Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và thực hiện các chức năng quản lý xã hội của Nhà nước. Tại quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng, với diện tích tự nhiên khoảng 4.237 ha và dân số trên 51 nghìn người, NSNN là công cụ quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2011 đến 2015 cho thấy thu ngân sách quận Đồ Sơn tăng bình quân 31,3% mỗi năm, trong khi chi ngân sách tăng bình quân 14,76% mỗi năm, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định và sự quản lý ngân sách có nhiều chuyển biến tích cực.

Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại địa phương vẫn còn nhiều hạn chế như thu ngân sách chưa đủ bù chi, lãng phí trong chi tiêu hành chính, và trình độ quản lý tài chính của một số đơn vị còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại quận Đồ Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn NSNN, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thu, chi ngân sách trên địa bàn quận Đồ Sơn trong giai đoạn 2011-2015, với các giải pháp áp dụng từ năm 2016 trở đi.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp quận, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn khi cung cấp các giải pháp cụ thể giúp các cơ quan quản lý ngân sách địa phương nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là dự toán thu - chi bằng tiền của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm, nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. NSNN phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể kinh tế xã hội trong phân phối tổng sản phẩm quốc dân.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp tổng hợp để tập trung nguồn tài chính quốc gia, thực hiện phân phối và sử dụng nguồn quỹ một cách hợp lý, hiệu quả nhằm đạt các mục tiêu kinh tế - xã hội. Quản lý ngân sách bao gồm các khâu: lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  • Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là xác định phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong việc quản lý, điều hành thu chi ngân sách, nhằm phát huy tính chủ động và tự chủ của địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước, phân cấp quản lý ngân sách, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa khảo sát điều tra thực tế, phân tích tổng hợp, thống kê kinh tế, so sánh và dự báo. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các đơn vị sử dụng ngân sách và các cơ quan quản lý ngân sách trên địa bàn quận Đồ Sơn trong giai đoạn 2011-2015.

Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Số liệu sơ cấp thu thập trực tiếp từ các đơn vị thụ hưởng ngân sách quận Đồ Sơn, đặc biệt các đơn vị thực hiện khoán biên chế và kinh phí quản lý hành chính sự nghiệp.

  • Số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách của quận Đồ Sơn trình Hội đồng nhân dân thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2011-2015.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách qua các năm, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán, đánh giá cân đối ngân sách, đồng thời phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2015 cho phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp áp dụng từ năm 2016 trở đi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách quận Đồ Sơn tăng từ khoảng 124 tỷ đồng năm 2011 lên 271 tỷ đồng năm 2014, tương ứng mức tăng bình quân trên 30% mỗi năm. Thu ngân sách địa phương được hưởng theo phân cấp cũng tăng từ 41,9 tỷ đồng năm 2011 lên 154,4 tỷ đồng năm 2014, cho thấy sự cải thiện trong công tác thu ngân sách.

  2. Chi ngân sách tăng nhưng chậm hơn thu: Chi ngân sách quận tăng bình quân 14,76% mỗi năm, thấp hơn mức tăng thu, giúp cải thiện cân đối ngân sách. Tuy nhiên, chi tiêu còn tồn tại lãng phí trong các khoản chi hành chính như hội nghị, tiếp khách, mua sắm tài sản công.

  3. Cân đối ngân sách còn khó khăn: Mặc dù thu ngân sách tăng, nhưng quận Đồ Sơn vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung cân đối từ ngân sách cấp trên, chiếm trên 85% tổng nguồn thu. Điều này cho thấy khả năng tự chủ tài chính của quận còn hạn chế.

  4. Hạn chế trong quản lý ngân sách: Công tác lập dự toán, phân bổ dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách còn nhiều sai sót do trình độ quản lý tài chính của cán bộ hạn chế, cùng với tư tưởng bao cấp làm giảm tính chủ động trong quản lý chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa hoàn thiện, trình độ cán bộ quản lý tài chính còn yếu và hệ thống kiểm soát, thanh tra chưa phát huy hiệu quả tối đa. So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, kết quả này phù hợp với thực trạng nhiều địa phương có quy mô ngân sách tương đương, nơi mà nguồn thu chủ yếu vẫn dựa vào ngân sách cấp trên.

