Nghiên cứu biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự tại quận Thanh Khê, Đà Nẵng

• Tác giả: Trần Văn Tuấn
• Người hướng dẫn: GS.TS Võ Khánh Vinh
• Trường học: Học viện Khoa học xã hội
• Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
• Đề tài: Áp Dụng Các Biện Pháp Ngăn Chặn Theo Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Từ Thực Tiễn Quận Thanh Khê, Thành Phố Đà Nẵng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Đà Nẵng

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ QUY ĐỊNH VỀ ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
• 1.1. Những vấn đề lý luận về các biện pháp ngăn chặn và áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự
• 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI QUẬN THANH KHÊ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
• 3. CHƯƠNG 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Những vấn đề lý luận về các biện pháp ngăn chặn

Các biện pháp ngăn chặn là một chế định quan trọng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Chúng được áp dụng nhằm ngăn chặn tội phạm và bảo đảm cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử diễn ra thuận lợi. Theo Điều 109 của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, các biện pháp này bao gồm: giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, và tạm hoãn xuất cảnh. Việc áp dụng các biện pháp này cần phải có căn cứ rõ ràng và tuân thủ đúng quy trình pháp luật. Nếu không, sẽ ảnh hưởng đến quyền con người và uy tín của các cơ quan tiến hành tố tụng. Các biện pháp ngăn chặn không chỉ có tác dụng ngăn chặn tội phạm mà còn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người bị áp dụng. Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá thực tiễn áp dụng các biện pháp này là rất cần thiết.

1.1 Khái niệm và đặc điểm của các biện pháp ngăn chặn

Khái niệm về biện pháp ngăn chặn trong pháp luật tố tụng hình sự được hiểu là những biện pháp cưỡng chế nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội và bảo đảm cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Đặc điểm của các biện pháp này là tính chất tạm thời, có căn cứ pháp lý và phải được thực hiện bởi các cơ quan có thẩm quyền. Việc áp dụng các biện pháp này cần phải được thực hiện một cách thận trọng, đảm bảo quyền lợi của người bị áp dụng. Nếu không, sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng cho quyền con người và sự công bằng trong pháp luật.

1.2 Lịch sử quy định về các biện pháp ngăn chặn

Lịch sử quy định về biện pháp ngăn chặn trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển. Từ các quy định ban đầu trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988, đến những thay đổi trong năm 2003 và 2015, các quy định đã được hoàn thiện hơn. Những điểm mới trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã thể hiện sự tiến bộ trong việc bảo vệ quyền con người, đồng thời vẫn đảm bảo hiệu quả trong công tác phòng chống tội phạm. Việc nghiên cứu lịch sử quy định này giúp hiểu rõ hơn về sự phát triển của pháp luật và những bài học kinh nghiệm trong thực tiễn áp dụng.

II. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về các biện pháp ngăn chặn

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định rõ ràng về các biện pháp ngăn chặn. Các biện pháp này được áp dụng trong các trường hợp cụ thể nhằm ngăn chặn tội phạm và bảo đảm cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Việc áp dụng các biện pháp này cần phải có căn cứ pháp lý và phải được thực hiện bởi các cơ quan có thẩm quyền. Điều này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người bị áp dụng mà còn đảm bảo tính công bằng trong quá trình tố tụng. Các quy định này cũng đã được thực hiện tại quận Thanh Khê, Đà Nẵng, nơi có nhiều trường hợp áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong thực tiễn.

2.1 Thực trạng áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê

Thực trạng áp dụng biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê cho thấy sự phổ biến của các biện pháp như bắt, tạm giữ, và tạm giam. Các cơ quan chức năng đã thực hiện các biện pháp này nhằm ngăn chặn kịp thời tội phạm, tạo thuận lợi cho hoạt động điều tra, truy tố. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn tồn tại những hạn chế và sai sót trong quá trình áp dụng. Việc đánh giá thực trạng này là cần thiết để tìm ra những giải pháp khắc phục và nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp ngăn chặn.

