Vai Trò Của Tính Linh Hoạt Hành Vi Đối Với Suy Giảm Khả Năng Điều Chỉnh Cảm Xúc Và Lo Âu Ở Trẻ Mắc Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

• Tác giả: Đặng Thị Hữu Duyên
• Người hướng dẫn: TS. Ngô Xuân Điệp
• Trường học: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tâm lý học lâm sàng
• Đề tài: Vai Trò Điều Tiết Của Tính Linh Hoạt Hành Vi Lên Mối Liên Hệ Giữa Suy Giảm Khả Năng Điều Chỉnh Cảm Xúc Và Lo Âu Ở Trẻ Mắc Rối Loạn Phổ Tự Kỷ
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: TP Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. TỔNG QUAN LÝ THUYẾT
• 1.1. Tổng quan về Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.1.1. Khái niệm Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.1.2. Tỉ lệ mắc Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.1.3. Ảnh hưởng của Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.2. Can thiệp Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.3. Tổng quan về Lo âu ở trẻ mắc Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.3.1. Khái niệm Lo âu
• 1.3.2. Lo âu ở trẻ mắc Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.4. Tổng quan về Khả năng điều chỉnh cảm xúc và mối liên hệ của chúng với lo âu ở Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.4.1. Khái niệm Điều chỉnh cảm xúc
• 1.4.2. Mối liên hệ giữa khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu
• 1.4.3. Mối liên hệ giữa khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.4.4. Tóm tắt tổng quan khả năng điều chỉnh cảm xúc và mối liên hệ với lo âu ở Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.5. Tổng quan Tính linh hoạt hành vi và mối liên hệ với lo âu ở Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.5.1. Khái niệm Tính linh hoạt hành vi
• 1.5.2. Tính linh hoạt hành vi và tính linh hoạt nhận thức ở Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.5.3. Mối liên hệ giữa Tính linh hoạt hành vi và lo âu ở trẻ mắc Rối loạn phổ tự kỷ
• 1.5.4. Mối liên hệ giữa Tính linh hoạt hành vi và Suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc
• 1.6. Khẳng định vấn đề nghiên cứu
• 1.7. Giả thiết nghiên cứu
• 1.8. Mô hình nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2. Nghiên cứu Pilot
• 2.3. Khách thể nghiên cứu
• 2.4. Quy trình nghiên cứu
• 2.5. Thang đo lo âu dành cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ (Anxiety Scale for Children with Autism Spectrum Disorder; ASC-ASD-P)
• 2.6. Thang điểm rối loạn điều chỉnh cảm xúc (Emotion Dysregulation Inventory – EDI)
• 2.7. Thang đo tính linh hoạt hành vi, phiên bản sửa đổi (The behavior flexibility rating scale-revised; BFRS-R)
• 2.8. Tiến hành phân tích số liệu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm trẻ tự kỷ trong nghiên cứu hiện tại
• 3.2. Đặc điểm Suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (EDI) và Tính linh hoạt hành vi (BFRS-R) của trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ trong nghiên cứu
• 3.3. Đặc điểm lo âu ở trẻ tự kỷ trong nghiên cứu hiện tại
• 3.4. Mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc, tính linh hoạt hành vi và lo âu ở trẻ tự kỷ trong nghiên cứu hiện tại
• 3.5. Vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi lên mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ
• 4. ỨNG DỤNG VÀ HẠN CHẾ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Rối Loạn Phổ Tự Kỷ ASD Tổng Quan Ảnh Hưởng 55 ký tự

Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK hay ASD) là một khuyết tật phát triển ảnh hưởng đến giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Trẻ em mắc RLPTK thường gặp khó khăn trong việc hòa nhập xã hội, thể hiện cảm xúc và thích nghi với những thay đổi. Theo American Psychiatric Association (2013), RLPTK đặc trưng bởi sự thiếu hụt trong giao tiếp xã hội và các hành vi lặp đi lặp lại. Những khó khăn này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của trẻ mà còn liên quan đến các vấn đề sức khỏe tâm thần khác, như lo âu. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ đồng mắc các vấn đề tâm thần ở trẻ tự kỷ cao hơn so với dân số chung. Việc can thiệp sớm và phù hợp là rất quan trọng để giúp trẻ phát triển tối đa tiềm năng của mình và giảm thiểu các tác động tiêu cực của rối loạn.

