Tổng quan nghiên cứu

Phân bón đóng vai trò thiết yếu trong phát triển nông nghiệp Việt Nam, góp phần tăng năng suất cây trồng bình quân từ 35-40% (Hiệp hội phân bón Việt Nam, 2016). Tỉnh Kiên Giang, với diện tích đất nông nghiệp chiếm 64,2% diện tích tự nhiên và sản lượng lúa nằm trong nhóm đầu khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long, là vùng trọng điểm trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh phân bón tại đây còn tồn tại nhiều vấn đề về tuân thủ quy định quản lý nhà nước, dẫn đến tình trạng phân bón giả, kém chất lượng tràn lan, ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất và người tiêu dùng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng kinh doanh phân bón của thương nhân trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ quy định quản lý nhà nước, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ. Nghiên cứu được thực hiện trên 90 cơ sở kinh doanh phân bón, bao gồm 7 doanh nghiệp và 83 hộ kinh doanh, tại ba huyện có số lượng thương nhân nhiều nhất: Tân Hiệp, Hòn Đất và Giồng Riềng. Thời gian khảo sát tập trung vào năm 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng phân bón cung cấp ra thị trường, bảo vệ quyền lợi người nông dân, đồng thời góp phần phát triển thị trường phân bón lành mạnh, tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp của tỉnh Kiên Giang nói riêng và khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết hành vi tuân thủ quy định, trong đó nhấn mạnh ba khía cạnh chính: nhận thức về quy định, động lực kinh tế - xã hội và tác dụng của chính sách quản lý. Khung phân tích 11 khía cạnh tuân thủ của Nielsen và Parker (2012) được áp dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ của thương nhân kinh doanh phân bón. Các khía cạnh này bao gồm kiến thức về quy định, chi phí - lợi ích, mức độ chấp nhận, tuân thủ chuẩn mực, kiểm soát không chính thức, khả năng bị báo cáo, thanh tra, phát hiện, sự chọn lọc kiểm tra, khả năng bị phạt và mức độ nghiêm trọng của hình phạt.

Ngoài ra, mô hình tuân thủ tổng hợp của Nielsen và Parker (2012) cũng được vận dụng để phân tích các động lực kinh tế, xã hội và chuẩn mực ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ. Lý thuyết này giúp hiểu rõ sự tương tác giữa các yếu tố và cách thức các chính sách quản lý có thể thúc đẩy hoặc hạn chế tuân thủ.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là khảo sát sơ cấp thu thập từ 90 cơ sở kinh doanh phân bón tại tỉnh Kiên Giang, trong đó có 7 doanh nghiệp và 83 hộ kinh doanh. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện tại ba huyện trọng điểm. Bảng câu hỏi phỏng vấn được thiết kế dựa trên thang đo Likert 5 mức độ, gồm các phần: thông tin cá nhân, nhận thức và thái độ về tuân thủ quy định, cùng các quy định cụ thể trong lĩnh vực phân bón.

Phương pháp phân tích số liệu bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha cho các thang đo (đạt ≥ 0,6), kiểm định giá trị trung bình một chiều và phân phối tần số. Các kỹ thuật phân tích thăm dò được sử dụng để đánh giá mức độ tuân thủ và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm 2017, với dữ liệu thu thập trực tiếp tại hiện trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm mẫu khảo sát: Trong 90 cơ sở, 92,2% là hộ kinh doanh nhỏ lẻ, chỉ 7,8% là doanh nghiệp. Trung bình số năm thành lập của doanh nghiệp là 10 năm, hộ kinh doanh là 8 năm. Vốn kinh doanh trung bình của doanh nghiệp đạt 5.591 triệu đồng, gấp hơn 12 lần so với hộ kinh doanh (463 triệu đồng). Số lao động trung bình ở doanh nghiệp là 10 người, gấp hơn 3 lần hộ kinh doanh (3 người).

