Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh trở thành ngôn ngữ phổ biến và là công cụ thiết yếu trong giao tiếp quốc tế. Việc phát triển năng lực tiếng Anh cho học sinh, đặc biệt là bậc Trung học Phổ thông, trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và hội nhập quốc tế. Tại trường THPT Lương Thế Vinh, tỉnh Hậu Giang, thực trạng dạy học môn tiếng Anh lớp 10 còn nhiều hạn chế, đặc biệt là kỹ năng Nghe và Nói của học sinh còn yếu, chỉ khoảng 20% học sinh đạt điểm trên trung bình ở kỹ năng Đọc và Viết, trong khi kỹ năng Nghe và Nói chưa được chú trọng đúng mức. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là vận dụng quan điểm sư phạm tương tác nhằm đổi mới phương pháp dạy học môn tiếng Anh lớp 10, góp phần nâng cao hiệu quả học tập, phát triển đồng đều bốn kỹ năng Nghe, Nói, Đọc, Viết cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại trường THPT Lương Thế Vinh trong năm học 2016-2017, tập trung vào các chủ đề thuộc chương trình tiếng Anh lớp 10 theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện chỉ số tích cực tham gia học tập của học sinh, nâng cao tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên trong các kỹ năng tiếng Anh, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên quan điểm sư phạm tương tác, một hướng tiếp cận dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhấn mạnh sự tương tác giữa ba tác nhân chính: người dạy, người học và môi trường học tập. Cơ sở triết học của quan điểm này là triết học nhận thức theo định hướng chủ thể, trong đó học sinh là chủ thể tích cực trong quá trình tiếp thu kiến thức. Về tâm lý học, nghiên cứu vận dụng học thuyết nhận thức, học thuyết kiến tạo và học thuyết hành vi để giải thích cách thức học sinh nhận thức, xây dựng kiến thức và thay đổi hành vi thông qua các hoạt động tương tác. Cơ sở giáo dục học tập trung vào mối quan hệ tương tác giữa giáo viên, học sinh và môi trường, trong đó giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tổ chức và hỗ trợ, học sinh là trung tâm tích cực, chủ động, sáng tạo, còn môi trường học tập tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình này. Các khái niệm chính bao gồm: sư phạm tương tác, kỹ năng tiếng Anh (Nghe, Nói, Đọc, Viết), phương pháp dạy học tích cực, và các phương pháp cụ thể như thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, kỹ thuật sơ đồ tư duy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu pháp luật về giáo dục, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về sư phạm tương tác, khảo sát thực trạng dạy học môn tiếng Anh lớp 10 tại trường THPT Lương Thế Vinh thông qua bảng hỏi, phỏng vấn giáo viên và học sinh, quan sát trực tiếp các tiết dạy và sản phẩm học tập của học sinh. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 120 học sinh lớp 10 và 5 giáo viên bộ môn tiếng Anh. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định tính kết hợp với thống kê tỉ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng và kết quả thực nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2016 đến tháng 6/2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế và thực nghiệm các phương pháp dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác, đánh giá kết quả và tổng hợp báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và thái độ học tập của học sinh: Khoảng 65% học sinh chưa nhận thức đầy đủ về vai trò quan trọng của môn tiếng Anh trong học tập và cuộc sống. Thái độ tích cực tham gia các hoạt động tương tác trong lớp chỉ đạt khoảng 40%, dẫn đến kỹ năng Nghe và Nói của học sinh còn yếu, với chỉ khoảng 25% học sinh đạt điểm trung bình trở lên ở hai kỹ năng này.

  2. Phương pháp dạy học hiện tại của giáo viên: Hơn 70% giáo viên chủ yếu áp dụng phương pháp Ngữ pháp - Dịch, tập trung truyền đạt kiến thức một chiều, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh. Nội dung chương trình tiếng Anh lớp 10 chưa phù hợp với thực tế và chưa khuyến khích phát triển kỹ năng giao tiếp.

  3. Kết quả thực nghiệm vận dụng quan điểm sư phạm tương tác: Sau khi áp dụng các phương pháp thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và kỹ thuật sơ đồ tư duy trong giảng dạy, tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên ở kỹ năng Nghe và Nói tăng từ 25% lên 60%, kỹ năng Đọc và Viết cũng được cải thiện từ 20% lên 55%. Sự tích cực tham gia học tập của học sinh tăng lên 75%, thể hiện qua các hoạt động thảo luận, trình bày và phản hồi trong lớp.

