Tổng quan nghiên cứu

Thị trường bán lẻ tại Việt Nam, đặc biệt là hệ thống siêu thị trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), đã ghi nhận mức tăng trưởng doanh số ấn tượng với tốc độ trên 10% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2019, đạt giá trị khoảng 3.751,3 nghìn tỉ đồng tương đương 161,7 tỉ đô la vào năm 2019. Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, các doanh nghiệp trong nước như Vinsmart và Saigon Co.op đang chiếm lĩnh thị trường với quy mô mạng lưới siêu thị lớn, trong khi các doanh nghiệp ngoại quốc dần rút lui hoặc tái cấu trúc. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp lớn dù có tiềm lực tài chính mạnh vẫn gặp khó khăn trong việc giữ chân khách hàng do chưa thực sự hiểu rõ tâm lý và giá trị cảm nhận của người tiêu dùng.

Luận văn này tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến giá trị cảm nhận của khách hàng và mối liên hệ giữa hành vi truyền miệng với giá trị cảm nhận khi trải nghiệm sự đổi mới tại các hệ thống siêu thị trên địa bàn TP.HCM. Mục tiêu cụ thể là xác định các yếu tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng và đề xuất giải pháp quản trị nhằm gia tăng lượng khách hàng mới và giữ chân khách hàng cũ trong bối cảnh thị trường bán lẻ đang phát triển mạnh mẽ. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020 với phạm vi khảo sát tại TP.HCM, sử dụng mẫu 370 khách hàng mua sắm tại các siêu thị.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các doanh nghiệp bán lẻ hiểu rõ hơn về hành vi tiêu dùng, từ đó xây dựng chiến lược đổi mới dịch vụ và truyền thông hiệu quả, góp phần nâng cao giá trị cảm nhận và thúc đẩy hành vi truyền miệng tích cực, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính: lý thuyết giá trị cảm nhận của khách hàng, lý thuyết hành vi truyền miệng (Word of Mouth - WOM) và lý thuyết khuếch tán đổi mới (Innovation Diffusion Theory - IDT).

  • Giá trị cảm nhận của khách hàng được định nghĩa là sự đánh giá tổng thể của khách hàng về tiện ích sản phẩm/dịch vụ dựa trên sự so sánh giữa lợi ích nhận được và chi phí bỏ ra (Kotler, 2009; Zeithaml, 1988). Các khía cạnh chính gồm giá cả, chất lượng, cảm xúc cá nhân và giá trị cộng đồng.

  • Hành vi truyền miệng (WOM) là quá trình trao đổi thông tin giữa người tiêu dùng về sản phẩm/dịch vụ, có ảnh hưởng lớn đến quyết định mua hàng và lòng trung thành (Kirby & Marsden, 2006). WOM có tính thuyết phục cao do thông tin được truyền tải từ người tin cậy, mang tính hai chiều và cung cấp kinh nghiệm thực tế.

  • Lý thuyết khuếch tán đổi mới (IDT) của Rogers (1983) giải thích quá trình chấp nhận các đổi mới qua năm giai đoạn: nhận thức, thuyết phục, quyết định, thực hiện và xác nhận. Năm đặc điểm của đổi mới ảnh hưởng đến sự chấp nhận gồm lợi thế tương đối, khả năng thích ứng, tính phức tạp, tính dễ thử nghiệm và tính dễ quan sát.

Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm ba yếu tố ảnh hưởng đến giá trị cảm nhận: đổi mới dịch vụ, đổi mới marketing và truyền thông xã hội. Giá trị cảm nhận sau đó tác động đến hành vi truyền miệng của khách hàng. Mô hình được xây dựng dựa trên các nghiên cứu trước đây của Mahmoud et al. (2017), Fuentes-Blasco et al. (2017), Yeh et al. (2016) và Jain et al. (2019).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện qua ba bước chính:

  1. Nghiên cứu định tính sơ bộ: Phỏng vấn sâu 30 khách hàng thường xuyên đi siêu thị tại TP.HCM nhằm khám phá các nhân tố ảnh hưởng và hiệu chỉnh bảng câu hỏi.

  2. Nghiên cứu định lượng sơ bộ: Phát 100 bảng hỏi khảo sát trực tuyến để kiểm định độ tin cậy và tính hợp lệ của thang đo bằng Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá (EFA).

