Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp và khi hết tuổi lao động. Tại thành phố Hội An, với hơn 15.000 người tham gia BHXH và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), chiếm khoảng 30% lực lượng lao động trong độ tuổi, công tác kiểm soát chi BHXH đóng vai trò then chốt nhằm đảm bảo chi trả đúng đối tượng, đúng chế độ, kịp thời và hiệu quả. Năm 2016, BHXH TP Hội An thu được hơn 235 tỷ đồng, vượt kế hoạch 1,5%, đồng thời có khoảng 94.000 người tham gia bảo hiểm y tế (BHYT), chiếm 85% dân số toàn thành phố. Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH TP Hội An, phân tích các tồn tại, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, giảm thiểu rủi ro thất thoát tài chính và đảm bảo quyền lợi người lao động. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các chế độ chi BHXH như ốm đau, thai sản, nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất và thất nghiệp trong giai đoạn từ năm 2008 đến 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần hoàn thiện hệ thống kiểm soát chi BHXH tại cấp huyện, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương khác trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết kiểm soát nội bộ theo mô hình COSO (2013), trong đó hệ thống kiểm soát nội bộ gồm 5 thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. Môi trường kiểm soát là nền tảng, phản ánh văn hóa, đạo đức và năng lực của nhân viên; đánh giá rủi ro giúp nhận diện và phân tích các nguy cơ ảnh hưởng đến mục tiêu; hoạt động kiểm soát là các chính sách và thủ tục nhằm giảm thiểu rủi ro; thông tin và truyền thông đảm bảo cung cấp dữ liệu kịp thời, chính xác; giám sát giúp đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát theo thời gian. Ngoài ra, luận văn áp dụng các khái niệm chuyên ngành về BHXH, BHTN, BHYT, chi trả chế độ, gian lận trong chi trả, và các quy định pháp luật liên quan như Quyết định 828/QĐ-BHXH năm 2016 về quản lý chi trả các chế độ BHXH, BHTN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh và phân tích định tính kết hợp định lượng. Dữ liệu thu thập từ hồ sơ, báo cáo tài chính, biểu mẫu chi trả và các tài liệu nghiệp vụ tại BHXH TP Hội An trong giai đoạn 2008-2018. Cỡ mẫu gồm toàn bộ hồ sơ chi trả các chế độ BHXH trong 5 năm gần nhất, khoảng vài nghìn trường hợp, được chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ để đảm bảo tính đại diện và đầy đủ. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ chi trả đúng, sai, phát hiện gian lận và đánh giá hiệu quả kiểm soát. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2018, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả kiểm soát chi BHXH còn hạn chế: Tỷ lệ chi trả đúng đối tượng đạt khoảng 92%, còn 8% chi sai hoặc có dấu hiệu gian lận, chủ yếu ở các chế độ trợ cấp một lần và trợ cấp thất nghiệp. Ví dụ, có trường hợp người lao động đã có việc làm mới nhưng vẫn đăng ký hưởng trợ cấp thất nghiệp, gây thất thoát quỹ.

  2. Công tác tự kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên: BHXH TP Hội An mới tổ chức kiểm tra định kỳ, chưa có hệ thống giám sát liên tục, dẫn đến việc phát hiện sai phạm chậm, tỷ lệ thu hồi tiền chi sai chỉ đạt khoảng 60% trong các trường hợp phát hiện.

  3. Môi trường kiểm soát và phân công nhiệm vụ chưa tối ưu: Cơ cấu tổ chức còn rườm rà, thủ tục hành chính phức tạp, trao đổi thông tin nội bộ chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp kiểm soát. Tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học chiếm 81,25%, tuy cao nhưng vẫn còn thiếu kỹ năng chuyên sâu về kiểm soát rủi ro.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ: Hệ thống phần mềm quản lý chi BHXH chưa tích hợp đầy đủ các chức năng kiểm soát tự động, dẫn đến việc kiểm tra thủ công nhiều, tăng nguy cơ sai sót và gian lận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do hạn chế về nguồn lực, nhận thức và quy trình kiểm soát chưa hoàn chỉnh. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Phú Thọ, Đà Nẵng, tỷ lệ chi sai tại Hội An tương đối cao, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực kiểm soát nội bộ. Việc chưa có hệ thống giám sát liên tục làm giảm khả năng phát hiện sớm các sai phạm, trong khi đó, thủ tục hành chính phức tạp và cơ cấu tổ chức chưa tối ưu làm giảm hiệu quả phối hợp giữa các bộ phận. Ứng dụng công nghệ thông tin là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả kiểm soát, tuy nhiên tại Hội An còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ chi đúng, chi sai theo từng chế độ, bảng so sánh hiệu quả kiểm soát qua các năm và sơ đồ quy trình kiểm soát hiện tại để minh họa các điểm nghẽn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, viên chức; xây dựng chính sách khen thưởng và xử lý nghiêm minh các sai phạm. Mục tiêu nâng tỷ lệ chi đúng lên trên 98% trong vòng 2 năm, do Ban Giám đốc BHXH TP Hội An chủ trì thực hiện.

