Tổng quan nghiên cứu

Văn hóa doanh nghiệp được xem là yếu tố quyết định thành công và lợi thế cạnh tranh bền vững của các tổ chức trên toàn cầu. Theo ước tính, nhiều doanh nghiệp thành công như Apple, Pixar hay Walmart đều nhấn mạnh vai trò của văn hóa doanh nghiệp trong việc tạo nên sự khác biệt vượt trội trên thị trường. Tại Việt Nam, các tập đoàn lớn như FPT, Viettel, Vinamilk cũng đã chứng minh văn hóa doanh nghiệp là nguồn lực quan trọng giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Trong lĩnh vực viễn thông, MobiFone là thương hiệu nổi tiếng với hơn 25 năm phát triển, trong đó văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong thành công của Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9.

Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9 trong giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2019, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa doanh nghiệp đến năm 2025. Mục tiêu cụ thể gồm: (1) đánh giá ba cấp độ văn hóa doanh nghiệp theo mô hình của Edgar Schein, (2) xác định loại hình văn hóa hiện tại và mong muốn dựa trên công cụ OCAI của Cameron và Quinn, (3) xây dựng các giải pháp phát triển văn hóa doanh nghiệp phù hợp với bối cảnh cạnh tranh và đổi mới trong ngành viễn thông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của Công ty trong thị trường đầy biến động hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính về văn hóa doanh nghiệp. Thứ nhất là mô hình ba cấp độ văn hóa của Edgar Schein, bao gồm: (1) các tạo tác hữu hình như kiến trúc, nghi lễ, biểu tượng, khẩu hiệu; (2) các giá trị được tán đồng như sứ mệnh, tầm nhìn, giá trị cốt lõi; (3) các ngầm định cơ bản về bản chất con người, quan hệ giữa con người với môi trường, thời gian và không gian. Mô hình này giúp phân tích sâu sắc các tầng văn hóa từ bề mặt đến cốt lõi, từ đó hiểu rõ bản chất và ảnh hưởng của văn hóa doanh nghiệp.

Thứ hai là công cụ đánh giá văn hóa tổ chức OCAI do Kim Cameron và Robert Quinn phát triển, dựa trên Khung giá trị cạnh tranh. OCAI phân loại văn hóa doanh nghiệp thành bốn loại hình: văn hóa gia đình (Clan), văn hóa sáng tạo (Adhocracy), văn hóa thị trường (Market) và văn hóa cấp bậc (Hierarchy). Mỗi loại hình được đánh giá qua sáu đặc điểm: đặc tính nổi bật, phong cách lãnh đạo, quản lý nhân viên, chất keo gắn kết tổ chức, trọng tâm chiến lược và tiêu chí thành công. Công cụ này cho phép đo lường sự pha trộn các loại hình văn hóa hiện tại và mong muốn, từ đó xác định hướng phát triển phù hợp.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: văn hóa doanh nghiệp (Corporate Culture), ba cấp độ văn hóa theo Schein, và bốn loại hình văn hóa theo OCAI. Ngoài ra, các thuật ngữ chuyên ngành như tạo tác hữu hình, giá trị cốt lõi, ngầm định cơ bản, và khung giá trị cạnh tranh cũng được áp dụng để phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính dựa trên thảo luận nhóm chuyên gia. Nhóm chuyên gia gồm 22 thành viên là trưởng phòng và giám đốc chi nhánh của Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9, được lựa chọn nhằm đảm bảo khả năng đánh giá tổng thể văn hóa doanh nghiệp thay vì chỉ tập trung vào từng phòng ban riêng lẻ. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2019.

Phương pháp phân tích bao gồm: (1) thảo luận nhóm để đánh giá ba cấp độ văn hóa theo mô hình của Edgar Schein; (2) phân nhóm nhỏ thảo luận và thống nhất về loại hình văn hóa hiện tại và mong muốn dựa trên công cụ OCAI, với 4 nhóm nhỏ gồm 2 nhóm 5 người và 2 nhóm 6 người; (3) tổng hợp và phân tích kết quả để xác định điểm mạnh, điểm yếu và sự khác biệt giữa văn hóa hiện tại và mong muốn.

Việc lựa chọn phương pháp thảo luận nhóm chuyên gia nhằm khai thác tri thức sâu sắc và kinh nghiệm thực tiễn của các nhà quản lý cấp trung và cao, đồng thời tạo điều kiện cho sự trao đổi, phản biện và thống nhất quan điểm. Phương pháp này phù hợp với đặc thù nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp vốn mang tính phức tạp, đa chiều và khó đo lường bằng các phương pháp định lượng thuần túy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Loại hình văn hóa hiện tại của Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9 là văn hóa thị trường (Market culture) với điểm số cao nhất trong khảo sát OCAI, thể hiện sự chú trọng vào kết quả, cạnh tranh và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường. Cụ thể, điểm trung bình cho loại hình này đạt khoảng 35%, cao hơn đáng kể so với các loại hình khác.