2.2 Những hạn chế và sai sót trong thực tiễn áp dụng

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn, nhưng thực tiễn vẫn cho thấy một số hạn chế và sai sót. Những sai sót này có thể do thiếu căn cứ pháp lý, không đúng thẩm quyền, hoặc không đúng đối tượng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người bị áp dụng mà còn làm giảm uy tín của các cơ quan tiến hành tố tụng. Việc nhận diện và khắc phục những hạn chế này là rất quan trọng để đảm bảo tính hiệu quả và công bằng trong quá trình tố tụng.

III. Yêu cầu và giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về các biện pháp ngăn chặn

Để đảm bảo việc áp dụng đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về các biện pháp ngăn chặn, cần có những yêu cầu và giải pháp cụ thể. Các cơ quan chức năng cần phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc áp dụng đúng các biện pháp này. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong quá trình thực hiện. Việc đào tạo, bồi dưỡng kiến thức cho cán bộ thực thi pháp luật cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp ngăn chặn.

3.1 Yêu cầu đối với việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn

Yêu cầu đầu tiên đối với việc áp dụng biện pháp ngăn chặn là phải có căn cứ pháp lý rõ ràng. Các cơ quan có thẩm quyền cần phải thực hiện đúng quy trình, thủ tục theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người bị áp dụng mà còn đảm bảo tính công bằng trong quá trình tố tụng. Ngoài ra, việc áp dụng các biện pháp này cần phải được thực hiện một cách thận trọng, tránh gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người.

3.2 Các giải pháp đảm bảo thi hành đúng quy định của pháp luật

Các giải pháp để đảm bảo thi hành đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về các biện pháp ngăn chặn bao gồm việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc áp dụng các biện pháp này. Cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ thực thi pháp luật để nâng cao nhận thức và kỹ năng trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng để đảm bảo tính hiệu quả trong công tác phòng chống tội phạm.

Tổng quan nghiên cứu

Trong 5 năm từ 2016 đến 2020, quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng đã áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự đối với 2.510 đối tượng, trong đó biện pháp tạm giam chiếm tỷ lệ cao nhất với 33,5%, tiếp theo là biện pháp bắt người (28,5%) và tạm giữ (20,2%). Các biện pháp ngăn chặn như giữ người trong trường hợp khẩn cấp, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lãnh hoặc đặt tiền để bảo đảm cũng được áp dụng nhưng với tỷ lệ thấp hơn. Việc áp dụng các biện pháp này nhằm mục đích kịp thời ngăn chặn tội phạm, bảo đảm cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự thuận lợi, đồng thời bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo việc áp dụng đúng quy định pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các biện pháp ngăn chặn theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, đặc biệt là các biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam, áp dụng tại quận Thanh Khê trong giai đoạn 2016-2020. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật tố tụng hình sự, đồng thời góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, Nhà nước về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

1. Lý thuyết về biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự: Các biện pháp ngăn chặn là biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự nhằm ngăn chặn tội phạm, bảo đảm cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Khái niệm này bao gồm các biện pháp như giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người, tạm giữ, tạm giam, bảo lãnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh.

2. Lý thuyết về áp dụng pháp luật tố tụng hình sự: Hoạt động áp dụng các biện pháp ngăn chặn là hoạt động thi hành pháp luật mang tính tổ chức quyền lực nhà nước, được thực hiện theo trình tự, thủ tục chặt chẽ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Các khái niệm chính bao gồm: căn cứ áp dụng, chủ thể có thẩm quyền, đối tượng bị áp dụng, mục đích và đặc điểm của các biện pháp ngăn chặn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

• Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích số liệu về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê trong 5 năm (2016-2020), với tổng số 2.510 đối tượng bị áp dụng các biện pháp khác nhau.

• Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu: So sánh các quy định pháp luật về biện pháp ngăn chặn qua các thời kỳ (1945-2015), đối chiếu với thực tiễn áp dụng tại quận Thanh Khê.

• Phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các cán bộ, chuyên gia pháp luật và người tiến hành tố tụng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

• Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Phân tích các vụ việc cụ thể tại quận Thanh Khê để minh họa cho việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, ví dụ như vụ bắt giữ khẩn cấp đối với Hoàng Minh Đức về hành vi mua bán trái phép chất ma túy.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án có áp dụng biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn từ cơ quan tiến hành tố tụng địa phương nhằm đảm bảo tính toàn diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ áp dụng các biện pháp ngăn chặn: Trong tổng số 2.510 đối tượng bị áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp tạm giam chiếm 33,5%, bắt người chiếm 28,5%, tạm giữ chiếm 20,2%, cấm đi khỏi nơi cư trú chiếm 15,3%, bảo lãnh hoặc đặt tiền để bảo đảm chiếm 0,4%. Điều này cho thấy biện pháp tạm giam và bắt người là phổ biến nhất tại quận Thanh Khê.

2. Hiệu quả áp dụng biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp: Có 49 đối tượng bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, trong đó 48 đối tượng bị ra quyết định bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, chỉ 1 trường hợp được trả tự do. Tỷ lệ phê chuẩn lệnh bắt người trong trường hợp này của Viện kiểm sát đạt gần 98%.

3. Phân loại các trường hợp bắt người: Trong 717 đối tượng bị bắt người, 44,6% là bắt người phạm tội quả tang, 37,3% là bắt bị can để tạm giam, 13,3% là bắt người trong trường hợp khẩn cấp hoặc giữ trong trường hợp khẩn cấp, 4,6% là bắt người đang bị truy nã. Bắt người phạm tội quả tang là biện pháp phổ biến nhất.

4. Tỷ lệ khởi tố và trả tự do sau bắt giữ: Trong các trường hợp bắt người khẩn cấp, tỷ lệ khởi tố hình sự là 45/46 đối tượng (97,8%), chỉ có 1 trường hợp không khởi tố do không đủ căn cứ. Điều này phản ánh sự thận trọng và chính xác trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn.

Thảo luận kết quả

Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê đã góp phần quan trọng trong công tác phòng, chống tội phạm, đảm bảo hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Tỷ lệ áp dụng biện pháp tạm giam và bắt người cao phản ánh tính nghiêm khắc và cần thiết của các biện pháp này trong việc ngăn chặn hành vi phạm tội và bảo vệ trật tự xã hội.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả tại quận Thanh Khê tương đồng với xu hướng áp dụng biện pháp ngăn chặn phổ biến ở các địa phương khác, tuy nhiên tỷ lệ phê chuẩn lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp cao hơn, cho thấy sự kiểm soát chặt chẽ của Viện kiểm sát địa phương. Việc trả tự do kịp thời đối với các trường hợp không đủ căn cứ cũng thể hiện sự tuân thủ nghiêm ngặt quy định pháp luật, góp phần bảo vệ quyền con người.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ các biện pháp ngăn chặn được áp dụng, biểu đồ cột so sánh số lượng đối tượng bị bắt theo từng trường hợp (phạm tội quả tang, khẩn cấp, truy nã, tạm giam), và bảng thống kê tỷ lệ phê chuẩn lệnh bắt người của Viện kiểm sát.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ tiến hành tố tụng
   Mục tiêu: Nâng cao nhận thức và kỹ năng áp dụng các biện pháp ngăn chặn đúng quy định pháp luật.
   Thời gian: Triển khai thường xuyên hàng năm.
   Chủ thể: Viện kiểm sát, Công an quận Thanh Khê phối hợp với các cơ sở đào tạo luật.

2. Xây dựng hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc áp dụng biện pháp ngăn chặn
   Mục tiêu: Phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót, vi phạm trong áp dụng biện pháp ngăn chặn.
   Thời gian: Thiết lập trong 6 tháng đầu năm và duy trì liên tục.
   Chủ thể: Viện kiểm sát nhân dân quận Thanh Khê, Tòa án nhân dân quận.

