Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) là một yếu tố không thể thiếu trong sản xuất nông nghiệp nhằm bảo vệ năng suất cây trồng và đảm bảo hiệu quả kinh tế. Trên thế giới, sản lượng thuốc BVTV đã tăng từ gần 400 nghìn tấn năm 1955 lên khoảng 4,4 triệu tấn năm 2008, với hơn 2.500 loại thuốc khác nhau được sử dụng rộng rãi. Tại Việt Nam, lượng thuốc BVTV nhập khẩu đã tăng từ 13.000 tấn năm 1990 lên hơn 100.000 tấn mỗi năm trong những năm gần đây, với giá trị nhập khẩu khoảng 700 triệu USD. Tỉnh Quảng Ngãi, với diện tích gieo trồng lúa lên đến 75.426 ha và nhiều loại cây trồng khác như ngô, lạc, sắn, đang chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ trong việc sử dụng và kinh doanh thuốc BVTV.

Tuy nhiên, nhận thức và thực hành sử dụng thuốc BVTV của nông dân còn nhiều hạn chế, dẫn đến nguy cơ mất an toàn cao cho sức khỏe con người và môi trường sinh thái. Mục tiêu nghiên cứu là điều tra thực trạng sử dụng, cung ứng và quản lý thuốc BVTV tại tỉnh Quảng Ngãi, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả, giảm thiểu tác động tiêu cực. Nghiên cứu tập trung vào các huyện Mộ Đức, Bình Sơn và thành phố Quảng Ngãi trong giai đoạn gần đây, nhằm cung cấp dữ liệu khoa học phục vụ hoạch định chính sách và nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc BVTV.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về thuốc bảo vệ thực vật: Bao gồm các khái niệm về sinh vật gây hại, thuốc BVTV kỹ thuật, thuốc BVTV thành phẩm, thuốc BVTV sinh học, và các chỉ số độc tính như LD50, LC50. Thuật ngữ chuyên ngành như "ngộ độc cấp tính", "ngộ độc mãn tính", "liều lượng ngưỡng" được sử dụng để đánh giá tác động của thuốc.

  • Nguyên tắc sử dụng thuốc BVTV: Áp dụng nguyên tắc "4 đúng" (đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng, đúng cách), kết hợp với hệ thống quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.

  • Mô hình quản lý thuốc BVTV: Bao gồm các quy định pháp luật về quản lý sản xuất, kinh doanh và sử dụng thuốc BVTV tại Việt Nam, các điều kiện kinh doanh thuốc BVTV, và các biện pháp an toàn vệ sinh lao động.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: thuốc BVTV, sinh vật gây hại, độc tính thuốc, liều lượng, thời gian cách ly, an toàn lao động, và quản lý thuốc BVTV.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa kết hợp thu thập số liệu thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Điều tra 60 nông dân, 15 đại lý cung ứng thuốc BVTV, 9 cán bộ UBND xã và 3 trưởng trạm Trồng trọt và BVTV tại các huyện Mộ Đức, Bình Sơn và TP. Quảng Ngãi. Bộ phiếu điều tra được thiết kế riêng biệt nhằm thu thập thông tin về nhận thức, thực hành sử dụng thuốc BVTV, hoạt động kinh doanh và quản lý.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các cơ quan quản lý, đại lý cấp 1, nhân viên thị trường và các tổ chức liên quan nhằm bổ sung thông tin về tình hình cung ứng, quản lý và chính sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích đặc điểm đối tượng, tần suất sử dụng thuốc, nhận thức và thực hành của nông dân, cũng như đánh giá hoạt động kinh doanh và quản lý. So sánh tỷ lệ phần trăm giữa các nhóm đối tượng để xác định mức độ tuân thủ và các vấn đề tồn tại.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2015-2016, tập trung vào các vụ sản xuất chính của tỉnh Quảng Ngãi, đặc biệt là vụ Đông Xuân và Hè Thu.

Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các nhóm đối tượng chính trong chuỗi cung ứng và sử dụng thuốc BVTV tại địa phương, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thực hành sử dụng thuốc BVTV của nông dân còn hạn chế
    Qua điều tra 60 nông dân, không có nông dân nào phun thuốc BVTV đảm bảo theo nguyên tắc 4 đúng. Khoảng 65% nông dân đọc hướng dẫn sử dụng nhưng chỉ 39% hiểu và làm theo đúng. Tỷ lệ sử dụng trang bị bảo hộ lao động thấp, hơn 60% không sử dụng quần áo bảo hộ khi phun thuốc. Việc xử lý bao bì thuốc sau sử dụng và lưu trữ thuốc tại nhà cũng chưa đảm bảo an toàn, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường và sức khỏe.