  2. Loại hình văn hóa mong muốn là sự pha trộn giữa văn hóa sáng tạo (Adhocracy) và văn hóa thị trường, trong đó văn hóa sáng tạo được kỳ vọng tăng lên khoảng 25% so với hiện tại, phản ánh nhu cầu đổi mới, sáng tạo và quản trị rủi ro hiệu quả. Văn hóa gia đình (Clan) được mong muốn giảm nhẹ khoảng 10%, cho thấy sự chuyển dịch từ môi trường thân thiện, hợp tác sang môi trường năng động, đổi mới.

  3. Ba cấp độ văn hóa theo Schein được đánh giá chi tiết: các tạo tác hữu hình như kiến trúc văn phòng, nghi lễ, khẩu hiệu được nhận diện rõ ràng và có ảnh hưởng tích cực đến nhận thức của nhân viên; các giá trị được tán đồng như sứ mệnh, tầm nhìn và giá trị cốt lõi được truyền đạt nhưng cần được làm rõ và đồng bộ hơn; các ngầm định cơ bản về bản chất con người, quan hệ với môi trường và thời gian vẫn còn tồn tại những quan niệm truyền thống, chưa hoàn toàn phù hợp với xu hướng đổi mới và sáng tạo.

  4. Khác biệt lớn nhất giữa văn hóa hiện tại và mong muốn nằm ở mức độ nhấn mạnh văn hóa sáng tạo, với sự gia tăng rõ rệt trong các yếu tố như tự do sáng tạo, đổi mới, mạo hiểm có kiểm soát. Điều này phản ánh nhu cầu cấp thiết của Công ty trong bối cảnh thị trường viễn thông cạnh tranh khốc liệt và biến động nhanh chóng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9 đang vận hành trong một môi trường văn hóa thị trường, tập trung vào hiệu quả và cạnh tranh, phù hợp với đặc thù ngành viễn thông. Tuy nhiên, sự chuyển dịch mong muốn sang văn hóa sáng tạo cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của đổi mới và sáng tạo trong việc duy trì và nâng cao vị thế cạnh tranh.

So sánh với các nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp tại các tập đoàn lớn như Viettel hay Vinamilk, xu hướng phát triển văn hóa sáng tạo cũng được nhấn mạnh nhằm thích ứng với môi trường kinh doanh hiện đại. Việc giảm nhẹ văn hóa gia đình cho thấy sự thay đổi trong cách thức quản lý và tương tác giữa các thành viên, từ môi trường thân thiện, hợp tác sang môi trường năng động, thử thách hơn.

Các cấp độ văn hóa theo Schein phản ánh sự cần thiết trong việc đồng bộ hóa các tạo tác hữu hình với giá trị và ngầm định cơ bản để tạo nên một nền văn hóa doanh nghiệp vững chắc, hỗ trợ chiến lược phát triển. Việc sử dụng biểu đồ so sánh loại hình văn hóa hiện tại và mong muốn qua công cụ OCAI giúp trực quan hóa sự khác biệt và ưu tiên các giải pháp can thiệp.

Những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng các chương trình phát triển văn hóa doanh nghiệp, giúp Công ty không chỉ duy trì hiệu quả hiện tại mà còn nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển văn hóa sáng tạo bằng cách xây dựng các chương trình đào tạo, khuyến khích đổi mới và thử nghiệm sáng tạo trong công việc. Mục tiêu là nâng tỷ lệ nhân viên tham gia các hoạt động đổi mới lên ít nhất 30% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban lãnh đạo Công ty phối hợp với phòng Nhân sự và Đào tạo.

  2. Hoàn thiện các tạo tác hữu hình phản ánh giá trị sáng tạo, bao gồm cải tạo kiến trúc văn phòng theo phong cách mở, linh hoạt, tổ chức các nghi lễ, sự kiện tôn vinh sáng tạo và đổi mới. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do phòng Hành chính và Truyền thông đảm nhiệm.

  3. Đồng bộ hóa giá trị cốt lõi và sứ mệnh với chiến lược phát triển, truyền thông rõ ràng và thường xuyên đến toàn bộ nhân viên để tạo sự đồng thuận và cam kết. Mục tiêu đạt 90% nhân viên hiểu và đồng thuận với giá trị cốt lõi trong vòng 1 năm. Ban lãnh đạo và phòng Truyền thông chịu trách nhiệm.

  4. Xây dựng hệ thống quản trị rủi ro và khuyến khích quản lý mạo hiểm có kiểm soát, nhằm tạo môi trường an toàn cho nhân viên thử nghiệm ý tưởng mới. Thời gian triển khai trong 18 tháng, do phòng Quản lý rủi ro và Ban lãnh đạo phối hợp thực hiện.

  5. Đánh giá và phát triển văn hóa từng phòng ban, chi nhánh để đảm bảo sự đồng bộ và phù hợp với văn hóa tổng thể của Công ty. Nghiên cứu và áp dụng thêm các công cụ đánh giá văn hóa doanh nghiệp khác ngoài OCAI trong vòng 2 năm tới. Phòng Nhân sự và Ban Quản lý Chi nhánh chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp viễn thông và các ngành công nghiệp đổi mới sáng tạo: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp phù hợp với môi trường cạnh tranh và đổi mới.

  2. Phòng Nhân sự và Đào tạo: Tham khảo các phương pháp đánh giá và phát triển văn hóa doanh nghiệp, từ đó thiết kế các chương trình đào tạo, truyền thông và phát triển nhân sự hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Quản lý tổ chức: Luận văn cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về văn hóa doanh nghiệp trong bối cảnh Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực viễn thông.

  4. Các chuyên gia tư vấn quản trị và phát triển tổ chức: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về các công cụ đánh giá văn hóa doanh nghiệp, cách thức áp dụng và đề xuất giải pháp phát triển văn hóa phù hợp với từng loại hình doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa doanh nghiệp là gì và tại sao nó quan trọng?
    Văn hóa doanh nghiệp là hệ thống các giá trị, niềm tin, hành vi và các biểu hiện hữu hình tạo nên bản sắc riêng của tổ chức. Nó quan trọng vì ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động, sự gắn kết nhân viên và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

  2. Ba cấp độ văn hóa theo Edgar Schein gồm những gì?
    Ba cấp độ gồm: (1) Tạo tác hữu hình như kiến trúc, nghi lễ, biểu tượng; (2) Giá trị được tán đồng như sứ mệnh, tầm nhìn, giá trị cốt lõi; (3) Ngầm định cơ bản về bản chất con người, quan hệ với môi trường và thời gian. Cấp độ càng sâu càng khó quan sát nhưng ảnh hưởng lớn đến hành vi tổ chức.

  3. Công cụ OCAI đánh giá văn hóa doanh nghiệp như thế nào?
    OCAI phân loại văn hóa doanh nghiệp thành bốn loại hình: gia đình, sáng tạo, thị trường và cấp bậc. Đáp viên phân bổ điểm cho từng loại hình theo thực trạng hiện tại và mong muốn, giúp xác định sự pha trộn và ưu tiên phát triển văn hóa phù hợp.

  4. Tại sao Công ty MobiFone Khu vực 9 cần phát triển văn hóa sáng tạo?
    Trong bối cảnh thị trường viễn thông cạnh tranh và biến động nhanh, văn hóa sáng tạo giúp doanh nghiệp đổi mới, thích ứng nhanh, quản trị rủi ro hiệu quả và duy trì lợi thế cạnh tranh bền vững.

  5. Làm thế nào để đo lường sự thay đổi văn hóa doanh nghiệp?
    Có thể sử dụng các công cụ đánh giá như OCAI, Denison hoặc phương pháp thảo luận nhóm chuyên gia để định kỳ khảo sát, so sánh sự khác biệt giữa văn hóa hiện tại và mong muốn, từ đó điều chỉnh các chương trình phát triển phù hợp.

Kết luận

  • Văn hóa doanh nghiệp là yếu tố then chốt tạo nên lợi thế cạnh tranh và sự phát triển bền vững của Công ty Dịch vụ MobiFone Khu vực 9.
  • Loại hình văn hóa hiện tại chủ yếu là văn hóa thị trường, trong khi văn hóa mong muốn là sự pha trộn giữa văn hóa sáng tạo và thị trường.
  • Ba cấp độ văn hóa theo Schein được đánh giá chi tiết, cho thấy cần đồng bộ giữa các tạo tác hữu hình, giá trị và ngầm định cơ bản để phát triển văn hóa doanh nghiệp.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào phát triển văn hóa sáng tạo, hoàn thiện tạo tác hữu hình, đồng bộ giá trị cốt lõi và xây dựng hệ thống quản trị rủi ro.
  • Nghiên cứu mở hướng cho các bước tiếp theo như đánh giá văn hóa từng phòng ban, chi nhánh và áp dụng thêm công cụ đánh giá văn hóa khác nhằm nâng cao hiệu quả quản trị văn hóa doanh nghiệp.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả và giải pháp nghiên cứu để phát triển văn hóa doanh nghiệp phù hợp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong tương lai.