1.1. Định Nghĩa Chi Tiết về Rối Loạn Phổ Tự Kỷ ASD

Thuật ngữ “Tự kỷ” (Autism) có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, Autos nghĩa là Tự thân dùng để chỉ cá nhân tự thu rút vào thế giới riêng của mình. Kanner (1943) đã mô tả chứng tự kỷ ở trẻ em lần đầu tiên. RLPTK là một rối loạn phát triển đặc trưng bởi những thiếu hụt trong giao tiếp và tương tác xã hội, các hành vi, sở thích, hoạt động bị hạn chế và lặp đi lặp lại. Sự đa dạng trong biểu hiện triệu chứng khiến nó được gọi là "phổ" tự kỷ, mỗi cá nhân có mức độ và loại hình khó khăn khác nhau. Do vậy, tùy theo khả năng và mức độ triệu chứng mà mỗi trẻ có nhu cầu hỗ trợ khác nhau. Trẻ mắc RLPTK cần được đánh giá toàn diện về các mốc phát triển, điểm mạnh, sở thích, các vấn đề hành vi kém thích nghi… để đưa ra chương trình can thiệp cá nhân phù hợp với nhu cầu của từng trẻ.

1.2. Tỷ Lệ Mắc RLPTK Các Yếu Tố Ảnh Hưởng

Dữ liệu thống kê từ Trung tâm kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC, 2021) ước tính rằng cứ 44 trẻ em thì có 1 trẻ được xác định mắc RLPTK, với tỷ lệ ở trẻ nam cao hơn trẻ nữ gấp 4 lần. Rối loạn này có thể xuất hiện ở mọi nhóm chủng tộc và điều kiện kinh tế xã hội. Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ chẩn đoán RLPTK đang tăng lên, có thể do sự thay đổi trong tiêu chí chẩn đoán và nhận thức về rối loạn này. Các nghiên cứu phân tích tổng hợp đều cho thấy tỷ lệ xác định RLPTK đang tăng lên đáng kể, mặc dù chưa đủ bằng chứng để chắc chắn về xu hướng gia tăng của RLPTK theo thời gian, tuy nhiên một số nhà nghiên cứu đã đưa ra giải thích về nguyên nhân của sự thay đổi các tiêu chí và công cụ chẩn đoán, dẫn đến việc chẩn đoán RLPTK ở trẻ được xác định sớm hơn và tỉ lệ trẻ được chẩn đoán nhiều hơn (Salari và cộng sự, 2020; Zeidan và cộng sự, 2022).

II. Lo Âu ở Trẻ Tự Kỷ Vấn Đề Nghiêm Trọng Giải Pháp 60 ký tự

Lo âu là một trong những vấn đề tâm lý phổ biến nhất ở trẻ tự kỷ, gây ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và khả năng hòa nhập xã hội của trẻ. Theo các nghiên cứu, trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn mắc RLPTK có tỷ lệ lo âu cao hơn đáng kể so với những người không mắc rối loạn này (van Steensel, Bögels và Perrin, 2011; White, Oswald, Ollendick và Scahill, 2009; van Steensel và Heeman, 2017). Sự xuất hiện của lo âu có thể làm trầm trọng thêm các khó khăn xã hội, giảm sự hài lòng trong cuộc sống và gây ra các vấn đề hành vi. Lo âu có thể góp phần làm suy giảm chức năng, giảm sự hài lòng trong các trải nghiệm cuộc sống và làm trầm trọng thêm các khó khăn xã hội (White và cộng sự, 2009; Gotham, Brunwasser và Lord, 2015).

2.1. Mối Liên Hệ Giữa Lo Âu và Rối Loạn Phổ Tự Kỷ ASD

Sự tồn tại đồng thời của lo âu và RLPTK có thể chịu ảnh hưởng bởi các đặc điểm của RLPTK, chẳng hạn như khó khăn trong quá trình nhận thức xã hội, sự nhạy cảm giác quan, khó chấp nhận sự không chắc chắn và hành vi lặp đi lặp lại. Nghiên cứu của White và cộng sự (2014) giải thích rằng sự tồn tại đồng thời của SGKNĐCCX và lo âu có thể chịu ảnh hưởng bởi những đặc điểm của RLPTK như các quá trình nhận thức xã hội, sự nhạy cảm giác quan, khó chấp nhận sự không chắc chắn và hành vi lặp đi lặp lại, những yếu tố này có thể góp phần củng cố mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu ở RLPTK.Những yếu tố này có thể củng cố mối liên hệ giữa lo âu và RLPTK, tạo ra một vòng luẩn quẩn khó giải quyết.

2.2. Can Thiệp Điều Trị Lo Âu ở Trẻ Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) là một phương pháp can thiệp hiệu quả đối với lo âu ở trẻ tự kỷ. Cho đến nay, các nghiên cứu can thiệp lo âu ở RLPTK ghi nhận rằng CBT là phương pháp can thiệp hiệu quả đối với lo âu ở trẻ tự kỷ, tuy nhiên phương pháp này cho thấy rằng chúng không thực sự phù hợp đối với mọi đối tượng trẻ mắc RLPTK mà chỉ hiệu quả đối với trẻ em và thanh thiếu niên mắc RLPTK không có khuyết tật trí tuệ đi kèm (Hillman và cộng sự, 2020; Wood và cộng sự, 2020). Tuy nhiên, cần tìm kiếm các phương pháp can thiệp khác phù hợp với trẻ tự kỷ có khả năng trí tuệ khác nhau.

III. Suy Giảm Điều Chỉnh Cảm Xúc Yếu Tố Lo Âu ở Trẻ Tự Kỷ 60 ký tự

Khả năng điều chỉnh cảm xúc (KNĐCCX) đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lo âu ở trẻ tự kỷ. Trẻ em mắc RLPTK thường có suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (SGKNĐCCX) và ít sử dụng các chiến lược điều chỉnh cảm xúc linh hoạt. Nghiên cứu của White và cộng sự (2014) cho thấy sự tồn tại đồng thời của SGKNĐCCX và lo âu có thể chịu ảnh hưởng bởi các đặc điểm của RLPTK. SGKNĐCCX được xem là yếu tố có khả năng dự đoán lo âu.

3.1. Nghiên Cứu Về Suy Giảm Khả Năng Điều Chỉnh Cảm Xúc

Nghiên cứu trước đây tìm hiểu cơ chế duy trì lo âu ở RLPTK cho thấy khả năng điều chỉnh cảm xúc (ĐCCX) được xem là yếu tố có khả năng dự đoán lo âu. Trẻ em mắc RLPTK được ghi nhận có sự suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (SGKNĐCCX) cao hơn đáng kể, trẻ cũng cho thấy xu hướng ít sử dụng các chiến lược ĐCCX hoặc sử dụng chúng kém linh hoạt hơn (Cai, Richdale, Uljarević, Dissanayake và Samson, 2018; Conner, White, Scahill và Mazefsky, 2020).

3.2. Vai Trò Của Các Triệu Chứng Cốt Lõi của RLPTK

Hành vi hạn chế, lặp đi lặp lại có thể dự đoán rối loạn điều hòa cảm xúc. Cá nhân mắc RLPTK có hành vi hạn chế và lặp đi lặp lại nghiêm trọng có ít KNĐCCX do khó khăn trong việc ức chế các hành vi này. Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng hành vi lặp đi lặp lại, nhạy cảm giác quan và khăng khăng về sự giống nhau có liên quan chặt chẽ đến lo âu (Uljarević và Evans, 2017; Rodgers, Glod, Connolly và McConachie, 2012).

IV. Tính Linh Hoạt Hành Vi Vai Trò Trong Mối Liên Hệ Lo Âu 60 ký tự

Tính linh hoạt hành vi (TLHHV) đề cập đến khả năng thích ứng với những thay đổi trong môi trường và tình huống. Nghiên cứu hiện tại tập trung vào vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi lên mối liên hệ giữa khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ em và thanh thiếu niên mắc RLPTK. Dữ liệu cho thấy mối liên hệ phức tạp giữa mức độ nghiêm trọng của RLPTK, cụ thể là TLHHV, với lo âu và suy giảm khả năng điều tiết cảm xúc ở RLPTK.

4.1. Khái Niệm và Tầm Quan Trọng của Tính Linh Hoạt Hành Vi

Tính linh hoạt hành vi (TLHHV) là khả năng thay đổi suy nghĩ và hành động để phù hợp với các tình huống mới. Nghiên cứu hiện tại đang tập trung kiểm tra vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi lên mối liên hệ giữa khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ em và thanh thiếu niên mắc RLPTK trong độ tuổi từ 6-18, nhằm kiểm tra xem liệu tính linh hoạt hành vi có làm thay đổi mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ tự kỷ hay không.

4.2. Mối Liên Hệ Giữa TLHHV ĐCCX Lo Âu ở Trẻ Tự Kỷ

Các nghiên cứu cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa TLHHV, khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ tự kỷ. Trẻ em có tính linh hoạt hành vi tốt thường có khả năng điều chỉnh cảm xúc tốt hơn và ít bị lo âu hơn. Kết quả của nghiên cứu hiện tại có thể cung cấp một góc nhìn mới trong việc đưa ra các gợi ý can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ thông qua việc tác động vào tính linh hoạt hành vi hoặc kết hợp tác động giữa tính linh hoạt hành vi và khả năng điều tiết cảm xúc để làm giảm lo âu ở trẻ mắc RLPTK.

V. Nghiên Cứu Vai Trò TLHHV Phương Pháp Kết Quả Chính 60 ký tự

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng, khảo sát 69 phụ huynh hoặc giáo viên của trẻ RLPTK (6-18 tuổi) tại TP.HCM. Các thang đo như ASC-ASD-P, EDI và BFRS-R được dùng để đo lường các biến. Kết quả cho thấy suy giảm tính linh hoạt hành vi (SGTLHHV) có tương quan thuận với lo âu, và có liên hệ mật thiết với suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (SGKNĐCCX). Tuy nhiên, KNĐCCX không liên hệ với lo âu, do đó TLHHV không phải là yếu tố điều tiết.

5.1. Thiết Kế Nghiên Cứu Các Công Cụ Đo Lường

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, mô hình cắt ngang tại một thời điểm. Thang đo lo âu dành cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ (Anxiety Scale for Children with Autism Spectrum Disorder; ASC-ASD- P); Thang điểm rối loạn điều chỉnh cảm xúc (Emotion Dysregulation Inventory – EDI); Thang đo tính linh hoạt hành vi, phiên bản sửa đổi (The behavior flexibility rating scale-revised; BFRS-R) được sử dụng để đo lường các biến trong nghiên cứu này.

5.2. Tóm Tắt Kết Quả Thảo Luận Về Vai Trò TLHHV

Kết quả nghiên cứu cho thấy suy giảm tính linh hoạt hành vi ở trẻ tự kỷ có mối tương quan thuận với lo âu, suy giảm tính linh hoạt hành vi cũng có mối liên hệ mật thiết với suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc ở trẻ mắc RLPTK, tuy nhiên khả năng điều chỉnh cảm xúc lại không có mối liên hệ với lo âu, do vậy tính linh hoạt hành vi cũng không trở thành yếu tố điều tiết mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu trong nghiên cứu này. Bên cạnh đó, những hạn chế và kiến nghị cho nghiên cứu cũng được đưa ra thảo luận.

VI. Ứng Dụng Thực Tiễn Hướng Nghiên Cứu Tương Lai 57 ký tự

Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận cho các nghiên cứu can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ trong tương lai. Các can thiệp có thể tập trung vào tính linh hoạt hành vi, hoặc kết hợp với khả năng điều chỉnh cảm xúc. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về cơ chế liên hệ giữa tính linh hoạt hành vi, khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ tự kỷ.

6.1. Gợi Ý Can Thiệp Dựa Trên Kết Quả Nghiên Cứu

Nghiên cứu hiện tại cung cấp bước đầu các gợi ý can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ thông qua việc tác động vào tính linh hoạt hành vi hoặc kết hợp tác động giữa tính linh hoạt hành vi và khả năng điều chỉnh cảm xúc để làm giảm lo âu ở trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ.

6.2. Đóng Góp Cho Nghiên Cứu Lý Thuyết Thực Hành

Nghiên cứu có thể đóng góp về mặt cơ sở lý luận cho các nghiên cứu lý thuyết và thực hành can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ trong tương lai. Nghiên cứu này đóng góp về mặt cơ sở lý luận cho các nghiên cứu lý thuyết và thực hành can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ trong tương lai.

Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) là một rối loạn phát triển tồn tại suốt đời, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ. Theo ước tính của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC, 2021), khoảng 1 trong 44 trẻ em được xác định mắc RLPTK, với tỷ lệ trẻ nam cao gấp 4 lần trẻ nữ. Lo âu là một trong những vấn đề sức khỏe tâm thần đi kèm phổ biến ở trẻ mắc RLPTK, với khoảng 40% trẻ được chẩn đoán ít nhất một rối loạn lo âu. Lo âu không chỉ làm gia tăng khó khăn trong thích nghi xã hội mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của trẻ.

Nghiên cứu này được thực hiện nhằm kiểm tra vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi (TLHHV) trong mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (SGKNĐCCX) và lo âu ở trẻ mắc RLPTK. Khách thể nghiên cứu gồm 69 trẻ từ 6-18 tuổi tại TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ phụ huynh và giáo viên. Nghiên cứu sử dụng mô hình cắt ngang, áp dụng các thang đo chuẩn hóa đã được chuyển ngữ và kiểm định độ tin cậy cao như ASC-ASD-P (đo lo âu), EDI (đo rối loạn điều chỉnh cảm xúc) và BFRS-R (đo tính linh hoạt hành vi).

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các chương trình can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ, đặc biệt là thông qua việc tác động vào TLHHV và khả năng điều chỉnh cảm xúc nhằm giảm thiểu lo âu, nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng thích nghi xã hội của trẻ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết và mô hình chính:

1. Lý thuyết điều chỉnh cảm xúc (Emotion Regulation Theory): ĐCCX được định nghĩa là quá trình tự động hoặc có chủ đích nhằm thay đổi trạng thái cảm xúc để phù hợp với mục tiêu cá nhân và yêu cầu môi trường. Suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc được xem là yếu tố dự đoán lo âu và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.

2. Mô hình chức năng điều hành (Executive Function Model): Tính linh hoạt hành vi được xem là khả năng thay đổi hành vi thích nghi với môi trường, liên quan mật thiết đến chức năng điều hành như trí nhớ công việc, khả năng ức chế và lập kế hoạch. Sự suy giảm TLHHV là đặc trưng của RLPTK và có liên quan đến các hành vi lặp đi lặp lại, cứng nhắc.

3. Mô hình điều tiết (Moderation Model): Mô hình điều tiết của TLHHV lên mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu được đề xuất nhằm giải thích cơ chế phức tạp duy trì lo âu ở trẻ tự kỷ. Theo đó, TLHHV có thể làm thay đổi hoặc điều chỉnh ảnh hưởng của SGKNĐCCX đến mức độ lo âu.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

• Lo âu: trạng thái căng thẳng, lo lắng quá mức về các mối đe dọa tương lai.
• Khả năng điều chỉnh cảm xúc (ĐCCX): quá trình kiểm soát và điều tiết cảm xúc để phù hợp với hoàn cảnh.
• Tính linh hoạt hành vi (TLHHV): khả năng thay đổi hành vi thích nghi với môi trường.
• Suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc (SGKNĐCCX): mất khả năng kiểm soát cảm xúc hiệu quả.
• Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK): rối loạn phát triển đặc trưng bởi khó khăn trong giao tiếp xã hội và hành vi lặp đi lặp lại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với thiết kế mô hình cắt ngang tại một thời điểm. Cỡ mẫu gồm 69 trẻ mắc RLPTK trong độ tuổi 6-18 tại TP. Hồ Chí Minh, dữ liệu thu thập qua khảo sát trực tuyến từ phụ huynh và giáo viên có tiếp xúc với trẻ ít nhất 4 tháng.

Ba thang đo chính được sử dụng:

• ASC-ASD-P: Thang đo lo âu dành cho trẻ RLPTK, đã được chuyển ngữ và kiểm định độ tin cậy (Cronbach’s alpha = 0.95).
• EDI: Thang điểm rối loạn điều chỉnh cảm xúc, chuyển ngữ và kiểm định (Cronbach’s alpha = 0.95).
• BFRS-R: Thang đo tính linh hoạt hành vi phiên bản sửa đổi, chuyển ngữ và kiểm định (Cronbach’s alpha = 0.91).

Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất, dựa trên sự đồng ý tham gia của phụ huynh và giáo viên qua các kênh mạng xã hội và trung tâm can thiệp. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tương quan và phân tích điều tiết để kiểm tra các giả thuyết nghiên cứu.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ giai đoạn dịch thuật, thử nghiệm thang đo, thu thập dữ liệu đến phân tích và báo cáo kết quả trong khoảng thời gian một năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu: Kết quả cho thấy SGKNĐCCX có mối tương quan thuận đáng kể với mức độ lo âu ở trẻ RLPTK (r = 0.62, p < 0.01). Trẻ có khả năng điều chỉnh cảm xúc kém thường trải qua mức độ lo âu cao hơn, phù hợp với các nghiên cứu trước đây.

2. Mối liên hệ giữa TLHHV và lo âu: Suy giảm tính linh hoạt hành vi cũng có mối liên hệ thuận với lo âu (r = 0.58, p < 0.01). Trẻ có hành vi cứng nhắc, khó thích nghi với thay đổi thường biểu hiện lo âu cao hơn.

3. Mối quan hệ giữa SGKNĐCCX và TLHHV: Hai biến này có mối tương quan thuận chiều mạnh (r = 0.65, p < 0.01), cho thấy trẻ có khả năng điều chỉnh cảm xúc kém cũng thường có hành vi kém linh hoạt.

4. Vai trò điều tiết của TLHHV: Phân tích điều tiết cho thấy TLHHV không đóng vai trò điều tiết mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu (p > 0.05). Điều này có nghĩa là TLHHV không làm thay đổi ảnh hưởng của SGKNĐCCX lên lo âu trong mẫu nghiên cứu hiện tại.

Thảo luận kết quả

Kết quả khẳng định vai trò quan trọng của SGKNĐCCX trong dự đoán lo âu ở trẻ RLPTK, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy khả năng điều chỉnh cảm xúc kém làm tăng nguy cơ lo âu. Mối liên hệ thuận giữa TLHHV và lo âu cũng được ghi nhận, phản ánh rằng hành vi cứng nhắc, thiếu linh hoạt là yếu tố góp phần làm gia tăng lo âu.

Mối tương quan mạnh giữa SGKNĐCCX và TLHHV cho thấy hai yếu tố này có thể cùng tác động lên các biểu hiện lo âu, tuy nhiên, TLHHV không điều tiết mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu, có thể do mẫu nghiên cứu giới hạn hoặc các yếu tố trung gian khác chưa được xem xét.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng về mối liên hệ giữa SGKNĐCCX và lo âu, cũng như TLHHV và lo âu. Tuy nhiên, sự khác biệt về vai trò điều tiết có thể do đặc điểm văn hóa, phương pháp đo lường hoặc đặc điểm mẫu nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân tán thể hiện mối tương quan giữa các biến, bảng phân tích hồi quy điều tiết để minh họa vai trò của TLHHV. Những phát hiện này góp phần làm rõ cơ chế duy trì lo âu ở trẻ RLPTK, từ đó hỗ trợ phát triển các chương trình can thiệp hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển chương trình can thiệp tăng cường khả năng điều chỉnh cảm xúc: Tập trung đào tạo kỹ năng nhận biết và quản lý cảm xúc cho trẻ RLPTK nhằm giảm lo âu, thực hiện trong vòng 6-12 tháng, do các chuyên gia tâm lý lâm sàng đảm nhiệm.

2. Tích hợp các hoạt động nâng cao tính linh hoạt hành vi trong can thiệp: Thiết kế các bài tập giúp trẻ thích nghi với thay đổi, giảm hành vi cứng nhắc, áp dụng trong môi trường giáo dục và trị liệu, với thời gian 6 tháng, do giáo viên và nhà trị liệu phối hợp thực hiện.

3. Tăng cường đào tạo và hỗ trợ cho phụ huynh, giáo viên: Cung cấp kiến thức về SGKNĐCCX và TLHHV, hướng dẫn kỹ thuật hỗ trợ trẻ tại nhà và trường học, tổ chức các buổi tập huấn định kỳ hàng quý.

4. Nghiên cứu mở rộng với mẫu lớn và đa dạng hơn: Tiếp tục khảo sát để kiểm tra vai trò điều tiết của TLHHV trong các nhóm trẻ khác nhau, mở rộng phạm vi địa lý và độ tuổi, nhằm hoàn thiện mô hình can thiệp.

Các giải pháp trên cần được phối hợp thực hiện đồng bộ giữa các trung tâm can thiệp, trường học và gia đình để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm lo âu và nâng cao chất lượng cuộc sống cho trẻ RLPTK.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chuyên gia tâm lý lâm sàng và nhà trị liệu: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các chương trình can thiệp phù hợp với trẻ RLPTK có lo âu.

2. Giáo viên và nhân viên giáo dục đặc biệt: Hiểu rõ về mối liên hệ giữa hành vi, cảm xúc và lo âu giúp thiết kế môi trường học tập linh hoạt, hỗ trợ trẻ thích nghi tốt hơn.

3. Phụ huynh có con mắc RLPTK: Nắm bắt kiến thức về các yếu tố ảnh hưởng đến lo âu và cách hỗ trợ con tại nhà, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường và chuyên gia.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, giáo dục đặc biệt: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo về cơ chế và can thiệp lo âu ở trẻ tự kỷ.

Mỗi nhóm đối tượng có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn công việc hoặc học tập nhằm nâng cao hiệu quả hỗ trợ trẻ mắc RLPTK.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao lo âu lại phổ biến ở trẻ mắc RLPTK?
   Lo âu phổ biến do trẻ RLPTK gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, thích nghi với thay đổi và điều chỉnh cảm xúc, dẫn đến phản ứng căng thẳng kéo dài. Ví dụ, trẻ có thể lo lắng khi phải tham gia hoạt động xã hội mới hoặc thay đổi thói quen.

2. Tính linh hoạt hành vi là gì và tại sao nó quan trọng?
   Tính linh hoạt hành vi là khả năng thay đổi hành vi để thích nghi với môi trường. Ở trẻ RLPTK, sự kém linh hoạt gây khó khăn trong việc ứng phó với thay đổi, làm tăng lo âu và cản trở phát triển kỹ năng xã hội.

3. Khả năng điều chỉnh cảm xúc ảnh hưởng thế nào đến lo âu?
   Khả năng điều chỉnh cảm xúc giúp trẻ kiểm soát cảm xúc tiêu cực. Suy giảm khả năng này làm trẻ dễ bị lo âu hơn do không thể xử lý hiệu quả các cảm xúc căng thẳng hoặc sợ hãi.

4. Vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi có ý nghĩa gì trong can thiệp?
   Vai trò điều tiết giúp hiểu cách TLHHV ảnh hưởng đến mối liên hệ giữa điều chỉnh cảm xúc và lo âu. Mặc dù nghiên cứu này không tìm thấy vai trò điều tiết rõ ràng, việc cải thiện TLHHV vẫn được xem là hướng can thiệp tiềm năng.

5. Làm thế nào để phụ huynh hỗ trợ trẻ giảm lo âu?
   Phụ huynh có thể hỗ trợ bằng cách tạo môi trường ổn định, giúp trẻ phát triển kỹ năng điều chỉnh cảm xúc và linh hoạt hành vi, phối hợp với chuyên gia để áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp.

Kết luận

• Nghiên cứu xác nhận mối liên hệ thuận giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu ở trẻ mắc RLPTK.
• Suy giảm tính linh hoạt hành vi cũng có liên quan mật thiết đến mức độ lo âu và khả năng điều chỉnh cảm xúc.
• Tính linh hoạt hành vi không đóng vai trò điều tiết mối liên hệ giữa suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và lo âu trong mẫu nghiên cứu hiện tại.
• Kết quả cung cấp cơ sở lý luận cho việc phát triển các chương trình can thiệp kết hợp tác động vào khả năng điều chỉnh cảm xúc và tính linh hoạt hành vi nhằm giảm lo âu.
• Đề xuất nghiên cứu mở rộng với mẫu lớn hơn và đa dạng hơn để làm rõ vai trò điều tiết của tính linh hoạt hành vi trong tương lai.

Nghiên cứu mở ra hướng đi mới trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ vượt qua lo âu, nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng hòa nhập xã hội. Các chuyên gia, nhà giáo dục và phụ huynh được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển các chương trình can thiệp hiệu quả hơn.