  2. Hoàn thiện đánh giá rủi ro: Xây dựng quy trình đánh giá rủi ro định kỳ, áp dụng công cụ phân tích dữ liệu để nhận diện các nguy cơ gian lận và sai sót. Thực hiện trong 12 tháng tới, phối hợp với phòng Kế hoạch Tài chính và phòng Chế độ.

  3. Hoàn thiện thủ tục và quy trình kiểm soát: Rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo nguyên tắc bất kiêm nhiệm trong thẩm định và xét duyệt hồ sơ. Thời gian thực hiện 6 tháng, do phòng Chế độ và phòng Kế toán phối hợp thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin: Đầu tư nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý chi BHXH tích hợp chức năng kiểm soát tự động, kết nối dữ liệu với các cơ quan liên quan để giảm thiểu sai sót và gian lận. Kế hoạch triển khai trong 18 tháng, phối hợp với BHXH tỉnh và đơn vị cung cấp phần mềm.

  5. Tăng cường hoạt động giám sát: Thiết lập hệ thống giám sát liên tục, kết hợp giám sát thường xuyên và định kỳ, sử dụng báo cáo phân tích dữ liệu để phát hiện bất thường. Thực hiện ngay trong năm 2019, do Ban Giám đốc và phòng Kiểm tra chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nắm bắt thực trạng và giải pháp kiểm soát chi BHXH, áp dụng vào công tác quản lý tại đơn vị mình nhằm nâng cao hiệu quả và giảm thiểu rủi ro thất thoát quỹ.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Tham khảo các phân tích về rủi ro và đề xuất hoàn thiện hệ thống kiểm soát, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống BHXH.

  3. Chuyên gia kiểm toán và kiểm soát nội bộ: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về mô hình kiểm soát nội bộ trong lĩnh vực BHXH, hỗ trợ đánh giá và tư vấn cải tiến hệ thống kiểm soát tại các cơ quan BHXH.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh, Luật: Tìm hiểu về thực tiễn kiểm soát chi BHXH, các quy trình nghiệp vụ và ứng dụng lý thuyết kiểm soát nội bộ trong môi trường hành chính sự nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác kiểm soát chi BHXH lại quan trọng?
    Kiểm soát chi BHXH giúp đảm bảo chi trả đúng đối tượng, đúng chế độ, kịp thời, tránh thất thoát quỹ và gian lận, góp phần bảo vệ quyền lợi người lao động và sự bền vững của hệ thống BHXH.

  2. Những rủi ro phổ biến trong chi BHXH là gì?
    Rủi ro gồm gian lận hồ sơ, chi trả sai đối tượng, giả mạo giấy tờ, thông đồng giữa cán bộ và người hưởng, sai sót do quy trình thủ công và thiếu giám sát liên tục.

  3. BHXH TP Hội An đã áp dụng những biện pháp kiểm soát nào?
    Đơn vị đã xây dựng quy trình thẩm định, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tổ chức kiểm tra định kỳ và phối hợp với bưu điện trong chi trả, tuy nhiên còn hạn chế về giám sát liên tục và ứng dụng công nghệ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi BHXH?
    Cần hoàn thiện môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro định kỳ, đơn giản hóa thủ tục, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát thường xuyên, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ.

  5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này ở những địa phương khác không?
    Có, các giải pháp và mô hình kiểm soát được đề xuất có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các cơ quan BHXH cấp huyện trên toàn quốc nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH TP Hội An đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về tỷ lệ chi sai, giám sát và ứng dụng công nghệ.
  • Môi trường kiểm soát, phân công nhiệm vụ và quy trình kiểm soát cần được hoàn thiện để nâng cao hiệu quả và giảm thiểu rủi ro.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm hoàn thiện môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, đơn giản hóa thủ tục, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH tại cấp huyện và làm cơ sở tham khảo cho các địa phương khác.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả sau 1-2 năm và mở rộng nghiên cứu áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và sự bền vững của hệ thống an sinh xã hội!