Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh gia tăng dân số và biến đổi khí hậu, nhu cầu về lương thực, thực phẩm ngày càng tăng, đặt áp lực lớn lên ngành nông nghiệp, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản nước ngọt tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung bộ. Cá rô đầu vuông (Anabas testudineus) được đánh giá là loài cá có tiềm năng phát triển nuôi thương phẩm nhờ tốc độ tăng trưởng nhanh gấp 2-3 lần cá rô đồng, chất lượng thịt ngon và giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, việc tối ưu hóa phương pháp cho ăn và bổ sung dinh dưỡng phù hợp vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là hiệu quả của dịch trùn quế trong khẩu phần ăn cá rô đầu vuông chưa được nghiên cứu đầy đủ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định ảnh hưởng của phương pháp cho ăn gián đoạn và bổ sung dịch trùn quế đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá rô đầu vuông trong giai đoạn nuôi thương phẩm. Thí nghiệm được tiến hành tại thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên trong khoảng thời gian từ tháng 10/2019 đến tháng 3/2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo và ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả nuôi thương phẩm cá rô đầu vuông, góp phần phát triển bền vững ngành thủy sản nước ngọt tại khu vực miền Trung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh trưởng bù (compensatory growth) trong nuôi trồng thủy sản, mô hình tăng trưởng cá theo các phương pháp cho ăn khác nhau, và tác động của dinh dưỡng bổ sung từ dịch trùn quế. Sinh trưởng bù được phân loại thành ba dạng: bù vượt, bù hoàn toàn và bù một phần, tùy thuộc vào khả năng phục hồi tăng trưởng sau giai đoạn bỏ đói. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Sinh trưởng tích lũy và tuyệt đối: đo lường chiều dài và khối lượng cá theo thời gian.
  • Tỷ lệ sống (Survival Rate - SR): phần trăm cá sống sót qua các giai đoạn nuôi.
  • Hệ số chuyển hóa thức ăn (Feed Conversion Rate - FCR) và Hiệu quả sử dụng thức ăn (Feed Conversion Efficiency - FCE): đánh giá hiệu quả sử dụng thức ăn trong quá trình nuôi.
  • Dịch trùn quế: sản phẩm thủy phân từ trùn quế chứa amino acid thiết yếu, hỗ trợ tăng trưởng và cải thiện môi trường nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu thu thập từ thí nghiệm nuôi cá rô đầu vuông tại hộ ông Phan Tân Châu, xã Xuân Thọ 1, thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên. Cỡ mẫu gồm 40 con cá/bể, thí nghiệm được bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên với 3 nghiệm thức chính:

  • Thí nghiệm 1: Phương pháp cho ăn gồm cho ăn liên tục 2 lần/ngày (NT1), cho ăn gián đoạn 7 ngày ngừng 2 ngày (NT2), và 7 ngày ngừng 3 ngày (NT3).
  • Thí nghiệm 2: Bổ sung dịch trùn quế vào thức ăn với liều lượng 0 ml/kg (đối chứng), 10 ml/kg và 20 ml/kg.

Thời gian thí nghiệm kéo dài 60 ngày, sử dụng thức ăn viên nổi Micro 80 (42% đạm). Các chỉ tiêu môi trường như nhiệt độ, pH, oxy hòa tan (DO), NH3 được đo định kỳ. Sinh trưởng được đánh giá qua chiều dài và khối lượng cá, tỷ lệ sống, FCR và FCE được tính toán theo công thức chuẩn. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm STATISTICA với phương pháp ANOVA một yếu tố và kiểm định Duncan (α=0,05).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của phương pháp cho ăn đến sinh trưởng chiều dài và khối lượng cá: Cá cho ăn liên tục (NT1) có sinh trưởng tích lũy chiều dài từ 52,97 mm lên 101,60 mm sau 60 ngày, cao hơn đáng kể so với NT2 (92,54 mm) và NT3 (91,95 mm) (p<0,05). Sinh trưởng tích lũy khối lượng cá ở NT1 đạt 19,65 g, trong khi NT2 và NT3 chỉ đạt khoảng 14,48 g và 14,08 g (p<0,05).

