ro từ nghiên cứu trước và ý kiến chuyên gia.
  2. Khảo sát đánh giá mức độ tác động của từng yếu tố rủi ro đến nhà thầu.
  3. Phân tích độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, loại bỏ các biến không phù hợp.
  4. Phân tích cụm thứ bậc để nhóm các yếu tố rủi ro có mối liên hệ.
  5. So sánh phân bổ rủi ro dựa trên ba hợp đồng tham khảo (FIDIC 1999, VSFCC, hợp đồng xây dựng cao tầng FDI tại Việt Nam).
  6. Xác định chiến lược ứng phó rủi ro phù hợp cho từng yếu tố qua phương pháp Delphi hai vòng.
  7. Phỏng vấn sâu để biện minh và hoàn thiện kết quả.

Phương pháp phân tích sử dụng phần mềm SPSS để xử lý dữ liệu định lượng, kết hợp với phân tích định tính từ phỏng vấn chuyên gia nhằm đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy cao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 20 yếu tố rủi ro có khả năng xảy ra cao và ảnh hưởng lớn đến nhà thầu: Trong số 32 yếu tố ban đầu, sau khi loại bỏ các biến không phù hợp, 20 yếu tố được đánh giá có mức độ tác động từ lớn đến rất lớn, bao gồm an toàn lao động (mức trung bình 4.69), năng lực nhà thầu (4.65), chậm trễ thanh toán (4.63), thay đổi thiết kế (4.56), điều khoản hợp đồng không rõ ràng (4.55), và điều kiện công trường không lường trước (4.54).

  2. Phân bổ rủi ro giữa nhà thầu và chủ sở hữu: Nghiên cứu đề xuất 7 yếu tố rủi ro thuộc trách nhiệm nhà thầu, 4 yếu tố thuộc trách nhiệm chủ sở hữu, và 9 yếu tố còn lại là rủi ro chung được chia sẻ giữa hai bên. Ví dụ, an toàn lao động và năng lực nhà thầu thuộc trách nhiệm nhà thầu, trong khi thay đổi luật, chính sách thuộc trách nhiệm chủ sở hữu.

  3. Xác định 18 chiến lược ứng phó rủi ro phù hợp: Qua phương pháp Delphi, các chuyên gia đồng thuận về 18 tiêu chí chiến lược ứng phó, bao gồm phòng tránh, chuyển giao, giảm thiểu và chấp nhận rủi ro. Ví dụ, phòng tránh rủi ro bằng cách làm rõ yêu cầu hợp đồng, chuyển giao rủi ro tài chính qua bảo hiểm, giảm thiểu bằng kiểm soát chất lượng vật liệu, và chấp nhận rủi ro với dự phòng thời gian.

  4. Mức độ áp dụng chiến lược ứng phó: Kết quả khảo sát cho thấy các nhà thầu thường ưu tiên chiến lược giảm thiểu và chuyển giao rủi ro, trong khi chiến lược chấp nhận rủi ro được áp dụng khi không thể tránh hoặc chuyển giao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến các rủi ro lớn là do sự phức tạp trong quản lý dự án cao tầng có vốn FDI, bao gồm yếu tố kỹ thuật, tài chính và pháp lý. So với các nghiên cứu trước tại các nước phát triển, mức độ tác động của rủi ro tại Việt Nam cao hơn do hạn chế về năng lực quản lý và kinh nghiệm của nhà thầu trong nước.

Việc phân bổ rủi ro rõ ràng giữa nhà thầu và chủ sở hữu giúp giảm thiểu tranh chấp và nâng cao hiệu quả quản lý dự án. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về quản lý rủi ro hợp đồng xây dựng.

Biểu đồ phân bố mức độ tác động của các yếu tố rủi ro và bảng xếp hạng chiến lược ứng phó có thể được trình bày để minh họa rõ nét sự ưu tiên và mức độ ảnh hưởng, hỗ trợ nhà quản lý trong việc ra quyết định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện: Các nhà thầu cần thiết lập hệ thống quản lý rủi ro bài bản, bao gồm nhận diện, phân tích và ứng phó rủi ro theo quy trình chuẩn, nhằm giảm thiểu các rủi ro có mức độ tác động cao. Thời gian triển khai: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban lãnh đạo công ty xây dựng.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý rủi ro cho cán bộ kỹ thuật và quản lý dự án: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý rủi ro, kỹ năng đàm phán hợp đồng và xử lý tranh chấp. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân sự có kỹ năng quản lý rủi ro lên 80% trong 1 năm. Chủ thể: Phòng nhân sự và đào tạo.

