Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, công tác quản lý ngân sách xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho chính quyền cơ sở thực hiện các chức năng quản lý và phát triển địa phương. Tại thị trấn Minh Đức, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, giai đoạn 2013-2017, tổng thu ngân sách có sự biến động rõ nét với mức tăng trưởng từ 6,7 tỷ đồng năm 2013 lên đỉnh điểm năm 2015, sau đó giảm nhẹ trong các năm tiếp theo. Thu ngân sách chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, chiếm bình quân 84,9% tổng thu, trong khi các khoản thu ngân sách xã hưởng 100% chỉ chiếm khoảng 10,4%. Thực trạng này đặt ra vấn đề cấp thiết về nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại cấp xã nhằm tăng cường tính tự chủ tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về ngân sách xã và quản lý ngân sách xã, phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại thị trấn Minh Đức, đồng thời đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích số liệu thu - chi ngân sách và các hoạt động quản lý ngân sách tại thị trấn Minh Đức trong giai đoạn 2013-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải thiện công tác quản lý ngân sách xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý ngân sách cấp xã trong hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách công: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách như một công cụ điều tiết kinh tế, phân phối nguồn lực và thực hiện các chính sách công. Lý thuyết này giúp phân tích các nguyên tắc quản lý thu, chi ngân sách xã, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tiết kiệm.

  2. Mô hình quản lý ngân sách xã theo chu trình ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán, kiểm tra giám sát và công khai ngân sách. Mô hình này làm cơ sở cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại thị trấn Minh Đức.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách xã, quản lý ngân sách xã, dự toán ngân sách, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, nguồn thu ngân sách xã hưởng 100%, nguồn thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu thứ cấp, chủ yếu dựa trên các báo cáo thu, chi ngân sách thị trấn Minh Đức giai đoạn 2013-2017. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách trong 5 năm, được thu thập từ UBND thị trấn, Kho bạc Nhà nước và Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Thủy Nguyên.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ trọng các khoản thu, chi qua các năm, đồng thời sử dụng biểu đồ và bảng số liệu để minh họa xu hướng biến động.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến năm 2017, tập trung phân tích các chỉ tiêu thu chi ngân sách, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách và đề xuất các biện pháp cải thiện phù hợp với điều kiện thực tế của thị trấn Minh Đức.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách biến động qua các năm: Tổng thu ngân sách thị trấn Minh Đức tăng từ 6,7 tỷ đồng năm 2013 lên mức cao nhất vào năm 2015, sau đó giảm nhẹ trong các năm 2016 và 2017. Thu ngân sách chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, chiếm bình quân 84,9% tổng thu, trong khi các khoản thu ngân sách xã hưởng 100% chỉ chiếm khoảng 10,4%.

  2. Cơ cấu nguồn thu không ổn định: Các khoản thu từ phí, lệ phí và quỹ đất công ích có xu hướng tăng nhưng vẫn chưa đủ bù đắp cho nhu cầu chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và lệ phí môn bài có tính ổn định nhưng tỷ trọng thấp, trong khi các khoản thu khác như thuế ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất biến động mạnh theo từng năm.

  3. Chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm khoảng 57,5% tổng chi ngân sách, trong đó chi cho các hoạt động quản lý nhà nước, sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hóa và an ninh trật tự được ưu tiên. Chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 42,4%, tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội.