  2. Tỷ lệ sống của cá: Tỷ lệ sống cao và ổn định ở tất cả nghiệm thức, dao động từ 97,50% đến 99,17%, không có sự khác biệt thống kê giữa các phương pháp cho ăn (p>0,05).

  3. Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) và hiệu quả sử dụng thức ăn (FCE): FCR dao động từ 1,04 đến 2,71, FCE từ 0,37 đến 0,96 tùy giai đoạn. Không có sự khác biệt đáng kể về FCR và FCE giữa các nghiệm thức trong suốt 60 ngày (p>0,05), tuy nhiên ở giai đoạn 0-15 ngày và 30-45 ngày có sự khác biệt nhỏ (p<0,05).

  4. Ảnh hưởng của dịch trùn quế: Dịch trùn quế chứa nhiều amino acid thiết yếu như Alanine (1400 mg/lít), Glycine (1700 mg/lít), Leucine (850 mg/lít) góp phần cải thiện chất lượng thức ăn và môi trường nước. Việc bổ sung dịch trùn quế vào thức ăn giúp tăng tỷ lệ sống và sinh trưởng của cá trong các nghiên cứu tương tự, tuy nhiên kết quả cụ thể trong luận văn chưa được trình bày chi tiết.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phương pháp cho ăn liên tục 2 lần/ngày phù hợp hơn với cá rô đầu vuông so với phương pháp cho ăn gián đoạn 2 hoặc 3 ngày. Sự giảm sinh trưởng ở các nghiệm thức cho ăn gián đoạn có thể do cá rô đầu vuông không thích nghi tốt với giai đoạn bỏ đói kéo dài, khác với một số loài cá khác như cá chẽm, cá tầm hay cá rô phi, nơi phương pháp cho ăn gián đoạn đã chứng minh hiệu quả tăng trưởng bù vượt hoặc hoàn toàn.

Nhiệt độ nước trong thí nghiệm dao động từ 18,1 đến 29,5°C, thấp hơn ngưỡng thích hợp (25-32°C) cho cá nước ấm, đặc biệt giảm mạnh ở giai đoạn 45-60 ngày, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng và hiệu quả sử dụng thức ăn. Môi trường nước được duy trì ổn định với pH từ 7,01 đến 7,68, DO từ 4,5 đến 12 mg/l và NH3 dưới 0,06 mg/l, phù hợp cho sự phát triển của cá.

Tỷ lệ sống cao và không khác biệt giữa các nghiệm thức cho thấy phương pháp cho ăn không ảnh hưởng đến khả năng sống sót của cá trong điều kiện thí nghiệm. Hệ số chuyển hóa thức ăn và hiệu quả sử dụng thức ăn biến động theo giai đoạn nuôi, phản ánh ảnh hưởng của nhiệt độ và phương pháp cho ăn đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, phương pháp cho ăn gián đoạn có thể hiệu quả với một số loài cá nhất định, nhưng không phải là phương pháp tối ưu cho cá rô đầu vuông trong điều kiện nghiên cứu này. Việc bổ sung dịch trùn quế được đánh giá là có tiềm năng cải thiện chất lượng thức ăn và môi trường nuôi, góp phần nâng cao hiệu quả nuôi trồng thủy sản.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng phương pháp cho ăn liên tục 2 lần/ngày cho cá rô đầu vuông trong giai đoạn nuôi thương phẩm nhằm tối ưu hóa sinh trưởng và hiệu quả sử dụng thức ăn, với thời gian áp dụng ít nhất 60 ngày.

  2. Bổ sung dịch trùn quế vào khẩu phần ăn với liều lượng phù hợp (khoảng 10-20 ml/kg thức ăn) để cải thiện chất lượng dinh dưỡng và môi trường nước, giúp tăng tỷ lệ sống và sinh trưởng cá.

  3. Quản lý và duy trì chất lượng môi trường nước đặc biệt là nhiệt độ, pH, DO và NH3 trong giới hạn thích hợp (nhiệt độ 25-32°C, pH 7-8, DO >5 mg/l, NH3 <0,05 mg/l) nhằm đảm bảo điều kiện sinh trưởng tối ưu cho cá.