  2. Tình hình kinh doanh: 85% cơ sở kinh doanh ổn định về dịch vụ sản xuất nông nghiệp và đầu tư cơ sở vật chất trong 12 tháng qua. Tuy nhiên, 32,2% cơ sở giảm số lao động, 36,7% thu hẹp địa bàn kinh doanh. 96,7% cơ sở gặp khó khăn trong thu hút và giữ khách hàng, 83,3% đối mặt với cạnh tranh gay gắt, 81,1% lo ngại về chất lượng phân bón trên thị trường.

  3. Mức độ tuân thủ các khía cạnh tự giác: Trung bình điểm kiến thức quy định là 3,77/5, cho thấy mức độ hiểu biết chưa cao; 15,5% chưa hiểu rõ các yêu cầu, 20% cần chuyên gia tư vấn. Về chi phí - lợi ích, 60,5% đồng ý tốn nhiều nguồn lực để tuân thủ, 16% cho rằng không tuân thủ có lợi hơn về tài chính. Mức độ chấp nhận quy định trung bình 3,22, cho thấy đa số cơ sở đồng thuận với các quy định hiện hành. Tuân thủ chuẩn mực có điểm trung bình 3,0, với 41,1% hoàn toàn tin tưởng vào cơ quan quản lý. Kiểm soát không chính thức được đánh giá tích cực với 65,6% cơ sở điều chỉnh hành vi ngay khi bị phát hiện.

  4. Khía cạnh kiểm soát và xử phạt: Các yếu tố như khả năng bị báo cáo, thanh tra, phát hiện, sự chọn lọc kiểm tra, khả năng bị phạt và mức độ nghiêm trọng của hình phạt đều có điểm trung bình thấp, phản ánh nhận thức chưa cao về hiệu quả của các biện pháp cưỡng chế. Ví dụ, nhiều cơ sở cho rằng khả năng bị phát hiện và bị phạt là thấp, dẫn đến hành vi không tuân thủ vẫn tồn tại.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức về quy định và nhận thức về chi phí - lợi ích là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ của thương nhân kinh doanh phân bón. Mức độ hiểu biết chưa cao và chi phí tuân thủ lớn khiến một số cơ sở có xu hướng không tuân thủ hoặc tuân thủ không đầy đủ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu về tuân thủ trong lĩnh vực thuế và thương mại, nơi mà nhận thức và chi phí là nhân tố quyết định.

Khía cạnh kiểm soát và xử phạt chưa phát huy hiệu quả do nhận thức về khả năng bị phát hiện và mức độ nghiêm trọng của hình phạt còn thấp. Điều này cho thấy cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và nâng cao tính minh bạch, công khai trong xử lý vi phạm để tạo sức răn đe mạnh mẽ hơn.

Ngoài ra, yếu tố xã hội và chuẩn mực cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tuân thủ tự giác, thể hiện qua sự đồng thuận và áp lực từ cộng đồng kinh doanh. Việc xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội trong giám sát cũng góp phần nâng cao tuân thủ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối mức độ đồng ý của các khía cạnh tuân thủ, bảng so sánh vốn đầu tư và số lao động giữa doanh nghiệp và hộ kinh doanh, cũng như biểu đồ thể hiện các thách thức trong kinh doanh phân bón.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo nâng cao kiến thức quy định

    • Mục tiêu: Nâng cao điểm trung bình kiến thức quy định từ 3,77 lên trên 4,0 trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương phối hợp với Chi cục Quản lý thị trường và các tổ chức đào tạo.
    • Giải pháp: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo, phát hành tài liệu hướng dẫn dễ hiểu, hỗ trợ tư vấn pháp lý cho thương nhân.

  2. Cải thiện hệ thống thanh tra, kiểm tra và xử phạt vi phạm

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ phát hiện vi phạm lên ít nhất 40% trong các cuộc kiểm tra, rút ngắn thời gian xử lý vi phạm xuống dưới 3 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng Quản lý thị trường.
    • Giải pháp: Áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát, tăng cường kiểm tra đột xuất, minh bạch hóa quy trình xử phạt.