  4. Phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Tỷ lệ thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm phần lớn trong tổng thu ngân sách, cho thấy thị trấn Minh Đức chưa tự cân đối được nguồn thu chi, dẫn đến sự phụ thuộc cao vào nguồn hỗ trợ từ cấp huyện và thành phố.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng phụ thuộc ngân sách cấp trên là do nguồn thu nội địa của thị trấn còn hạn chế, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và hoạt động kinh tế chưa được khai thác hiệu quả. Sự biến động mạnh của các khoản thu như thu tiền sử dụng đất và thuế ngoài quốc doanh phản ánh tính không ổn định và thiếu bền vững của nguồn thu.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành quản lý ngân sách địa phương, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của nhiều địa phương cấp xã tại Việt Nam, nơi nguồn thu chủ yếu dựa vào ngân sách cấp trên do hạn chế về quy mô kinh tế và năng lực quản lý. Việc chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên cũng phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy hành chính và các dịch vụ công cộng cơ bản, tuy nhiên cần cân đối để tăng cường chi đầu tư phát triển nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện cơ cấu thu ngân sách theo từng nguồn qua các năm, bảng tổng hợp chi ngân sách phân theo mục đích chi tiết, giúp minh họa rõ ràng xu hướng biến động và tỷ trọng các khoản thu chi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý và khai thác nguồn thu tại địa phương: Chủ động rà soát, hoàn thiện hệ thống thuế, phí, lệ phí, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và hoạt động kinh tế nhằm tăng nguồn thu nội địa, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND thị trấn phối hợp với cơ quan thuế.

  2. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và chấp hành ngân sách: Nâng cao chất lượng dự toán ngân sách, đảm bảo tính khả thi và sát thực tế, đồng thời tăng cường kiểm soát chi tiêu theo dự toán đã được phê duyệt để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Bộ phận tài chính kế toán thị trấn.

  3. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách: Tăng cường vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và cộng đồng dân cư trong việc quản lý ngân sách, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; Chủ thể: HĐND thị trấn, UBMTTQ.

  4. Phát triển nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ quản lý ngân sách, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để cải tiến quy trình quản lý, báo cáo và quyết toán ngân sách. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: UBND thị trấn phối hợp với các cơ quan chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường, thị trấn: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách địa phương, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin chi tiết về cơ cấu thu chi ngân sách và các vấn đề thực trạng giúp xây dựng chính sách phân cấp, phân bổ ngân sách phù hợp.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế địa phương: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu để đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội dựa trên quản lý ngân sách hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã là gì và vai trò của nó trong quản lý địa phương?
    Ngân sách xã là quỹ tiền tệ do chính quyền cấp xã quản lý, dùng để thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương. Nó là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền xã duy trì hoạt động và phát triển cơ sở hạ tầng.

  2. Tại sao thị trấn Minh Đức phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa hạn chế, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và hoạt động kinh tế chưa được khai thác hiệu quả, thị trấn Minh Đức chưa tự cân đối được thu chi ngân sách, dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.

  3. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Bao gồm tăng cường khai thác nguồn thu nội địa, hoàn thiện quy trình lập và chấp hành dự toán, đẩy mạnh kiểm tra giám sát, công khai ngân sách, phát triển nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  4. Chi ngân sách xã thường được phân bổ như thế nào?
    Chi ngân sách xã gồm chi thường xuyên (cho quản lý hành chính, giáo dục, y tế, an ninh...) và chi đầu tư phát triển (xây dựng cơ sở hạ tầng). Tỷ trọng chi thường xuyên thường chiếm phần lớn, nhưng cần cân đối để tăng chi đầu tư phát triển.

  5. Làm thế nào để công khai và giám sát ngân sách xã hiệu quả?
    Thông qua vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư, kết hợp với việc công khai các báo cáo thu chi ngân sách theo quy định pháp luật, đảm bảo minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Kết luận

  • Ngân sách thị trấn Minh Đức giai đoạn 2013-2017 có xu hướng biến động, phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, tỷ trọng chi thường xuyên chiếm ưu thế.
  • Thực trạng quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế do nguồn thu nội địa chưa khai thác hiệu quả, quy trình quản lý chưa đồng bộ và thiếu kiểm soát chặt chẽ.
  • Luận văn đã đề xuất các biện pháp thiết thực nhằm tăng cường khai thác nguồn thu, hoàn thiện quy trình quản lý, nâng cao giám sát và phát triển nguồn nhân lực quản lý ngân sách.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách định kỳ.
  • Kêu gọi các cấp chính quyền và các bên liên quan phối hợp thực hiện để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại thị trấn Minh Đức.