  3. Nghiên cứu định lượng chính thức: Thu thập 370 mẫu khảo sát khách hàng tại TP.HCM bằng phương pháp lấy mẫu thuận tiện. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 25 và AMOS 20.0. Phân tích bao gồm kiểm định độ tin cậy thang đo, phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Mẫu khảo sát có đặc điểm: 60.3% nữ, 39.7% nam; độ tuổi chủ yếu từ 18-40; trình độ học vấn đại học trở lên chiếm 80.8%; nghề nghiệp đa dạng với 55.1% là nhân viên văn phòng; tần suất mua sắm chủ yếu dưới 1 lần/tuần (50.3%). Thời gian mua sắm trung bình mỗi lần từ 15 đến 60 phút.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Yếu tố đổi mới dịch vụ và truyền thông xã hội ảnh hưởng tích cực đến giá trị cảm nhận khách hàng: Kết quả phân tích SEM cho thấy đổi mới dịch vụ và truyền thông xã hội có tác động có ý nghĩa thống kê với hệ số hồi quy lần lượt là khoảng 0.45 và 0.38 (p < 0.05). Ngược lại, đổi mới marketing không đạt giá trị ý nghĩa tới hạn và bị loại khỏi mô hình.

  2. Giá trị cảm nhận tác động mạnh mẽ đến hành vi truyền miệng: Hệ số hồi quy giữa giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng đạt khoảng 0.62, cho thấy khách hàng có giá trị cảm nhận cao sẽ có xu hướng truyền miệng tích cực hơn.

  3. Không có sự khác biệt đáng kể về tác động của các yếu tố theo giới tính và tần suất mua sắm: Phân tích đa nhóm cho thấy các hệ số tác động trong mô hình không khác biệt đáng kể giữa nhóm nam và nữ, cũng như giữa nhóm khách hàng mua sắm thường xuyên và không thường xuyên.

  4. Đặc điểm mẫu khảo sát phản ánh đa dạng về độ tuổi, thu nhập và nghề nghiệp, đảm bảo tính đại diện cho khách hàng siêu thị tại TP.HCM.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của đổi mới dịch vụ trong việc nâng cao giá trị cảm nhận của khách hàng, phù hợp với lý thuyết khuếch tán đổi mới và các nghiên cứu trước đây (Mahmoud et al., 2017). Đổi mới dịch vụ bao gồm cải tiến quy trình thanh toán, dịch vụ hậu mãi và các tiện ích gia tăng, giúp khách hàng cảm nhận được lợi ích vượt trội so với trước đây.

Truyền thông xã hội cũng được xác định là kênh quan trọng trong việc tạo dựng và duy trì giá trị cảm nhận, thông qua việc chia sẻ thông tin, phản hồi và tương tác trực tiếp với khách hàng. Điều này phù hợp với xu hướng phát triển công nghệ và hành vi tiêu dùng hiện đại.

Việc đổi mới marketing không có tác động trực tiếp đến giá trị cảm nhận trong nghiên cứu này có thể do các chiến lược marketing chưa thực sự đổi mới hoặc chưa phù hợp với đặc điểm khách hàng tại TP.HCM, khác với kết quả nghiên cứu ở các thị trường khác như Đài Loan (Yeh et al., 2016).

Mối liên hệ mạnh mẽ giữa giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng cho thấy khi khách hàng cảm nhận được giá trị cao, họ sẽ tích cực giới thiệu và chia sẻ trải nghiệm với người khác, góp phần tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực cho siêu thị. Kết quả này đồng thuận với các nghiên cứu của Fuentes-Blasco et al. (2017) và Jain et al. (2019).

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng, cũng như bảng so sánh hệ số tác động theo nhóm giới tính và tần suất mua sắm để minh họa sự đồng nhất trong mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đổi mới dịch vụ: Các siêu thị cần liên tục cải tiến quy trình phục vụ, đa dạng hóa hình thức thanh toán và phát triển các dịch vụ giá trị gia tăng như chương trình khách hàng thân thiết, hướng dẫn sử dụng sản phẩm. Mục tiêu nâng cao chỉ số hài lòng khách hàng lên ít nhất 15% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý siêu thị và bộ phận dịch vụ khách hàng.

  2. Phát triển kênh truyền thông xã hội hiệu quả: Xây dựng và duy trì các kênh tương tác đa dạng trên Facebook, Zalo, Instagram để thu thập phản hồi, chia sẻ thông tin và tổ chức các sự kiện trực tuyến nhằm tăng cường sự gắn kết với khách hàng. Mục tiêu tăng lượng tương tác trên mạng xã hội lên 30% trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ phận marketing và truyền thông.

  3. Đào tạo nhân viên về kỹ năng phục vụ và giao tiếp: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng chăm sóc khách hàng, xử lý phản hồi và tạo trải nghiệm tích cực nhằm gia tăng giá trị cảm nhận. Mục tiêu giảm tỷ lệ phàn nàn khách hàng xuống dưới 5% trong năm đầu tiên. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và quản lý siêu thị.

  4. Xây dựng chương trình khuyến khích hành vi truyền miệng tích cực: Thiết kế các chương trình thưởng cho khách hàng giới thiệu bạn bè, chia sẻ trải nghiệm tích cực qua mạng xã hội hoặc trực tiếp. Mục tiêu tăng tỷ lệ khách hàng truyền miệng lên 20% trong 9 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ phận marketing và chăm sóc khách hàng.

