Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, việc nâng cao chất lượng dạy học các môn Lý luận chính trị, đặc biệt là môn Chính trị, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên. Trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, tỉnh Xiêng Khoảng, là một trong những cơ sở đào tạo trọng điểm, với quy mô đào tạo khoảng 589 sinh viên hệ chính quy năm học 2019-2020. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Chính trị tại trường còn nhiều hạn chế, chủ yếu do phương pháp giảng dạy truyền thống, thầy cô giữ vai trò chủ đạo, sinh viên học thụ động, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của người học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị 2, phần Kinh tế chính trị, cho sinh viên năm thứ hai tại trường, đồng thời đề xuất quy trình và giải pháp nâng cao hiệu quả phương pháp này. Nghiên cứu tập trung trong năm học 2019-2020, tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, tỉnh Xiêng Khoảng, nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng cường hứng thú học tập cho sinh viên.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên tương lai, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển nguồn nhân lực của đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại và chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, cùng quan điểm của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào về giáo dục chính trị. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết dạy học tình huống: Tình huống được hiểu là sự kiện hoặc vấn đề có mâu thuẫn cần giải quyết, kích thích tư duy phản biện và sáng tạo của người học. Tình huống có vấn đề là trạng thái khó khăn trí tuệ, buộc người học phải vận dụng kiến thức và kỹ năng để tìm giải pháp mới.

  • Lý thuyết phát triển năng lực người học: Phương pháp dạy học tích cực, trong đó người học là trung tâm, phát huy tính chủ động, sáng tạo, khả năng tự học và giải quyết vấn đề thông qua các tình huống thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm: tình huống dạy học, tình huống có vấn đề, vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, năng lực giải quyết vấn đề, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp tài liệu khoa học trong và ngoài nước về dạy học tình huống và dạy học môn Chính trị; phương pháp lịch sử và logic để xây dựng cơ sở lý luận.

  • Phương pháp thực tiễn: Khảo sát điều tra bằng phiếu hỏi với 9 giảng viên và 112 sinh viên các lớp sư phạm Toán, Hóa, Văn, Sử; quan sát trực tiếp các tiết dạy; phỏng vấn sâu giảng viên và sinh viên; thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng quy trình vận dụng tình huống.

  • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu thu thập được, xây dựng bảng biểu, phân tích tỷ lệ phần trăm nhằm rút ra kết luận khoa học.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm học 2019-2020 tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, tỉnh Xiêng Khoảng, Lào. Cỡ mẫu gồm 9 giảng viên và 112 sinh viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giảng viên về phương pháp vận dụng tình huống: Khoảng 77,8% giảng viên nhận thức đúng về đặc trưng của phương pháp vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, trong khi 22,2% còn chưa hiểu đúng. Về tầm quan trọng, 77,8% giảng viên đánh giá việc vận dụng tình huống là cần thiết hoặc rất cần thiết.

  2. Mức độ vận dụng tình huống trong giảng dạy: Chỉ có 33,3% giảng viên thường xuyên sử dụng phương pháp vận dụng tình huống trong các tiết dạy môn Chính trị 2, 44,4% đôi khi sử dụng, còn lại 22,2% chưa từng áp dụng. Phương pháp thuyết trình vẫn chiếm ưu thế với 100% giảng viên sử dụng thường xuyên.

  3. Khó khăn trong vận dụng tình huống: Giảng viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn tình huống phù hợp, đảm bảo tính thực tiễn và liên kết với nội dung bài học. Ngoài ra, việc thiếu kỹ năng tổ chức thảo luận và định hướng giải quyết tình huống cũng hạn chế hiệu quả phương pháp.

  4. Phản hồi của sinh viên: Sinh viên thể hiện sự hứng thú cao khi học theo phương pháp vận dụng tình huống, giúp tăng khả năng tư duy phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Kết quả kiểm tra học tập của lớp thực nghiệm sử dụng phương pháp tình huống cao hơn khoảng 15% so với lớp đối chứng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai còn ở mức khiêm tốn, chủ yếu do hạn chế về nhận thức và kỹ năng của giảng viên. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp này tại trường còn thấp hơn, phản ánh nhu cầu đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu cho đội ngũ giảng viên.

Việc giảng viên vẫn ưu tiên phương pháp thuyết trình truyền thống phù hợp với tính chất khoa học chính trị có nhiều khái niệm trừu tượng, tuy nhiên, điều này làm giảm sự tương tác và phát triển năng lực tư duy của sinh viên. Phương pháp vận dụng tình huống, khi được áp dụng đúng quy trình, đã chứng minh hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú học tập và kết quả học tập của sinh viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giảng viên sử dụng các phương pháp dạy học khác nhau, bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như biểu đồ tròn về nhận thức của giảng viên đối với phương pháp vận dụng tình huống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giảng viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về xây dựng và vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị, tập trung vào kỹ năng lựa chọn tình huống phù hợp, tổ chức thảo luận và định hướng giải quyết. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Bộ Giáo dục và Thể thao phối hợp với trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên chủ trì.

  2. Xây dựng ngân hàng tình huống thực tiễn: Phát triển hệ thống tình huống có vấn đề liên quan sát với nội dung chương trình môn Chính trị, cập nhật thường xuyên các tình huống mới từ thực tiễn xã hội và kinh tế. Chủ thể thực hiện là tổ Lý luận chính trị trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai, hoàn thành trong 1 năm.

  3. Kết hợp phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giảng viên phối hợp vận dụng tình huống với các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, và trực quan để tăng tính tương tác và phát triển năng lực toàn diện cho sinh viên. Thực hiện ngay trong các kỳ học tiếp theo.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất hỗ trợ dạy học: Trang bị phòng học hiện đại với thiết bị trình chiếu, công cụ hỗ trợ thảo luận nhóm và mô phỏng tình huống nhằm tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Nhà trường và các cấp quản lý giáo dục cần ưu tiên nguồn lực trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các môn Lý luận chính trị: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng vận dụng tình huống trong giảng dạy, đổi mới phương pháp nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của sinh viên.

  2. Sinh viên chuyên ngành Chính trị và Sư phạm: Tài liệu tham khảo để hiểu rõ hơn về phương pháp học tập tích cực, phát triển năng lực tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.

  3. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo: Cơ sở để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giảng viên phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục chính trị tại các trường cao đẳng, đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị là gì?
    Là phương pháp giảng viên đưa ra các tình huống thực tế hoặc giả định có vấn đề liên quan đến nội dung bài học để sinh viên phân tích, thảo luận và đề xuất giải pháp, từ đó phát triển năng lực tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề.

  2. Tại sao phương pháp này quan trọng trong dạy học môn Chính trị?
    Phương pháp giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết mà còn vận dụng vào thực tiễn, tăng tính chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng phân tích, đánh giá các vấn đề chính trị - xã hội.

  3. Những khó khăn thường gặp khi vận dụng tình huống?
    Giảng viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn tình huống phù hợp, thiếu kỹ năng tổ chức thảo luận, sinh viên có thể bị lạc đề hoặc không tập trung nếu tình huống không rõ ràng hoặc quá phức tạp.

  4. Làm thế nào để xây dựng tình huống hiệu quả?
    Tình huống cần chứa đựng mâu thuẫn, gắn với nội dung bài học, có tính thời sự, rõ ràng, ngắn gọn và phù hợp với năng lực nhận thức của sinh viên, đồng thời kích thích tư duy phản biện và sáng tạo.

  5. Phương pháp này có thể kết hợp với các phương pháp nào khác?
    Có thể kết hợp với thuyết trình, thảo luận nhóm, đóng vai, trực quan để tăng tính tương tác và hiệu quả học tập, giúp sinh viên phát triển toàn diện các kỹ năng cần thiết.

Kết luận

  • Vận dụng tình huống trong dạy học môn Chính trị tại trường Cao đẳng Sư phạm Khang Khai còn hạn chế, chủ yếu do nhận thức và kỹ năng giảng viên chưa đồng đều.
  • Phương pháp này giúp tăng hứng thú học tập, phát triển năng lực tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề cho sinh viên.
  • Cần xây dựng quy trình vận dụng tình huống bài bản, kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác để nâng cao hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp tập huấn giảng viên, xây dựng ngân hàng tình huống, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới phương pháp giảng dạy.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục chính trị, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tại các trường cao đẳng sư phạm Lào.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở đào tạo và quản lý giáo dục cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng ứng dụng phương pháp vận dụng tình huống trong các môn học khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.