Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2018 đến năm 2020, tỉnh Phú Thọ có khoảng 3.738 người đang trong diện quản lý, giáo dục và giúp đỡ liên quan đến thi hành án hình sự, trong đó có 1.391 người thi hành án tại xã, phường, thị trấn và 114 người có án phạt tù còn ngoài xã hội. Thi hành án hình sự là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước nhằm thực thi bản án, quyết định của Tòa án, vừa răn đe vừa giáo dục người phạm tội trở thành công dân có ích. Tuy nhiên, trong quá trình thi hành án, một số quyền của người phạm tội bị hạn chế nhưng các quyền cơ bản vẫn phải được bảo đảm theo quy định pháp luật.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng bảo đảm quyền con người trong giai đoạn thi hành án hình sự trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, xác định những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thực tiễn thi hành án hình sự tại tỉnh Phú Thọ trong 3 năm 2018-2020, với các đối tượng là người thi hành án hình sự và các cơ quan thi hành án trên địa bàn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung hệ thống lý luận về quyền con người trong thi hành án hình sự, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác thi hành án hình sự, bảo đảm quyền con người, góp phần giữ vững an ninh trật tự và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền con người và thi hành án hình sự, trong đó có:

  • Lý thuyết quyền con người: Quyền con người được hiểu là những quyền tự nhiên, không thể tước đoạt, được bảo đảm bằng pháp luật quốc gia và các thỏa thuận quốc tế. Theo Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về quyền con người, quyền con người là các bảo đảm pháp lý toàn cầu nhằm bảo vệ nhân phẩm và các tự do cơ bản.

  • Lý thuyết thi hành án hình sự: Thi hành án hình sự là quá trình thực hiện bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, nhằm quản lý, giáo dục, cải tạo người phạm tội. Đây là hoạt động hành chính - tư pháp có tính cưỡng chế của nhà nước.

  • Khái niệm bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự: Là việc các cơ quan nhà nước tạo ra các điều kiện pháp lý, kinh tế, xã hội để người phải thi hành án hình sự được thực hiện các quyền cơ bản trong quá trình thi hành án.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền con người, thi hành án hình sự, bảo đảm quyền con người, quyền của người thi hành án phạt tù, quyền khiếu nại, tố cáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, điều tra, phân tích, so sánh, thống kê và phỏng vấn chuyên sâu. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 25 phạm nhân đang thi hành án tại Trại tạm giam Công an tỉnh Phú Thọ và Trại giam Tân Lập, cùng các cán bộ, chiến sĩ làm công tác thi hành án hình sự.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và chuyên gia nhằm thu thập thông tin thực tiễn. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính để đánh giá thực trạng bảo đảm quyền con người.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 3 năm (2018-2020), tập trung thu thập số liệu thực tiễn, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng bảo đảm quyền con người cơ bản: Tại Trại tạm giam Công an tỉnh Phú Thọ có 450 phạm nhân, trong đó 13 người đánh giá việc bảo đảm quyền con người là tốt, 8 người cho rằng bảo đảm đầy đủ, 4 người cho rằng chưa bảo đảm đầy đủ. Các quyền được bảo đảm gồm quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe, chế độ ăn, ở, học tập, lao động, tiếp xúc thân nhân.

  2. Cơ sở vật chất và chế độ sinh hoạt: Diện tích nhà giam và chỗ nằm chưa đáp ứng yêu cầu tối thiểu. Chế độ ăn uống của phạm nhân chỉ đạt khoảng 1.919,47 Kcal/ngày, thấp hơn nhu cầu năng lượng của người lao động bình thường (2.200-3.300 Kcal/ngày). Chưa có khu cách ly riêng cho phạm nhân mắc bệnh truyền nhiễm, buồng điều trị cho phạm nhân nữ và phòng riêng cho người đồng tính, chuyển giới.

  3. Hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Phú Thọ đã thực hiện kiểm sát trực tiếp nhiều lần tại các cơ quan thi hành án, phát hiện và kiến nghị khắc phục các tồn tại như hồ sơ thi hành án chưa đầy đủ, thiếu quyết định phân công giám sát, giáo dục người thi hành án treo, cải tạo không giam giữ. Các kiến nghị được các cơ quan tiếp thu và khắc phục kịp thời.

  4. Công tác phối hợp và tuyên truyền: Công an tỉnh phối hợp chặt chẽ với các cấp chính quyền, tổ chức đoàn thể trong công tác quản lý, giáo dục người thi hành án tại địa phương. Tuyên truyền phổ biến Luật Thi hành án hình sự đến 100% cán bộ, chiến sĩ và người dân, góp phần nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ của người thi hành án.

Thảo luận kết quả

Việc bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự tại Phú Thọ đã đạt được nhiều kết quả tích cực, thể hiện qua việc thực hiện đầy đủ các quyền cơ bản của phạm nhân như quyền được chăm sóc y tế, học tập, lao động, tiếp xúc thân nhân. Tuy nhiên, các tồn tại về cơ sở vật chất, chế độ ăn uống và điều kiện sinh hoạt vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền con người.