  4. Phản hồi từ giáo viên và học sinh: 85% giáo viên đánh giá phương pháp mới giúp tăng sự tương tác và hứng thú học tập của học sinh. 78% học sinh cảm thấy tự tin hơn khi tham gia các hoạt động giao tiếp và có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng quan điểm sư phạm tương tác trong dạy học môn tiếng Anh lớp 10 tại trường THPT Lương Thế Vinh đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập, đặc biệt là kỹ năng Nghe và Nói vốn còn yếu kém trước đó. Nguyên nhân chính là do phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh, trong khi các phương pháp tương tác tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực, trao đổi, hợp tác và tự xây dựng kiến thức. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của Vygotsky về “Vùng phát triển gần” và Dewey về giáo dục dựa trên kinh nghiệm thực tế, nhấn mạnh vai trò của tương tác trong phát triển nhận thức và kỹ năng. Việc sử dụng các kỹ thuật như thảo luận nhóm, đàm thoại và sơ đồ tư duy giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp và khả năng giải quyết vấn đề. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên trước và sau thực nghiệm ở từng kỹ năng, cũng như bảng thống kê mức độ tích cực tham gia học tập của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng rộng rãi các phương pháp dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác: Khuyến khích giáo viên tiếng Anh tại các trường THPT trong tỉnh Hậu Giang và khu vực lân cận áp dụng các phương pháp thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và kỹ thuật sơ đồ tư duy nhằm nâng cao kỹ năng Nghe và Nói cho học sinh. Thời gian triển khai đề xuất trong vòng 1 năm học, do phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên: Phòng Giáo dục và Đào tạo cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về sư phạm tương tác và các kỹ thuật dạy học tích cực cho giáo viên tiếng Anh, nhằm trang bị kiến thức và kỹ năng thực hành hiệu quả. Thời gian tập huấn định kỳ hàng năm, ưu tiên trước mỗi năm học mới.

  3. Cải tiến chương trình và tài liệu giảng dạy: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm và chuyên gia xây dựng, điều chỉnh nội dung chương trình tiếng Anh lớp 10 phù hợp với phương pháp dạy học tương tác, tăng cường các hoạt động thực hành, giao tiếp và dự án. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm tới.

  4. Tăng cường đầu tư môi trường học tập: Các trường cần cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ dạy học như phòng học ngoại ngữ, thiết bị nghe nhìn, tài liệu tham khảo để tạo môi trường học tập thuận lợi, kích thích sự tương tác giữa giáo viên và học sinh. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu các trường, với sự hỗ trợ của các cấp quản lý giáo dục, trong vòng 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh bậc THPT: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát triển kỹ năng Nghe, Nói cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý tại phòng Giáo dục và Đào tạo, sở Giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học ngoại ngữ trong các trường phổ thông.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu về sư phạm tương tác, phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng trong giảng dạy ngoại ngữ.

  4. Các chuyên gia phát triển chương trình đào tạo: Những người tham gia xây dựng và điều chỉnh chương trình, giáo trình tiếng Anh có thể vận dụng các kết quả nghiên cứu để thiết kế nội dung phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại, tăng cường tính tương tác và phát triển kỹ năng cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quan điểm sư phạm tương tác là gì?
    Quan điểm sư phạm tương tác là phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhấn mạnh sự tương tác giữa giáo viên, học sinh và môi trường học tập nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học.

  2. Tại sao kỹ năng Nghe và Nói của học sinh thường yếu hơn Đọc và Viết?
    Do phương pháp dạy học truyền thống tập trung vào ngữ pháp và dịch thuật, ít tạo cơ hội cho học sinh thực hành giao tiếp và nghe hiểu, dẫn đến kỹ năng Nghe và Nói không được phát triển đồng đều.

  3. Các phương pháp dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác gồm những gì?
    Bao gồm thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và kỹ thuật sơ đồ tư duy, tất cả đều nhằm tăng cường sự tham gia tích cực và tương tác giữa giáo viên và học sinh.

  4. Làm thế nào để giáo viên áp dụng hiệu quả các phương pháp này?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về sư phạm tương tác, chuẩn bị kỹ lưỡng giáo án, tổ chức lớp học linh hoạt, tạo môi trường học tập thân thiện và khuyến khích học sinh tham gia tích cực.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở những trường khác không?
    Có, các phương pháp và kết quả nghiên cứu có tính khả thi cao và có thể áp dụng tại các trường THPT khác trong tỉnh và khu vực có điều kiện tương tự, giúp nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh.

Kết luận

  • Vận dụng quan điểm sư phạm tương tác trong dạy học môn tiếng Anh lớp 10 tại trường THPT Lương Thế Vinh đã nâng cao đáng kể kỹ năng Nghe và Nói của học sinh, với tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên tăng từ 25% lên 60%.
  • Phương pháp thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và kỹ thuật sơ đồ tư duy phát huy hiệu quả trong việc tăng cường sự tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh.
  • Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ học sinh trong quá trình tương tác, cần được đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên.
  • Môi trường học tập được cải thiện góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho sự tương tác và phát triển kỹ năng của học sinh.
  • Đề xuất triển khai áp dụng rộng rãi các phương pháp này trong các trường THPT khác, đồng thời tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh.

Hành động tiếp theo: Các trường và phòng Giáo dục cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và nhận hỗ trợ chuyên môn, quý thầy cô và cán bộ quản lý giáo dục có thể liên hệ với tác giả hoặc các chuyên gia giáo dục trong lĩnh vực này.