  4. Nghiên cứu thêm về ảnh hưởng của các yếu tố môi trường và phương pháp cho ăn gián đoạn trên các loài cá khác nhau để xác định phạm vi áp dụng hiệu quả của phương pháp này, đồng thời phát triển các công nghệ nuôi phù hợp với điều kiện khí hậu và môi trường địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người nuôi cá rô đầu vuông: Áp dụng các phương pháp cho ăn và bổ sung dịch trùn quế để nâng cao hiệu quả nuôi, giảm chi phí thức ăn và tăng lợi nhuận.

  2. Các nhà nghiên cứu thủy sản: Tham khảo kết quả nghiên cứu về sinh trưởng bù, ảnh hưởng của phương pháp cho ăn và dinh dưỡng bổ sung trong nuôi cá nước ngọt.

  3. Cơ quan quản lý và khuyến nông: Xây dựng chính sách, hướng dẫn kỹ thuật nuôi cá rô đầu vuông phù hợp với điều kiện địa phương, hỗ trợ phát triển mô hình nuôi bền vững.

  4. Doanh nghiệp sản xuất thức ăn thủy sản: Phát triển sản phẩm thức ăn bổ sung dịch trùn quế, tối ưu hóa công thức thức ăn cho cá rô đầu vuông và các loài cá nước ngọt khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp cho ăn nào phù hợp nhất cho cá rô đầu vuông?
    Phương pháp cho ăn liên tục 2 lần/ngày được chứng minh là tối ưu cho sinh trưởng và hiệu quả sử dụng thức ăn của cá rô đầu vuông trong nghiên cứu này.

  2. Dịch trùn quế có tác dụng gì trong nuôi cá?
    Dịch trùn quế chứa nhiều amino acid thiết yếu giúp cải thiện dinh dưỡng, tăng tỷ lệ sống và sinh trưởng cá, đồng thời hỗ trợ cải thiện chất lượng môi trường nước.

  3. Nhiệt độ nước ảnh hưởng thế nào đến sinh trưởng cá?
    Nhiệt độ nước thấp hơn ngưỡng thích hợp (25-32°C) làm giảm tốc độ sinh trưởng và hiệu quả sử dụng thức ăn của cá rô đầu vuông, đặc biệt trong giai đoạn cuối nuôi.

  4. Tỷ lệ sống của cá có bị ảnh hưởng bởi phương pháp cho ăn không?
    Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ sống của cá rô đầu vuông không bị ảnh hưởng đáng kể bởi phương pháp cho ăn liên tục hay gián đoạn.

  5. Có thể áp dụng phương pháp cho ăn gián đoạn cho các loài cá khác không?
    Phương pháp cho ăn gián đoạn có thể hiệu quả với một số loài cá như cá chẽm, cá tầm, cá rô phi, nhưng không phải là phương pháp tối ưu cho cá rô đầu vuông theo kết quả nghiên cứu này.

Kết luận

  • Phương pháp cho ăn liên tục 2 lần/ngày giúp cá rô đầu vuông đạt sinh trưởng chiều dài và khối lượng cao hơn so với cho ăn gián đoạn 2 hoặc 3 ngày.
  • Tỷ lệ sống của cá duy trì cao (97,5-99,17%) không bị ảnh hưởng bởi phương pháp cho ăn.
  • Hệ số chuyển hóa thức ăn và hiệu quả sử dụng thức ăn biến động theo giai đoạn nuôi, chịu ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường nước.
  • Dịch trùn quế là nguồn bổ sung dinh dưỡng giàu amino acid thiết yếu, có tiềm năng cải thiện hiệu quả nuôi cá rô đầu vuông.
  • Cần tiếp tục nghiên cứu để tối ưu hóa phương pháp cho ăn và liều lượng dịch trùn quế, đồng thời quản lý môi trường nuôi nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất.

Hành động tiếp theo: Áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nuôi cá rô đầu vuông, đồng thời mở rộng nghiên cứu về dinh dưỡng và kỹ thuật nuôi phù hợp với điều kiện khí hậu miền Trung.