Việc thu ngân sách tăng trưởng ổn định phản ánh sự phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là các ngành du lịch, công nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ cấp trên làm giảm tính tự chủ và hiệu quả quản lý ngân sách. Các biểu đồ thu - chi ngân sách qua các năm có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa thu và chi, cũng như tỷ lệ phụ thuộc vào nguồn bổ sung.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý tài chính công, đổi mới cơ chế phân cấp và tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp quận: Tinh gọn bộ máy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý tài chính thông qua đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng quản lý ngân sách. Mục tiêu đạt trình độ quản lý chuyên nghiệp trong vòng 2 năm, do UBND quận chủ trì phối hợp với các cơ quan đào tạo.

  2. Đổi mới công tác quản lý chi ngân sách: Áp dụng các quy định chặt chẽ về chi tiêu hành chính, giảm thiểu lãng phí trong chi hội nghị, tiếp khách, mua sắm tài sản công. Thiết lập hệ thống kiểm soát chi tiêu minh bạch, hiệu quả trong 1 năm tới, do Phòng Tài chính - Kế hoạch quận thực hiện.

  3. Tăng cường chất lượng công tác lập, quản lý điều hành và quyết toán ngân sách: Xây dựng quy trình lập dự toán dựa trên cơ sở khoa học, sát thực tế, đảm bảo cân đối thu chi. Nâng cao hiệu quả thẩm định và phê duyệt dự toán ngân sách hàng năm. Thực hiện trong vòng 1 năm, do UBND quận và Sở Tài chính phối hợp.

  4. Tăng cường công tác thanh tra tài chính và kiểm soát chi ngân sách: Tổ chức thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các sai phạm. Xây dựng hệ thống giám sát trực tuyến để phát hiện kịp thời các vi phạm. Thời gian triển khai 2 năm, do Thanh tra quận và Kiểm toán Nhà nước phối hợp thực hiện.

  5. Hoàn thiện phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi: Rà soát, điều chỉnh phân cấp ngân sách phù hợp với năng lực quản lý và thực tế phát triển kinh tế địa phương, nhằm tăng tính chủ động tài chính cho quận. Thực hiện trong 3 năm, do UBND thành phố và UBND quận phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý ngân sách cấp quận, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế.

  3. Cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát ngân sách hiệu quả hơn.

  4. Các tổ chức phát triển kinh tế - xã hội và hoạch định chính sách: Hiểu rõ vai trò và thách thức trong quản lý ngân sách địa phương, từ đó đề xuất chính sách hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước là gì và vai trò của nó trong quản lý kinh tế?
    Ngân sách nhà nước là dự toán thu - chi bằng tiền của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Nó là công cụ điều tiết vĩ mô, phân phối nguồn lực và đảm bảo an sinh xã hội.

  2. Phân cấp quản lý ngân sách có ý nghĩa như thế nào?
    Phân cấp quản lý ngân sách giúp xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền, tăng tính chủ động, tự chủ của địa phương trong quản lý tài chính, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý ngân sách tại quận Đồ Sơn là gì?
    Hạn chế gồm thu ngân sách chưa đủ bù chi, lãng phí trong chi tiêu hành chính, trình độ quản lý tài chính của cán bộ còn hạn chế, và sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.

  4. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách?
    Bao gồm hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý, đổi mới công tác quản lý chi tiêu, nâng cao chất lượng lập và quyết toán ngân sách, tăng cường thanh tra, kiểm soát và hoàn thiện phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi.

  5. Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch trong quản lý ngân sách địa phương?
    Thông qua việc áp dụng hệ thống kiểm soát chi tiêu chặt chẽ, công khai báo cáo tài chính, tổ chức thanh tra, kiểm toán định kỳ và đột xuất, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại quận Đồ Sơn trong giai đoạn 2011-2015, chỉ ra những thành công và hạn chế rõ ràng.
  • Thu ngân sách tăng trưởng ổn định với mức bình quân trên 30% mỗi năm, trong khi chi ngân sách tăng chậm hơn, giúp cải thiện cân đối ngân sách.
  • Hạn chế chủ yếu là sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên và các tồn tại trong quản lý chi tiêu, trình độ cán bộ còn hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm hoàn thiện tổ chức bộ máy, đổi mới công tác quản lý chi, tăng cường thanh tra, kiểm soát và hoàn thiện phân cấp ngân sách.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất từ năm 2016 trở đi, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý ngân sách địa phương và các nhà hoạch định chính sách cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại quận Đồ Sơn và các địa phương tương tự.