  3. Rà soát và làm rõ điều khoản hợp đồng: Trước khi ký kết, nhà thầu cần phối hợp với chủ đầu tư và tư vấn pháp lý để làm rõ các điều khoản phân bổ rủi ro, tránh mơ hồ gây tranh chấp. Thời gian thực hiện: Trước khi ký hợp đồng. Chủ thể: Ban pháp chế và quản lý dự án.

  4. Áp dụng các chiến lược ứng phó rủi ro phù hợp theo từng yếu tố: Nhà thầu cần lựa chọn chiến lược ứng phó dựa trên đặc điểm từng rủi ro, ưu tiên phòng tránh và giảm thiểu cho các rủi ro có tác động lớn, đồng thời chuẩn bị dự phòng cho các rủi ro không thể tránh. Chủ thể: Quản lý dự án và bộ phận kỹ thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà thầu xây dựng trong nước: Nghiên cứu cung cấp công cụ và chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và giảm thiểu thiệt hại trong các dự án cao tầng có vốn FDI.

  2. Chủ đầu tư và nhà quản lý dự án: Hiểu rõ phân bổ rủi ro và các chiến lược ứng phó giúp cải thiện quản lý hợp đồng, giảm tranh chấp và đảm bảo tiến độ, chất lượng dự án.

  3. Các chuyên gia tư vấn và luật sư xây dựng: Tài liệu cung cấp cơ sở khoa học để tư vấn về điều khoản hợp đồng và chiến lược quản lý rủi ro phù hợp với đặc thù dự án cao tầng có vốn nước ngoài.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích rủi ro và ứng dụng kỹ thuật Delphi trong lĩnh vực xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý rủi ro lại quan trọng trong các dự án xây dựng cao tầng có vốn FDI?
    Quản lý rủi ro giúp giảm thiểu chậm tiến độ và vượt chi phí, đồng thời nâng cao hiệu quả dự án trong môi trường phức tạp và đa bên như dự án có vốn FDI.

  2. Các yếu tố rủi ro nào ảnh hưởng lớn nhất đến nhà thầu trong nước?
    An toàn lao động, năng lực và kinh nghiệm nhà thầu, chậm trễ thanh toán, thay đổi thiết kế và điều khoản hợp đồng không rõ ràng là những yếu tố có tác động lớn nhất.

  3. Phương pháp Delphi được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Phương pháp Delphi hai vòng được sử dụng để thu thập ý kiến chuyên gia về chiến lược ứng phó rủi ro, qua đó đạt được sự đồng thuận và biện minh cho các lựa chọn chiến lược.

  4. Làm thế nào để phân bổ rủi ro hiệu quả giữa nhà thầu và chủ sở hữu?
    Phân bổ dựa trên điều khoản hợp đồng và thực tế dự án, đảm bảo mỗi bên chịu trách nhiệm với các rủi ro mà họ có khả năng kiểm soát tốt nhất, giảm thiểu tranh chấp.

  5. Nhà thầu nên ưu tiên áp dụng chiến lược ứng phó rủi ro nào?
    Ưu tiên phòng tránh và giảm thiểu rủi ro có tác động lớn, chuyển giao rủi ro tài chính khi có thể, và chấp nhận rủi ro với dự phòng cho các trường hợp không thể tránh.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 20 yếu tố rủi ro có ảnh hưởng lớn đến nhà thầu trong các dự án xây dựng cao tầng có vốn FDI tại Việt Nam.
  • Phân bổ rủi ro rõ ràng giữa nhà thầu và chủ sở hữu giúp giảm thiểu tranh chấp và nâng cao hiệu quả quản lý dự án.
  • 18 chiến lược ứng phó rủi ro được đề xuất, phù hợp với đặc điểm từng yếu tố rủi ro.
  • Phương pháp Delphi hai vòng đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.
  • Đề xuất xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện, đào tạo nâng cao năng lực và rà soát hợp đồng để ứng phó hiệu quả với rủi ro.

Next steps: Các nhà thầu nên áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng hệ thống quản lý rủi ro phù hợp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về quản lý rủi ro trong các loại dự án khác.

Call to action: Các tổ chức và cá nhân trong ngành xây dựng được khuyến khích tham khảo và áp dụng các chiến lược ứng phó rủi ro được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả và thành công của dự án.