  2. Hoạt động kinh doanh thuốc BVTV tại các đại lý còn nhiều bất cập
    Trong số 15 đại lý khảo sát, mặc dù chủ đại lý đều được đào tạo kiến thức chuyên môn, nhưng lực lượng hỗ trợ phần lớn chưa qua đào tạo chuyên môn. Tỷ lệ đại lý có trình độ chuyên môn cao chưa đạt yêu cầu. Ý thức về vệ sinh an toàn thực phẩm và môi trường còn thấp, một số đại lý đặt lợi nhuận lên trên phòng trừ dịch hại. Cửa hàng và kho chứa thuốc nhìn chung chưa đảm bảo điều kiện kỹ thuật theo quy định.

  3. Công tác quản lý thuốc BVTV tại địa phương chưa hiệu quả
    UBND cấp xã chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm quản lý theo quy định pháp luật. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật được thực hiện thường xuyên nhưng hiệu quả chưa cao. Việc điều tra, dự báo dịch hại được thực hiện đều đặn nhưng chưa mang lại kết quả rõ rệt. Tỷ lệ kiểm tra, thanh tra hoạt động kinh doanh thuốc BVTV còn thấp, chưa xử lý nghiêm các vi phạm.

  4. Tình hình dịch hại và sử dụng thuốc BVTV tại Quảng Ngãi
    Năm 2015, diện tích nhiễm các loại dịch hại trên cây lúa như bệnh đạo ôn lá 2.684,5 ha, bệnh khô vằn 8.315,5 ha, rầy nâu 5.098,1 ha. Chuột gây hại diện tích lớn nhất trong 5 năm trở lại đây. Năng suất lúa đạt 56,6 tạ/ha, năng suất các cây trồng khác như lạc 21,15 tạ/ha, sắn 185,8 tạ/ha. Thuốc BVTV chủ yếu được sử dụng trên cây lúa với số lượng ngày càng tăng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức hạn chế của nông dân về tác động của thuốc BVTV dẫn đến việc sử dụng không an toàn, tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc và ô nhiễm môi trường. So với các nghiên cứu tại Việt Nam và quốc tế, tình trạng này tương đồng với việc thiếu trang bị bảo hộ và hiểu biết kỹ thuật. Việc kinh doanh thuốc BVTV chưa chuyên nghiệp, thiếu kiểm soát chặt chẽ làm gia tăng rủi ro trong cung ứng và sử dụng thuốc.

Công tác quản lý thuốc BVTV tại cấp xã chưa phát huy hiệu quả do thiếu nguồn lực và sự phối hợp đồng bộ. Việc tuyên truyền pháp luật chưa đủ sức thuyết phục và chưa đi sâu vào thực tiễn nông dân. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng bảo hộ lao động, tuân thủ nguyên tắc 4 đúng giữa các địa phương có thể minh họa rõ hơn mức độ chênh lệch và điểm nghẽn trong thực hành.

Tình hình dịch hại phức tạp, đa dạng tại Quảng Ngãi đòi hỏi việc sử dụng thuốc BVTV phải được quản lý chặt chẽ, kết hợp với các biện pháp IPM để giảm thiểu tác động tiêu cực. Việc tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và cải thiện điều kiện kinh doanh thuốc BVTV là cần thiết để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tập huấn, tuyên truyền về sử dụng thuốc BVTV an toàn

    • Động từ hành động: Tổ chức, phổ biến, hướng dẫn
    • Target metric: 80% nông dân được tập huấn về nguyên tắc 4 đúng và an toàn lao động trong 2 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: Sở NN&PTNT, Chi cục Trồng trọt và BVTV, UBND cấp xã

  2. Nâng cao trình độ chuyên môn và ý thức của lực lượng kinh doanh thuốc BVTV

    • Động từ hành động: Đào tạo, kiểm tra, cấp chứng nhận
    • Target metric: 100% đại lý kinh doanh thuốc BVTV có chứng nhận đủ điều kiện chuyên môn trong 3 năm
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục BVTV, các tổ chức đào tạo chuyên ngành

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong kinh doanh và sử dụng thuốc BVTV

    • Động từ hành động: Thanh tra, xử lý, giám sát
    • Target metric: 90% các cơ sở kinh doanh thuốc BVTV được kiểm tra định kỳ hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: UBND cấp tỉnh, Chi cục BVTV, công an môi trường

