Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm gần 98% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, đóng góp khoảng 40% GDP và giải quyết 50% việc làm cho xã hội. Tại tỉnh Ninh Thuận, phần lớn doanh nghiệp cũng thuộc nhóm này, trong đó báo cáo tài chính (BCTC) chủ yếu phục vụ cho cơ quan thuế và ngân hàng. Tuy nhiên, chất lượng BCTC của các DNNVV còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận nguồn vốn vay và phát triển kinh doanh. Nghiên cứu nhằm nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của DNNVV trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin tài chính, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn thuận lợi hơn và hỗ trợ nhà quản trị trong việc ra quyết định kinh tế chính xác.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: (1) nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của DNNVV tại Ninh Thuận; (2) đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các DNNVV trên địa bàn tỉnh trong năm 2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao độ tin cậy và minh bạch của BCTC, góp phần cải thiện khả năng tiếp cận vốn vay và hiệu quả quản trị doanh nghiệp. Nghiên cứu sử dụng số liệu khảo sát từ 294 doanh nghiệp, phân tích các yếu tố nội bộ và bên ngoài tác động đến chất lượng BCTC, đồng thời so sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước để làm rõ đặc thù địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết nền tảng gồm:

  • Lý thuyết ủy nhiệm (Agency theory): Giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và nhà quản trị, trong đó xung đột lợi ích và thông tin bất cân xứng có thể ảnh hưởng đến chất lượng BCTC. Nhà quản trị có thể can thiệp vào việc lập BCTC nhằm phục vụ lợi ích cá nhân hoặc doanh nghiệp.

  • Lý thuyết tín hiệu (Signaling theory): Doanh nghiệp sử dụng BCTC như một tín hiệu để giảm bất cân xứng thông tin với nhà đầu tư và các bên liên quan, qua đó nâng cao niềm tin và thu hút vốn.

  • Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymmetric information): Mô tả tình trạng một bên có thông tin đầy đủ hơn bên còn lại, dẫn đến rủi ro và quyết định sai lệch. Chất lượng BCTC cao giúp giảm thiểu bất cân xứng này.

  • Lý thuyết thông tin hữu ích (Decision usefulness theory): Nhấn mạnh BCTC phải cung cấp thông tin phù hợp, đáng tin cậy, kịp thời và dễ hiểu để hỗ trợ người sử dụng đưa ra quyết định kinh tế hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: chất lượng báo cáo tài chính (CLBCTC), quyết định của nhà quản trị, quy mô doanh nghiệp, quy định về thuế, trình độ kế toán viên và các quy định pháp lý về kế toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng.

  • Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với 10 chuyên gia gồm kế toán trưởng, kế toán tổng hợp và cán bộ thuế tại Ninh Thuận nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng và hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát.

  • Phương pháp định lượng: Khảo sát 294 DNNVV trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận bằng bảng câu hỏi chuẩn hóa, sử dụng thang đo Likert 5 cấp độ. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22 với các bước kiểm định độ tin cậy Cronbach’s alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến CLBCTC.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2018, phạm vi khảo sát bao gồm các doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận. Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quyết định của nhà quản trị có ảnh hưởng tích cực đến chất lượng BCTC: Kết quả phân tích hồi quy cho thấy hệ số beta dương, mức ý nghĩa thống kê dưới 0.05, cho thấy nhà quản trị có vai trò quan trọng trong việc lựa chọn chính sách kế toán và kiểm soát thông tin tài chính, từ đó nâng cao độ tin cậy và minh bạch của BCTC.

  2. Quy mô doanh nghiệp tác động thuận chiều đến chất lượng BCTC: Doanh nghiệp có quy mô lớn hơn thường đầu tư hệ thống kế toán chặt chẽ, phần mềm kế toán hiện đại và đội ngũ nhân viên có trình độ cao hơn, giúp nâng cao chất lượng thông tin tài chính. Mức độ ảnh hưởng được đo bằng hệ số hồi quy có ý nghĩa thống kê với giá trị beta dương rõ rệt.

  3. Quy định về thuế ảnh hưởng tích cực đến chất lượng BCTC: Sự giám sát và kiểm tra của cơ quan thuế thúc đẩy doanh nghiệp tuân thủ các quy định kế toán, giảm thiểu gian lận và sai lệch trong báo cáo tài chính. Áp lực thuế được xác định là nhân tố có tác động mạnh, với hệ số beta dương và mức ý nghĩa dưới 0.01.

  4. Trình độ kế toán viên có tác động tích cực đến chất lượng BCTC: Đội ngũ kế toán viên có trình độ chuyên môn cao, hiểu biết về chuẩn mực kế toán và quy định pháp luật giúp lập BCTC chính xác, đầy đủ và kịp thời. Kết quả phân tích cho thấy mối quan hệ thuận chiều với chất lượng BCTC, hệ số beta có ý nghĩa thống kê.