  5. Theo dõi và đánh giá định kỳ các chỉ số giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng: Áp dụng hệ thống khảo sát định kỳ để thu thập dữ liệu phản hồi khách hàng, từ đó điều chỉnh chiến lược phù hợp. Mục tiêu duy trì sự cải thiện liên tục qua các quý. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và bộ phận nghiên cứu thị trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý siêu thị và chuỗi bán lẻ: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng của khách hàng, từ đó xây dựng chiến lược đổi mới dịch vụ và truyền thông hiệu quả nhằm tăng trưởng doanh thu và giữ chân khách hàng.

  2. Chuyên gia marketing và truyền thông: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn về vai trò của truyền thông xã hội và đổi mới marketing trong việc nâng cao giá trị cảm nhận, hỗ trợ thiết kế các chiến dịch quảng bá phù hợp với thị trường Việt Nam.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh, marketing: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng, mô hình SEM, cũng như các khái niệm chuyên sâu về giá trị cảm nhận và hành vi truyền miệng trong lĩnh vực bán lẻ.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp: Giúp nhận diện các xu hướng tiêu dùng và đổi mới trong ngành bán lẻ, từ đó đề xuất các chính sách hỗ trợ phát triển bền vững cho doanh nghiệp trong nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giá trị cảm nhận của khách hàng là gì và tại sao nó quan trọng?
    Giá trị cảm nhận là sự đánh giá tổng thể của khách hàng về lợi ích nhận được so với chi phí bỏ ra khi sử dụng sản phẩm/dịch vụ. Nó quan trọng vì ảnh hưởng trực tiếp đến sự hài lòng, lòng trung thành và hành vi truyền miệng, từ đó quyết định thành công của doanh nghiệp trên thị trường cạnh tranh.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến giá trị cảm nhận trong hệ thống siêu thị?
    Nghiên cứu chỉ ra đổi mới dịch vụ và truyền thông xã hội là hai yếu tố chính tác động tích cực đến giá trị cảm nhận của khách hàng tại siêu thị TP.HCM. Đổi mới marketing không có tác động trực tiếp trong trường hợp này.

  3. Hành vi truyền miệng có vai trò như thế nào trong kinh doanh bán lẻ?
    Hành vi truyền miệng giúp lan tỏa thông tin tích cực về sản phẩm/dịch vụ, tạo sự tin tưởng và thúc đẩy khách hàng mới đến mua sắm. Đây là kênh quảng bá hiệu quả với chi phí thấp và tác động lâu dài.

  4. Tại sao đổi mới marketing không ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị cảm nhận trong nghiên cứu này?
    Có thể do các chiến lược marketing chưa thực sự đổi mới hoặc chưa phù hợp với đặc điểm khách hàng tại TP.HCM, hoặc khách hàng chưa nhận thức rõ các đổi mới marketing, dẫn đến tác động gián tiếp hoặc không đáng kể.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để kiểm định mô hình?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính sơ bộ và định lượng chính thức với mẫu 370 khách hàng, phân tích dữ liệu bằng SPSS và AMOS, áp dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định các giả thuyết.

Kết luận

  • Đổi mới dịch vụ và truyền thông xã hội là hai nhân tố quan trọng ảnh hưởng tích cực đến giá trị cảm nhận của khách hàng tại hệ thống siêu thị TP.HCM.
  • Giá trị cảm nhận có tác động mạnh mẽ đến hành vi truyền miệng, góp phần thúc đẩy quảng bá tự nhiên và tăng trưởng khách hàng.
  • Đổi mới marketing không có tác động trực tiếp trong mô hình nghiên cứu, cần xem xét điều chỉnh chiến lược phù hợp hơn với thị trường địa phương.
  • Mô hình nghiên cứu được kiểm định với mẫu 370 khách hàng, đảm bảo tính tin cậy và đại diện cho khách hàng siêu thị tại TP.HCM.
  • Các đề xuất quản trị tập trung vào đổi mới dịch vụ, phát triển truyền thông xã hội, đào tạo nhân viên và khuyến khích hành vi truyền miệng nhằm nâng cao giá trị cảm nhận và giữ chân khách hàng.

Next steps: Các doanh nghiệp siêu thị nên triển khai các giải pháp đổi mới dịch vụ và truyền thông xã hội trong vòng 6-12 tháng tới, đồng thời theo dõi và đánh giá hiệu quả qua các chỉ số hài lòng và truyền miệng khách hàng.

Call to action: Các nhà quản lý và chuyên gia marketing trong ngành bán lẻ cần áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược phát triển bền vững, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về đổi mới marketing và các yếu tố ảnh hưởng khác trong tương lai.