  4. Xây dựng hệ thống thu gom, xử lý bao bì thuốc BVTV sau sử dụng

    • Động từ hành động: Thiết lập, vận hành, tuyên truyền
    • Target metric: 70% bao bì thuốc BVTV được thu gom và xử lý đúng quy định trong 3 năm
    • Chủ thể thực hiện: UBND cấp xã, các đại lý thuốc BVTV, tổ chức môi trường

  5. Khuyến khích áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) kết hợp với sử dụng thuốc BVTV hợp lý

    • Động từ hành động: Hướng dẫn, hỗ trợ, giám sát
    • Target metric: 50% diện tích canh tác áp dụng IPM trong 5 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm khuyến nông, cán bộ kỹ thuật BVTV, nông dân

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách nông nghiệp

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu khoa học về thực trạng sử dụng và quản lý thuốc BVTV, hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tập huấn, kiểm soát thị trường thuốc BVTV.

  2. Các doanh nghiệp kinh doanh thuốc BVTV

    • Lợi ích: Hiểu rõ nhu cầu, thực trạng thị trường và các vấn đề pháp lý để điều chỉnh chiến lược kinh doanh.
    • Use case: Nâng cao chất lượng dịch vụ, tuân thủ quy định, phát triển sản phẩm phù hợp.

  3. Nông dân và tổ chức nông nghiệp

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức, áp dụng kỹ thuật sử dụng thuốc BVTV an toàn và hiệu quả.
    • Use case: Tham gia các chương trình tập huấn, áp dụng nguyên tắc 4 đúng.

  4. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực nông nghiệp và bảo vệ thực vật

    • Lợi ích: Tham khảo dữ liệu thực tiễn, phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý thuốc BVTV và tác động môi trường.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, giảng dạy chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc sử dụng thuốc BVTV không tuân thủ nguyên tắc 4 đúng lại phổ biến ở Quảng Ngãi?
    Nhiều nông dân thiếu kiến thức và kỹ năng, không được tập huấn đầy đủ, cùng với thói quen sử dụng thuốc không an toàn và thiếu trang bị bảo hộ lao động. Ví dụ, hơn 60% nông dân không mặc quần áo bảo hộ khi phun thuốc.

  2. Các đại lý thuốc BVTV tại Quảng Ngãi có đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh không?
    Mặc dù chủ đại lý được đào tạo, nhưng lực lượng hỗ trợ chưa qua đào tạo chuyên môn, nhiều đại lý chưa đảm bảo điều kiện kho chứa và vệ sinh an toàn, ảnh hưởng đến chất lượng thuốc và an toàn người dùng.

  3. Công tác quản lý thuốc BVTV tại cấp xã gặp những khó khăn gì?
    UBND cấp xã chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm, thiếu nguồn lực và phối hợp, công tác thanh tra kiểm tra chưa thường xuyên, dẫn đến việc vi phạm không được xử lý kịp thời.

  4. Việc sử dụng thuốc BVTV ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe và môi trường?
    Sử dụng thuốc không đúng cách gây ngộ độc cấp và mãn tính cho người phun thuốc, ô nhiễm đất, nước và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Bao bì thuốc không được xử lý đúng cách làm tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thuốc BVTV tại Quảng Ngãi?
    Cần tăng cường tập huấn, nâng cao trình độ đại lý, tăng cường thanh tra kiểm tra, xây dựng hệ thống thu gom bao bì thuốc, và khuyến khích áp dụng IPM. Ví dụ, đặt mục tiêu 80% nông dân được tập huấn trong 2 năm tới.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định thực trạng sử dụng, cung ứng và quản lý thuốc BVTV tại tỉnh Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức và thực hành của nông dân cũng như hoạt động kinh doanh và quản lý thuốc.
  • Việc sử dụng thuốc BVTV không tuân thủ nguyên tắc 4 đúng, thiếu trang bị bảo hộ lao động, và xử lý bao bì thuốc không an toàn là những vấn đề nổi bật.
  • Công tác quản lý thuốc BVTV tại cấp xã chưa hiệu quả, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.
  • Đề xuất các giải pháp tập huấn, đào tạo, kiểm tra, thu gom bao bì và áp dụng IPM nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thuốc BVTV.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình tập huấn, xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện các giải pháp đề xuất.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm đảm bảo sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững tại Quảng Ngãi.