  5. Các quy định pháp lý về kế toán góp phần nâng cao chất lượng BCTC: Hệ thống chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán và các văn bản pháp lý rõ ràng, thống nhất tạo khung pháp lý vững chắc cho việc lập và trình bày BCTC. Tác động của yếu tố này được xác định qua phân tích hồi quy với hệ số beta dương và mức ý nghĩa dưới 0.05.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện trên phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của cả yếu tố nội bộ (nhà quản trị, quy mô, trình độ kế toán viên) và yếu tố bên ngoài (quy định thuế, pháp lý) đối với chất lượng BCTC. Ví dụ, quy mô doanh nghiệp lớn hơn giúp doanh nghiệp có nguồn lực đầu tư hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ hiệu quả hơn, từ đó nâng cao độ tin cậy của BCTC. Áp lực từ cơ quan thuế và các quy định pháp lý tạo động lực tuân thủ và minh bạch thông tin tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng nhân tố (hệ số beta) và bảng phân tích hồi quy chi tiết các biến độc lập với biến phụ thuộc là chất lượng BCTC. So sánh với các nghiên cứu tại TP.HCM và các nước phát triển cho thấy sự tương đồng về các nhân tố ảnh hưởng, tuy nhiên đặc thù địa phương như nguồn lực hạn chế và mức độ tuân thủ pháp luật tại Ninh Thuận tạo ra những thách thức riêng.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ các nhân tố quyết định chất lượng BCTC trong bối cảnh DNNVV tại tỉnh Ninh Thuận, từ đó hỗ trợ các nhà quản trị và cơ quan quản lý xây dựng chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng thông tin tài chính, cải thiện khả năng tiếp cận vốn và phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao trình độ kế toán viên: Doanh nghiệp và các cơ quan quản lý cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chuẩn mực kế toán, kỹ năng lập BCTC và cập nhật quy định pháp luật. Mục tiêu nâng cao trình độ kế toán viên trong vòng 12 tháng, giúp cải thiện chất lượng lập báo cáo tài chính.

  2. Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả: Doanh nghiệp cần thiết lập quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ, phân công rõ ràng trách nhiệm trong công tác kế toán và lập BCTC. Thời gian triển khai trong 6-12 tháng, chủ thể thực hiện là ban lãnh đạo doanh nghiệp phối hợp với bộ phận kế toán.

  3. Tăng cường giám sát và hỗ trợ từ cơ quan thuế: Cơ quan thuế cần nâng cao công tác thanh tra, kiểm tra tuân thủ quy định thuế và kế toán, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp hiểu rõ các quy định để giảm thiểu sai sót. Đề xuất thực hiện thường xuyên hàng năm, phối hợp với các tổ chức đào tạo.

  4. Hoàn thiện và thống nhất các quy định pháp lý về kế toán: Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan cần rà soát, cập nhật và thống nhất chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán phù hợp với đặc thù DNNVV, giảm thiểu sự chồng chéo và khó hiểu. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là cơ quan quản lý nhà nước.

  5. Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư hệ thống phần mềm kế toán: Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận các phần mềm kế toán hiện đại, giúp tự động hóa quy trình lập BCTC, nâng cao tính chính xác và kịp thời. Có thể triển khai qua các chương trình hỗ trợ tài chính hoặc đào tạo sử dụng phần mềm trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp nhỏ và vừa: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC, từ đó cải thiện công tác lập báo cáo tài chính, nâng cao khả năng tiếp cận vốn vay và quản lý hiệu quả.

  2. Kế toán viên và nhân viên tài chính: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các nhân tố tác động đến chất lượng BCTC, giúp nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng lập báo cáo tài chính chính xác, minh bạch.

  3. Cơ quan thuế và quản lý nhà nước: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định pháp lý và giám sát công tác kế toán, nhằm nâng cao chất lượng thông tin tài chính của DNNVV, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý kinh tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm liên quan đến chất lượng BCTC của DNNVV tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chất lượng báo cáo tài chính lại quan trọng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa?
    Chất lượng BCTC giúp doanh nghiệp minh bạch thông tin tài chính, tạo niềm tin với nhà đầu tư, ngân hàng và cơ quan thuế, từ đó nâng cao khả năng tiếp cận vốn và quản lý hiệu quả. Ví dụ, BCTC chính xác giúp ngân hàng đánh giá rủi ro tín dụng tốt hơn.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng BCTC của DNNVV?
    Các nhân tố chính gồm quyết định của nhà quản trị, quy mô doanh nghiệp, quy định về thuế, trình độ kế toán viên và các quy định pháp lý về kế toán. Trong đó, quy mô doanh nghiệp và áp lực từ cơ quan thuế có tác động rất lớn.

  3. Làm thế nào để nâng cao trình độ kế toán viên trong các DNNVV?
    Doanh nghiệp nên tổ chức đào tạo chuyên môn, cập nhật chuẩn mực kế toán và kỹ năng lập BCTC. Cơ quan quản lý có thể hỗ trợ qua các chương trình đào tạo và cấp chứng chỉ chuyên ngành.

  4. Quy định về thuế ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng BCTC?
    Sự giám sát chặt chẽ của cơ quan thuế thúc đẩy doanh nghiệp tuân thủ quy định kế toán, giảm thiểu gian lận và sai lệch trong BCTC, từ đó nâng cao tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo.

  5. Tại sao cần hoàn thiện các quy định pháp lý về kế toán cho DNNVV?
    Các quy định rõ ràng, thống nhất giúp doanh nghiệp hiểu và áp dụng đúng chuẩn mực kế toán, giảm thiểu sai sót và vi phạm, đồng thời tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho việc lập và trình bày BCTC chất lượng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến chất lượng BCTC của DNNVV tại Ninh Thuận: quyết định của nhà quản trị, quy mô doanh nghiệp, quy định về thuế, trình độ kế toán viên và các quy định pháp lý về kế toán.
  • Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố được đo lường qua phân tích hồi quy với dữ liệu khảo sát 294 doanh nghiệp, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.
  • Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, đồng thời làm rõ đặc thù địa phương về nguồn lực và môi trường pháp lý.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng BCTC, bao gồm đào tạo nhân sự, hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, tăng cường giám sát thuế và cải tiến quy định pháp lý.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.

Luận văn kêu gọi các nhà quản trị doanh nghiệp, cơ quan quản lý và chuyên gia kế toán cùng phối hợp thực hiện các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam.