Vai Trò Của Vốn Con Người Đối Với Việc Nâng Cao Chất Lượng Tăng Trưởng Kinh Tế Việt Nam

• Tác giả: Trần Thị Thùy Linh
• Người hướng dẫn: TS. Võ Trí Thành
• Trường học: Trường Đại học Thăng Long
• Chuyên ngành: Kinh tế phát triển
• Đề tài: Vai Trò Vốn Con Người Đối Với Việc Nâng Cao Chất Lượng Tăng Trưởng Kinh Tế Việt Nam: Cách Tiếp Cận Vĩ Mô Và Vi Mô
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do nghiên cứu đề tài luận án
• 1.2. Mục đích nghiên cứu đề tài luận án
• 1.3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc nghiên cứu đề tài luận án
• 1.4. Phương pháp luận nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
• 1.6. Kết cấu của luận án
• 2. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ VAI TRÒ CỦA VỐN CON NGƯỜI ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
• 2.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án
• 2.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố ở nước ngoài
• 2.1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố trong nước
• 2.1.3. Những vấn đề thuộc đề tài luận án chưa được các nghiên cứu đã công bố giải quyết
• 2.2. Phương hướng giải quyết các vấn đề nghiên cứu của luận án
• 2.2.1. Mục tiêu nghiên cứu đề tài luận án
• 2.2.2. Các câu hỏi nghiên cứu của đề tài luận án
• 2.2.3. Đối tượng và giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án
• 2.2.4. Cách tiếp cận, mô hình nghiên cứu đề tài luận án
• 3. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ VỐN CON NGƯỜI ĐỐI VỚI NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
• 3.1. Vốn con người
• 3.1.1. Khái niệm và đặc điểm của vốn con người
• 3.1.2. Tiêu chí đo lường vốn con người
• 3.2. Chất lượng tăng trưởng kinh tế
• 3.2.1. Các quan niệm về chất lượng tăng trưởng kinh tế
• 3.2.2. Khái niệm chất lượng tăng trưởng kinh tế
• 3.2.3. Các chỉ tiêu đo lường chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 3.3. Vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 3.3.1. Vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vĩ mô
• 3.3.2. Vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vi mô
• 3.4. Mô hình phân tích, đánh giá nhân tố vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 3.4.1. Mô hình phân tích, đánh giá nhân tố vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vĩ mô
• 3.4.2. Mô hình phân tích, đánh giá nhân tố vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế: cách tiếp cận vi mô
• 3.5. Các nhân tố tác động đến vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế
• 3.5.1. Các nhân tố vĩ mô
• 3.5.2. Các nhân tố vi mô
• 4. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA VỐN CON NGƯỜI ĐỐI VỚI NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2000-2014
• 4.1. Khái quát thực trạng tăng trưởng kinh tế và chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• 4.1.1. Khái quát thực trạng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2000-2014
• 4.1.2. Thực trạng chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô
• 4.1.3. Thực trạng chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vi mô
• 4.2. Thực trạng vốn con người Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 4.2.1. Thực trạng vốn con người Việt Nam theo cách tiếp cận vĩ mô (cách tiếp cận giáo dục)
• 4.2.2. Thực trạng vốn con người Việt Nam: cách tiếp cận vi mô (cách tiếp cận chi phí)
• 4.3. Thực trạng vai trò vốn con người đối với chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 4.3.1. Thực trạng vai trò vốn con người đối với chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô
• 4.3.2. Thực trạng vai trò vốn con người đối với chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vi mô
• 4.4. Ước lượng và kiểm định vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô và vi mô
• 4.4.1. Ước lượng và kiểm định vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vĩ mô
• 4.4.2. Ước lượng và kiểm định vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam: cách tiếp cận vi mô
• 4.5. Đánh giá chung thực trạng vai trò của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• 4.5.1. Đánh giá những mặt tích cực của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• 4.5.2. Đánh giá những mặt hạn chế của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• 4.5.3. Nguyên nhân giải thích cho những mặt hạn chế của vốn con người đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• 5. CHƯƠNG 4: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VỐN CON NGƯỜI NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2025
• 5.1. Bối cảnh và những yêu cầu đặt ra đối với phát triển vốn con người nhằm nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.2. Những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với phát triển vốn con người đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.2.1. Thách thức
• 5.3. Quan điểm, mục tiêu và phương hướng phát triển vốn con người đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.3.1. Các quan điểm phát triển vốn con người đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.3.2. Các mục tiêu phát triển vốn con người đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.3.3. Phương hướng phát triển vốn con người đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.4. Các giải pháp phát triển vốn con người nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2025
• 5.4.1. Giải pháp phát triển vốn con người ở cấp độ vĩ mô (quốc gia)
• 5.4.2. Giải pháp phát triển vốn con người ở cấp độ vi mô (hộ gia đình)
• 5.5. Điều kiện đảm bảo thực hiện các giải pháp
• 5.5.1. Về phía chính phủ
• 5.5.2. Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Vốn Con Người và Tăng Trưởng Kinh Tế

Tăng trưởng kinh tế là mục tiêu quan trọng của mọi quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển. Tuy nhiên, chỉ nhìn vào tốc độ tăng trưởng là chưa đủ. Chất lượng tăng trưởng kinh tế ngày càng được quan tâm, hướng tới mục tiêu tăng trưởng bền vững. Nghiên cứu của B chỉ ra ba kiểu tăng trưởng: không bền vững, méo mó (dựa vào khai thác tài nguyên), và bền vững (đầu tư cân bằng vào tài sản, đặc biệt là vốn con người). Đầu tư vào vốn con người được coi là yếu tố then chốt cho sự sáng tạo công nghệ và tăng trưởng năng suất yếu tố tổng hợp (TFP).

1.1. Các Nghiên Cứu Nổi Bật Về Tăng Trưởng Kinh Tế Thế Giới

Nhiều nghiên cứu đã khám phá mối liên hệ giữa trình độ giáo dục (vốn con người) và tăng trưởng kinh tế. Nghiên cứu của Nelson-Phelps (1966) về đầu tư vào vốn con người, lan tỏa công nghệ và tăng trưởng kinh tế cho thấy tầm quan trọng của vốn con người trong việc tiếp thu và áp dụng công nghệ mới, từ đó thúc đẩy tăng trưởng. Những nghiên cứu này cung cấp nền tảng lý thuyết vững chắc cho việc phân tích vai trò của vốn con người trong bối cảnh kinh tế Việt Nam.

1.2. Thực Trạng Tăng Trưởng Kinh Tế và Chất Lượng Tại Việt Nam

Sau gần ba thập kỷ tập trung vào tốc độ tăng trưởng mà ít chú ý đến chất lượng, kinh tế Việt Nam bộc lộ nhiều vấn đề. Năng suất lao động thấp so với khu vực (bằng 1/15 Singapore, theo ILO 2014), hiệu quả sử dụng vốn đầu tư thấp (ICOR cao), và đóng góp của TFP vào tăng trưởng còn hạn chế (dưới 25.82% giai đoạn 2011-2014) là những thách thức lớn. Ô nhiễm môi trường và các vấn đề xã hội cũng gia tăng.

II. Thách Thức và Vấn Đề Về Nguồn Nhân Lực Việt Nam Hiện Nay

Việc nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế trở nên cấp thiết trong bối cảnh kinh tế đang đối mặt với nhiều thách thức. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ dựa vào vốn hiện vật sang dựa vào con người, nhấn mạnh vai trò của vốn con người. Ngân hàng Thế giới chỉ ra rằng vốn con người có thể thay thế nguồn lực tự nhiên, làm nổi bật tầm quan trọng của nó đối với tăng trưởng bền vững.

2.1. Phân Tích Chi Tiết Về Chất Lượng Tăng Trưởng Kinh Tế Việt Nam

Các phân tích về chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam hiện nay thường xem xét nhiều tiêu chí, nhưng chưa đi sâu vào vai trò của vốn con người. Một số nghiên cứu bàn về vai trò này thường chỉ dừng lại ở cách tiếp cận vĩ mô, thiếu những phân tích chi tiết và cụ thể theo cách tiếp cận vi mô để đánh giá tác động của vốn con người đến các đơn vị sản xuất, hộ gia đình.

2.2. Bài Toán Về Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh của Nguồn Nhân Lực

Mặc dù vai trò của vốn con người đối với tăng trưởng kinh tế đã được khẳng định, hai câu hỏi quan trọng cần giải đáp là: (1) Vốn con người có vai trò như thế nào đối với nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam? (2) Làm thế nào để vốn con người ngày càng đóng vai trò tích cực hơn trong việc này? Cần có những nghiên cứu sâu sắc hơn, sử dụng cả phương pháp định tính và định lượng, để trả lời những câu hỏi này.

2.3. Hạn Chế Trong Đánh Giá Ảnh Hưởng Của Giáo Dục Và Đào Tạo

Các nghiên cứu hiện tại còn hạn chế trong việc đánh giá ảnh hưởng của giáo dục và đào tạo tới các chỉ số cụ thể của chất lượng tăng trưởng, như năng suất lao động, đổi mới sáng tạo, hay khả năng thích ứng với biến đổi công nghệ. Cần có những phân tích chi tiết hơn về mối liên hệ giữa các thành phần của vốn con người (giáo dục, y tế, kỹ năng) và các khía cạnh khác nhau của chất lượng tăng trưởng kinh tế.

III. Giải Pháp Đầu Tư Vào Vốn Con Người Để Phát Triển Bền Vững

Đầu tư vào vốn con người là chìa khóa để đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững. Điều này bao gồm đầu tư vào giáo dục, y tế, và các chương trình đào tạo kỹ năng. Một lực lượng lao động khỏe mạnh và có trình độ cao có thể thúc đẩy đổi mới, tăng năng suất, và tạo ra nhiều việc làm chất lượng cao hơn. Điều này đòi hỏi một chiến lược toàn diện từ chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân.

3.1. Tăng Cường Đầu Tư Vào Hệ Thống Giáo Dục Quốc Gia

Cần tăng cường đầu tư vào tất cả các cấp của hệ thống giáo dục, từ mầm non đến đại học. Ưu tiên nên dành cho việc cải thiện chất lượng giáo viên, cập nhật chương trình giảng dạy, và trang bị cơ sở vật chất hiện đại. Việc tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục cho các nhóm yếu thế cũng rất quan trọng, giúp đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong cơ hội phát triển vốn con người.

3.2. Nâng Cao Chất Lượng Dịch Vụ Y Tế Và Chăm Sóc Sức Khỏe

Sức khỏe là một yếu tố quan trọng của vốn con người. Chính phủ cần đầu tư vào việc nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa. Các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng bệnh và nâng cao nhận thức về sức khỏe nên được ưu tiên. Điều này giúp giảm gánh nặng bệnh tật và tăng tuổi thọ khỏe mạnh của người dân.

3.3. Phát Triển Các Chương Trình Đào Tạo Kỹ Năng Phù Hợp

Thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng, đòi hỏi người lao động phải liên tục cập nhật kỹ năng. Cần có các chương trình đào tạo kỹ năng phù hợp với nhu cầu của doanh nghiệp và nền kinh tế. Các chương trình này nên tập trung vào các kỹ năng mềm, kỹ năng số, và các kỹ năng chuyên môn cần thiết cho các ngành công nghiệp mới. Sự hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo là rất quan trọng.

IV. Ứng Dụng Khoa Học Công Nghệ Chìa Khóa Nâng Cao Năng Suất

Ứng dụng khoa học công nghệ là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Điều này đòi hỏi đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), khuyến khích đổi mới sáng tạo, và tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghệ phát triển. Khoa học công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ, và quy trình sản xuất.

4.1. Đầu Tư Mạnh Mẽ Vào Nghiên Cứu Và Phát Triển R D

Chính phủ cần tăng cường đầu tư vào R&D, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ then chốt như công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, và công nghệ vật liệu mới. Các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào R&D cũng rất quan trọng. Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp để chuyển giao công nghệ và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.

4.2. Khuyến Khích Đổi Mới Sáng Tạo Trong Doanh Nghiệp

Cần tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, bao gồm việc giảm thiểu các thủ tục hành chính, cung cấp các ưu đãi về thuế và tài chính, và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp và các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) đổi mới sáng tạo cũng rất quan trọng. Các cuộc thi và giải thưởng về đổi mới sáng tạo có thể tạo động lực cho các doanh nghiệp.

4.3. Xây Dựng Hệ Sinh Thái Hỗ Trợ Các Doanh Nghiệp Công Nghệ

Cần xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ các doanh nghiệp công nghệ, bao gồm các khu công nghệ cao, các vườn ươm doanh nghiệp, và các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp. Các chính sách thu hút nhân tài công nghệ từ nước ngoài cũng rất quan trọng. Cần có sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp, trường đại học, và các tổ chức xã hội để xây dựng một hệ sinh thái công nghệ vững mạnh.

V. Chính Sách Hỗ Trợ Phát Triển Toàn Diện Nguồn Vốn Nhân Lực

Để phát huy tối đa vai trò của vốn con người, cần có các chính sách hỗ trợ toàn diện từ chính phủ. Điều này bao gồm các chính sách về giáo dục, y tế, lao động, và an sinh xã hội. Các chính sách này nên được thiết kế để tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của vốn con người, khuyến khích người dân học tập, làm việc, và đóng góp vào sự phát triển của đất nước.

5.1. Cải Cách Hệ Thống Giáo Dục Để Đáp Ứng Nhu Cầu Thị Trường

Cần cải cách hệ thống giáo dục để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động, bao gồm việc cập nhật chương trình giảng dạy, tăng cường kỹ năng thực hành, và liên kết với doanh nghiệp. Các chương trình giáo dục nghề nghiệp cần được nâng cao chất lượng và mở rộng quy mô. Cần có sự đánh giá thường xuyên về hiệu quả của hệ thống giáo dục để đảm bảo rằng nó đang đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế.

5.2. Xây Dựng Hệ Thống An Sinh Xã Hội Vững Mạnh

Một hệ thống an sinh xã hội vững mạnh có thể giúp giảm thiểu rủi ro và bất ổn cho người dân, khuyến khích họ đầu tư vào vốn con người. Các chương trình bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, và trợ cấp xã hội cần được mở rộng và cải thiện. Cần có sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp, và các tổ chức xã hội để xây dựng một hệ thống an sinh xã hội toàn diện.

5.3. Tạo Môi Trường Lao Động Công Bằng Và Hấp Dẫn

Cần tạo một môi trường lao động công bằng và hấp dẫn để thu hút và giữ chân nhân tài. Điều này bao gồm việc bảo vệ quyền lợi của người lao động, đảm bảo trả lương công bằng, và tạo cơ hội thăng tiến. Cần có các chính sách khuyến khích doanh nghiệp tạo ra việc làm chất lượng cao và đầu tư vào đào tạo nhân viên.

VI. Vốn Con Người và Kinh Tế Việt Nam Tương Lai Phát Triển

Vốn con người đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế Việt Nam. Đầu tư vào vốn con người không chỉ giúp tăng năng suất lao động mà còn tạo ra một lực lượng lao động sáng tạo, có khả năng thích ứng với những thay đổi của kinh tế toàn cầu. Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, Việt Nam cần tiếp tục ưu tiên phát triển vốn con người trong những năm tới.

6.1. Đánh Giá Tác Động Dài Hạn Của Vốn Con Người Đến Kinh Tế

Các nghiên cứu cần tập trung vào đánh giá tác động dài hạn của vốn con người đến kinh tế, bao gồm tác động đến tăng trưởng, giảm nghèo, và bất bình đẳng. Cần có các chỉ số đo lường vốn con người chính xác và đáng tin cậy để theo dõi tiến trình phát triển. Các nghiên cứu cần sử dụng các phương pháp phân tích hiện đại để đánh giá tác động của các chính sách phát triển vốn con người.

6.2. Đề Xuất Các Giải Pháp Phát Triển Vốn Con Người Phù Hợp

Dựa trên các kết quả nghiên cứu, cần đề xuất các giải pháp phát triển vốn con người phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam. Các giải pháp này cần được thiết kế để giải quyết các vấn đề cụ thể, chẳng hạn như tình trạng thiếu hụt kỹ năng, bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, và sức khỏe kém. Cần có sự tham gia của tất cả các bên liên quan, bao gồm chính phủ, doanh nghiệp, trường đại học, và các tổ chức xã hội.

6.3. Xây Dựng Tầm Nhìn Về Phát Triển Nguồn Nhân Lực Tương Lai

Cần xây dựng một tầm nhìn rõ ràng về phát triển nguồn nhân lực trong tương lai, xác định các kỹ năng và năng lực cần thiết để Việt Nam cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu. Tầm nhìn này cần được dựa trên các xu hướng kinh tế và công nghệ mới nhất, và cần được điều chỉnh thường xuyên để đáp ứng những thay đổi của môi trường.