3. Hoàn thiện quy trình, thủ tục áp dụng biện pháp ngăn chặn
   Mục tiêu: Rút ngắn thời gian xử lý, đảm bảo quyền lợi của người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn.
   Thời gian: Nghiên cứu và đề xuất trong 1 năm.
   Chủ thể: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án quận Thanh Khê.

4. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về biện pháp ngăn chặn
   Mục tiêu: Nâng cao nhận thức của người dân và các bên liên quan về quyền và nghĩa vụ trong tố tụng hình sự.
   Thời gian: Thực hiện định kỳ hàng năm.
   Chủ thể: Ủy ban nhân dân quận, các cơ quan truyền thông địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, công chức trong các cơ quan tiến hành tố tụng
   Lợi ích: Nắm vững quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng các biện pháp ngăn chặn, nâng cao hiệu quả công tác điều tra, truy tố, xét xử.

2. Sinh viên, học viên ngành luật
   Lợi ích: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật tố tụng hình sự, giúp hiểu rõ lý luận và thực tiễn áp dụng biện pháp ngăn chặn.

3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu pháp luật
   Lợi ích: Cơ sở khoa học để nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt về biện pháp ngăn chặn.

4. Người làm công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự
   Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, hiệu quả và các vấn đề thực tiễn trong áp dụng biện pháp ngăn chặn để xây dựng chính sách phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. Biện pháp ngăn chặn là gì và có những loại nào?
   Biện pháp ngăn chặn là các biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự nhằm ngăn chặn tội phạm và bảo đảm quá trình tố tụng. Các loại chính gồm giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người, tạm giữ, tạm giam, bảo lãnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh.

2. Ai có thẩm quyền áp dụng các biện pháp ngăn chặn?
   Chủ thể có thẩm quyền gồm cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án và trong một số trường hợp, bất kỳ người nào cũng có quyền bắt người phạm tội quả tang hoặc người đang bị truy nã.

3. Khi nào có thể áp dụng biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp?
   Khi có căn cứ xác định người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, hoặc người cùng thực hiện tội phạm bị chứng kiến phạm tội và cần ngăn chặn ngay việc bỏ trốn.

4. Thời hạn tạm giữ và tạm giam được quy định như thế nào?
   Thời hạn tạm giữ không quá 3 ngày, có thể gia hạn tối đa 6 ngày với sự phê chuẩn của viện kiểm sát. Thời hạn tạm giam tùy theo giai đoạn tố tụng và mức độ nghiêm trọng của tội phạm, có thể kéo dài từ 2 tháng đến 4 tháng, có thể gia hạn theo quy định.

5. Biện pháp bảo lãnh và đặt tiền để bảo đảm khác nhau ra sao?
   Bảo lãnh là việc người thân hoặc tổ chức nhận bảo lãnh cam kết quản lý bị can, bị cáo; đặt tiền để bảo đảm là việc bị can, bị cáo hoặc người thân đặt một khoản tiền nhằm đảm bảo sự có mặt theo giấy triệu tập. Cả hai biện pháp đều nhằm thay thế tạm giam trong trường hợp phù hợp.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận, lịch sử và quy định pháp luật về các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam, đặc biệt là Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
• Thực trạng áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại quận Thanh Khê cho thấy biện pháp tạm giam và bắt người được sử dụng phổ biến, với tỷ lệ phê chuẩn lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp cao.
• Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn đã góp phần quan trọng trong công tác phòng, chống tội phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
• Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp ngăn chặn, bao gồm đào tạo, kiểm tra giám sát, hoàn thiện thủ tục và tuyên truyền pháp luật.
• Các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng biện pháp ngăn chặn, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả thực tiễn.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan tiến hành tố tụng và các tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đảm bảo việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn đúng pháp luật, hiệu quả và bảo vệ quyền con người.