  3. Khuyến khích tuân thủ tự giác thông qua xây dựng chuẩn mực xã hội và cộng đồng

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ cơ sở điều chỉnh hành vi ngay khi bị phát hiện lên trên 80%.
    • Chủ thể thực hiện: Hội doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, cộng đồng kinh doanh.
    • Giải pháp: Xây dựng các chương trình khen thưởng, công nhận cơ sở kinh doanh uy tín, phát huy vai trò giám sát của cộng đồng.

  4. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ

    • Mục tiêu: Giảm bớt khó khăn về chi phí tuân thủ cho ít nhất 50% hộ kinh doanh trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách, các tổ chức tín dụng, Sở Công Thương.
    • Giải pháp: Cung cấp các gói vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật về quản lý, tư vấn pháp lý miễn phí hoặc chi phí thấp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và thương mại

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ quy định, từ đó xây dựng chính sách quản lý hiệu quả hơn.
    • Use case: Thiết kế chương trình thanh tra, kiểm tra phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Thương nhân kinh doanh phân bón và doanh nghiệp nông nghiệp

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức pháp luật, nâng cao nhận thức về lợi ích của việc tuân thủ quy định.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp quản lý nội bộ để giảm thiểu rủi ro vi phạm.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực quản lý kinh tế và nông nghiệp

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu thực tiễn.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc chương trình đào tạo chuyên sâu.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng doanh nghiệp

    • Lợi ích: Hiểu vai trò của chuẩn mực xã hội và áp lực cộng đồng trong thúc đẩy tuân thủ.
    • Use case: Xây dựng các chương trình giám sát, khen thưởng và hỗ trợ doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc tuân thủ quy định kinh doanh phân bón lại quan trọng?
    Tuân thủ giúp đảm bảo chất lượng phân bón, bảo vệ người nông dân và nâng cao uy tín thị trường. Ví dụ, phân bón giả gây thiệt hại kinh tế lớn và ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến hành vi tuân thủ của thương nhân?
    Kiến thức về quy định và chi phí - lợi ích là hai yếu tố chủ chốt. Nếu doanh nghiệp hiểu rõ quy định và thấy lợi ích khi tuân thủ, họ sẽ có xu hướng tuân thủ cao hơn.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra?
    Cần áp dụng công nghệ giám sát, tăng cường kiểm tra đột xuất và minh bạch quy trình xử lý vi phạm để tạo sức răn đe và nâng cao nhận thức của thương nhân.

  4. Vai trò của cộng đồng trong việc thúc đẩy tuân thủ là gì?
    Cộng đồng tạo áp lực xã hội, duy trì uy tín và chuẩn mực, giúp các cơ sở kinh doanh điều chỉnh hành vi ngay khi bị phát hiện vi phạm.

  5. Các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ gặp khó khăn gì khi tuân thủ quy định?
    Chủ yếu là chi phí tài chính và nhân lực quản lý. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật là cần thiết để giảm bớt gánh nặng này, giúp họ tuân thủ tốt hơn.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã khảo sát 90 cơ sở kinh doanh phân bón tại Kiên Giang, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ quy định quản lý nhà nước.
  • Kiến thức về quy định, chi phí - lợi ích, và nhận thức về kiểm soát, xử phạt là những yếu tố quyết định hành vi tuân thủ.
  • Mức độ tuân thủ tự giác còn hạn chế, trong khi hiệu quả của các biện pháp kiểm soát và xử phạt chưa cao.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường tuyên truyền, cải thiện thanh tra, phát huy vai trò cộng đồng và hỗ trợ tài chính cho cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các tỉnh khác để so sánh và hoàn thiện chính sách quản lý phân bón.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý và thương nhân nên phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao tuân thủ, bảo vệ thị trường phân bón và phát triển nông nghiệp bền vững tại Kiên Giang.