I. Tổng quan về biến đổi quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ đổi mới
Luận án của Nguyễn Văn Sơn tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tập trung nghiên cứu về sự biến đổi của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa (QHSX XHCN) trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam. Tác giả khẳng định tầm quan trọng của quy luật “quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất” và chỉ ra việc vận dụng quy luật này trong thời kỳ đổi mới đã tạo ra bước ngoặt cho kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn những bất cập, hạn chế trong QHSX cần được điều chỉnh để giải phóng lực lượng sản xuất và thúc đẩy phát triển.
1.1. Lý do nghiên cứu:
Tác giả nhấn mạnh sự cần thiết của việc nghiên cứu, điều chỉnh QHSX XHCN để thích ứng với xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Việc xây dựng QHSX XHCN trong thời kỳ quá độ là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục, đòi hỏi sự tìm tòi, thử nghiệm và điều chỉnh để phù hợp với từng giai đoạn phát triển.
1.2. Mục tiêu và nhiệm vụ:
Luận án đặt mục tiêu phân tích lý luận và thực trạng sự biến đổi của QHSX XHCN, từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm phát huy những biến đổi tích cực và hạn chế những biến đổi tiêu cực. Nhiệm vụ chính bao gồm nghiên cứu lý luận cơ bản, phân tích thực trạng biến đổi và đề xuất giải pháp cho QHSX XHCN.
1.3. Phạm vi và đối tượng:
Nghiên cứu tập trung vào sự biến đổi của kinh tế nhà nước (doanh nghiệp nhà nước) và kinh tế tập thể (hợp tác xã) từ năm 1986 đến nay.
1.4. Điểm mới của luận án:
Tác giả khẳng định những điểm mới của luận án bao gồm việc nghiên cứu tổng hợp các nhân tố tác động đến sự biến đổi của QHSX XHCN, phân tích vai trò của QHSX XHCN trong đổi mới, làm rõ thực trạng biến đổi và đề xuất các giải pháp cho những vấn đề tồn tại.
II. Lý luận về quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa
Chương 1 của luận án tập trung phân tích các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận chung về QHSX XHCN, thực trạng biến đổi và các giải pháp phát triển.
2.1. Quan điểm về sở hữu:
Tác giả phân tích quan điểm của C. Mác về sở hữu, nhấn mạnh sở hữu là mối quan hệ giữa người với người trong việc chiếm hữu của cải xã hội. Việc tách quyền sở hữu và quyền sử dụng được xem là cơ sở lý luận để đổi mới QHSX trong doanh nghiệp nhà nước.
2.2. Đổi mới quan niệm về kinh tế thị trường:
Luận án tóm tắt quá trình đổi mới quan niệm về kinh tế thị trường từ Đại hội VI đến Đại hội XII của Đảng, khẳng định kinh tế thị trường định hướng XHCN là mô hình kinh tế tổng quát của Việt Nam. Tác giả nêu rõ các nội hàm của định hướng XHCN, bao gồm mục tiêu (dân giàu, nước mạnh,...), phương hướng (kinh tế nhiều thành phần, kinh tế nhà nước chủ đạo), phân phối (theo lao động là chủ yếu), và quản lý (Nhà nước pháp quyền XHCN).
2.3. Mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
Luận án phân tích mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam, so sánh với các mô hình kinh tế thị trường khác trên thế giới. Tác giả chỉ ra sự tương đồng (nền kinh tế đa sở hữu, vận hành theo cơ chế thị trường) và khác biệt (dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, kinh tế nhà nước chủ đạo).
2.4. Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất:
Tác giả đề cập đến mối quan hệ giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện QHSX XHCN. Luận án phân tích tiêu chí của lực lượng sản xuất hiện đại (trình độ người lao động, tính hiện đại của tư liệu sản xuất, ứng dụng khoa học công nghệ) và QHSX hiện đại (phù hợp với xu thế phát triển của lực lượng sản xuất, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển).
III. Thực trạng và vấn đề đặt ra
Chương 3 và 4 của luận án đi sâu vào thực trạng biến đổi của QHSX XHCN, những vấn đề đặt ra và đề xuất giải pháp. Tuy nhiên, nội dung chi tiết của phần này chưa được cung cấp đầy đủ trong đoạn trích. Dựa trên mục lục và phần mở đầu, có thể suy đoán nội dung sẽ xoay quanh:
3.1. Biến đổi trong kinh tế nhà nước:
Luận án có thể phân tích sự biến đổi trong các doanh nghiệp nhà nước, bao gồm việc đổi mới quản lý, cơ chế hoạt động, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Các bảng số liệu về cơ cấu GDP, tài sản cố định, đầu tư tài chính dài hạn của doanh nghiệp có thể được sử dụng để minh chứng cho sự biến đổi này.
3.2. Biến đổi trong kinh tế tập thể:
Tác giả có thể đánh giá sự phát triển của hợp tác xã, những khó khăn, thách thức và tiềm năng của mô hình kinh tế này trong thời kỳ đổi mới.
3.3. Vấn đề đặt ra:
Dựa trên phân tích thực trạng, luận án sẽ chỉ ra những vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển QHSX XHCN, ví dụ như sự chưa phù hợp giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất, những hạn chế trong việc giải phóng sức sản xuất, bất cập trong cơ chế quản lý, điều hành,...
3.4. Đề xuất giải pháp:
Luận án dự kiến đề xuất các phương hướng, giải pháp để phát huy những biến đổi tích cực và hạn chế những biến đổi tiêu cực của QHSX XHCN, nhằm thúc đẩy sản xuất phát triển và giữ vững định hướng XHCN.
