Các Biện Pháp Giám Sát, Giáo Dục và Tư Pháp Đối Với Người Dưới 18 Tuổi Phạm Tội

Theo tài liệu của Bộ Tư pháp và UNICEF, biện pháp giám sát, giáo dục có thể hiểu là các biện pháp không chính thức, tức là không áp dụng thủ tục tố tụng hình sự hoặc xử lý vi phạm hành chính. Thay vào đó, các biện pháp này dựa vào cộng đồng để giáo dục, răn đe người vi phạm. Mục đích là đưa người dưới 18 tuổi ra khỏi hệ thống tố tụng chính thức và xử lý tại cộng đồng. Điều này phù hợp với nguyên tắc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội một cách nhân văn, hướng đến sự phục hồi và tái hòa nhập.

Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định rõ về điều kiện áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự. Theo đó, cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án có thể quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng các biện pháp như khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc giáo dục tại xã, phường, thị trấn nếu người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý. Quy định này tạo cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ quan tiến hành tố tụng xem xét đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án và giao người dưới 18 tuổi phạm tội cho gia đình, cơ quan, tổ chức tại cộng đồng để giám sát, giáo dục.

Khác với nhiều nước, Việt Nam quy định khiển trách là một biện pháp chính thức. Khác với nhiều nước, Việt Nam quy định khiển trách là một biện pháp chính thức. Khiển trách được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong những trường hợp nhất định nhằm giúp họ nhận thức rõ hành vi phạm tội và hậu quả gây ra. Điều kiện áp dụng bao gồm người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng hoặc người dưới 18 tuổi là người đồng phạm có vai trò không đáng kể. Việc khiển trách phải có sự chứng kiến của cha mẹ hoặc người đại diện hợp pháp của người dưới 18 tuổi.

Hòa giải tại cộng đồng là một biện pháp hiệu quả trong việc giải quyết các vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ trong cộng đồng dân cư. Biện pháp này được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong những trường hợp nhất định, như người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng hoặc phạm tội nghiêm trọng, hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng. Quy trình hòa giải được thực hiện với sự phối hợp của cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án và Ủy ban nhân dân cấp xã, đảm bảo sự tự nguyện của người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại.

Giáo dục tại xã, phường, thị trấn là một biện pháp mới trong Bộ luật Hình sự năm 2015, được quy định là một trong các biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự. Biện pháp này không buộc người dưới 18 tuổi phạm tội phải cách ly khỏi xã hội mà được giáo dục, cải tạo ngay trong môi trường xã hội bình thường. Điều này giúp trẻ không bị kỳ thị, phân biệt đối xử và có cơ hội tái hòa nhập cộng đồng một cách dễ dàng hơn.

Số liệu thống kê cho thấy các biện pháp giám sát, giáo dục được áp dụng ngày càng phổ biến đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Tuy nhiên, cần phân tích kỹ lưỡng số liệu này để đánh giá hiệu quả thực tế của từng biện pháp, xác định những đối tượng nào phù hợp với biện pháp nào và những yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả giáo dục. Ví dụ, cần xem xét tỷ lệ tái phạm tội ở những người được áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

Trong quá trình thực hiện các biện pháp giám sát, giáo dục, còn gặp nhiều khó khăn và vướng mắc. Chẳng hạn, việc phối hợp giữa các cơ quan chức năng, gia đình và cộng đồng đôi khi chưa được chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả giáo dục không cao. Bên cạnh đó, nguồn lực dành cho công tác này còn hạn chế, đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa. Ngoài ra, một số quy định của pháp luật còn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho việc áp dụng.

Hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của người dưới 18 tuổi. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về trách nhiệm hình sự người chưa thành niên, các biện pháp giám sát, giáo dục và các thủ tục tố tụng liên quan. Đồng thời, cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết để đảm bảo việc áp dụng pháp luật được thống nhất và hiệu quả.

Cần tăng cường nguồn lực về tài chính, nhân lực và cơ sở vật chất cho công tác giám sát và giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội. Cần đầu tư xây dựng các trung tâm giáo dưỡng, các cơ sở hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng và các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ làm công tác này. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, các doanh nghiệp và cộng đồng vào công tác này.

Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức của cộng đồng về phòng ngừa tội phạm vị thành niên. Cần tổ chức các hoạt động giáo dục pháp luật, các buổi nói chuyện, hội thảo về các vấn đề liên quan đến trẻ em và tội phạm. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của gia đình, nhà trường và cộng đồng vào việc giáo dục, định hướng cho trẻ em.

Gia đình có trách nhiệm quan trọng trong việc giám sát giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội. Cha mẹ cần dành thời gian quan tâm, lắng nghe và chia sẻ với con em, giúp con em nhận thức rõ hành vi sai trái và hậu quả gây ra. Đồng thời, cha mẹ cần phối hợp với nhà trường, cộng đồng và các cơ quan chức năng để tạo môi trường giáo dục lành mạnh cho con em.

Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người dưới 18 tuổi phạm tội tái hòa nhập. Cộng đồng cần tạo điều kiện để trẻ được tham gia các hoạt động xã hội, các chương trình học tập, dạy nghề và các hoạt động vui chơi, giải trí lành mạnh. Đồng thời, cộng đồng cần xóa bỏ sự kỳ thị, phân biệt đối xử và tạo cơ hội để trẻ được thể hiện bản thân và đóng góp cho xã hội.

Cần tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các mô hình tư pháp tiên tiến trên thế giới, như mô hình tư pháp phục hồi, mô hình tư pháp chuyển hướng và mô hình tư pháp dựa vào cộng đồng. Các mô hình này tập trung vào việc phục hồi, tái hòa nhập và phòng ngừa tái phạm, thay vì chỉ trừng phạt. Đồng thời, cần điều chỉnh các mô hình này cho phù hợp với điều kiện và đặc điểm của Việt Nam.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức quốc tế, các quốc gia và các chuyên gia trong lĩnh vực tư pháp vị thành niên. Cần trao đổi kinh nghiệm, học hỏi các mô hình tốt và tham gia các chương trình đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác này. Đồng thời, cần tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm của Việt Nam và đóng góp vào việc xây dựng các chuẩn mực quốc tế về tư pháp vị thành niên.