So với các nghiên cứu tại một số địa phương khác, Phú Thọ có sự quan tâm và chỉ đạo sát sao từ các cấp lãnh đạo, đồng thời có sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan thi hành án và chính quyền địa phương. Tuy nhiên, việc thiếu khu cách ly riêng cho phạm nhân mắc bệnh truyền nhiễm và phòng riêng cho nhóm đối tượng đặc thù là điểm cần khắc phục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phạm nhân đánh giá mức độ bảo đảm quyền con người, bảng so sánh chế độ ăn uống với nhu cầu năng lượng tiêu chuẩn, và sơ đồ tổ chức cơ quan thi hành án hình sự tỉnh Phú Thọ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ sở vật chất: Đầu tư xây dựng khu cách ly riêng cho phạm nhân mắc bệnh truyền nhiễm, buồng điều trị cho phạm nhân nữ và phòng riêng cho người đồng tính, chuyển giới nhằm bảo đảm điều kiện sinh hoạt phù hợp. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Sở Xây dựng và Công an tỉnh phối hợp thực hiện.

  2. Nâng cao chế độ dinh dưỡng: Điều chỉnh chế độ ăn uống của phạm nhân theo tiêu chuẩn dinh dưỡng phù hợp với nhu cầu năng lượng, tăng cường thực phẩm tươi, đa dạng hóa khẩu phần ăn. Thực hiện ngay và duy trì thường xuyên, do Phòng Y tế và Ban Giám thị trại giam chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường công tác kiểm sát và giám sát: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh cần tiếp tục tăng cường kiểm sát trực tiếp, phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm trong thi hành án hình sự. Đồng thời, nâng cao hiệu quả giám sát của các tổ chức xã hội và nhân dân. Thời gian thực hiện liên tục, do Viện kiểm sát và các tổ chức xã hội phối hợp.

  4. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thi hành án: Tổ chức các lớp tập huấn, nâng cao nhận thức về quyền con người, kỹ năng quản lý, giáo dục phạm nhân cho cán bộ, chiến sĩ thi hành án hình sự. Thực hiện định kỳ hàng năm, do Công an tỉnh và các cơ sở đào tạo phối hợp tổ chức.

  5. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Mở rộng các chương trình tuyên truyền về quyền con người và thi hành án hình sự đến người dân và người thi hành án, nhằm nâng cao nhận thức và sự đồng thuận xã hội. Thực hiện liên tục, do các cơ quan chức năng và đoàn thể địa phương đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, chiến sĩ công tác thi hành án hình sự: Nắm vững các quy định pháp luật và thực tiễn bảo đảm quyền con người, nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục phạm nhân.

  2. Lãnh đạo các cơ quan tư pháp và chính quyền địa phương: Đánh giá thực trạng, xây dựng chính sách, chỉ đạo công tác thi hành án hình sự phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật: Tham khảo hệ thống lý luận, số liệu thực tiễn và các giải pháp nâng cao bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự.

  4. Sinh viên ngành luật, đặc biệt chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Hiểu rõ về quyền con người trong thi hành án hình sự, áp dụng kiến thức vào nghiên cứu và thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền con người trong thi hành án hình sự được hiểu như thế nào?
    Quyền con người trong thi hành án hình sự là các quyền cơ bản của người bị kết án hình sự được pháp luật bảo đảm trong quá trình thi hành án, bao gồm quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền được chăm sóc y tế, học tập, lao động và tiếp xúc thân nhân.

  2. Cơ sở pháp lý nào quy định bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự?
    Luật Thi hành án hình sự năm 2019, Hiến pháp năm 2013, các nghị định, thông tư hướng dẫn và các văn bản pháp luật liên quan là cơ sở pháp lý quan trọng quy định bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự.

  3. Những khó khăn chính trong việc bảo đảm quyền con người tại các trại giam hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, chế độ dinh dưỡng chưa phù hợp, thiếu khu cách ly cho phạm nhân mắc bệnh truyền nhiễm, phòng riêng cho nhóm đối tượng đặc thù, và hạn chế trong công tác kiểm sát, giám sát.

  4. Viện kiểm sát nhân dân có vai trò gì trong bảo đảm quyền con người khi thi hành án hình sự?
    Viện kiểm sát nhân dân thực hiện kiểm sát việc tuân thủ pháp luật của các cơ quan thi hành án, phát hiện vi phạm, kiến nghị khắc phục, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người thi hành án.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự?
    Cần hoàn thiện cơ sở vật chất, nâng cao chế độ dinh dưỡng, tăng cường kiểm sát và giám sát, đào tạo cán bộ thi hành án, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về quyền con người trong thi hành án hình sự và đánh giá thực trạng tại tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn 2018-2020.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy việc bảo đảm quyền con người cơ bản đã được thực hiện tương đối đầy đủ, nhưng còn tồn tại hạn chế về cơ sở vật chất và chế độ sinh hoạt.
  • Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan chức năng đã thực hiện tốt công tác kiểm sát, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án hình sự.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ sở vật chất, nâng cao chế độ dinh dưỡng, tăng cường kiểm sát, đào tạo cán bộ và tuyên truyền pháp luật.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng tỉnh Phú Thọ triển khai thực hiện các giải pháp trong vòng 2 năm tới để nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự, góp phần giữ vững an ninh trật tự và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Các cơ quan thi hành án, Viện kiểm sát và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện công tác bảo đảm quyền con người trong thi hành án hình sự.