## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX, truyện thơ Nôm bác học đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, phản ánh sự phát triển ngôn ngữ và nghệ thuật độc đáo của dân tộc. Khoảng 66 uyển ngữ được phát hiện trong tác phẩm Truyện Hoa tiên, cùng với việc sử dụng uyển ngữ tinh tế trong các tác phẩm tiêu biểu như Sơ kính tân trang và Truyện Kiều, cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách biểu đạt ngôn ngữ nghệ thuật. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc phân loại, nhận diện và đánh giá hiệu quả sử dụng uyển ngữ trong các truyện thơ Nôm bác học này nhằm làm rõ vai trò của uyển ngữ trong việc nâng cao giá trị thẩm mỹ và truyền tải nội dung văn học.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích các hình thức biểu đạt uyển ngữ, đánh giá tác động của chúng đến sức biểu đạt của ngôn ngữ nghệ thuật và khả năng phản ánh hiện thực xã hội trong các tác phẩm truyện thơ Nôm bác học thế kỷ XVIII - XIX. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba tác phẩm tiêu biểu: Truyện Hoa tiên, Sơ kính tân trang và Truyện Kiều, trong khoảng thời gian từ thế kỷ XVIII đến XIX tại Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm sáng tỏ giá trị ngôn ngữ và nghệ thuật của truyện thơ Nôm, góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về uyển ngữ (euphemism) trong ngôn ngữ học, bao gồm:

- **Khái niệm uyển ngữ**: Là phương thức nói giảm nhẹ, thay thế từ ngữ thô tục hoặc gây khó chịu bằng các từ ngữ lịch sự, tế nhị nhằm tạo sự hòa nhã trong giao tiếp.
- **Phân loại uyển ngữ**: Theo phương thức cấu tạo gồm ba nhóm chính: ngữ âm (tỉnh lược âm, mô phỏng âm, láy), từ vựng - ngữ nghĩa (dùng từ đồng nghĩa, vay mượn, chuyển nghĩa), và ngữ pháp (dùng trợ từ phủ định, đại từ thay thế).
- **Chức năng uyển ngữ**: Bao gồm chức năng kiêng kị, lịch sự, che giấu và hài hước, giúp giảm bớt sự xúc phạm, tạo sự trang trọng và tinh tế trong ngôn ngữ.
- **Lý thuyết thi pháp học**: Áp dụng để phân tích cách sử dụng uyển ngữ trong văn học, đặc biệt trong truyện thơ Nôm bác học, nhằm làm nổi bật tính hình tượng, truyền cảm và cá thể hóa ngôn ngữ nghệ thuật.

Các khái niệm chính bao gồm: uyển ngữ, nói giảm nói tránh, điển cố, ẩn dụ, hoán dụ.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Tập trung phân tích ba tác phẩm truyện thơ Nôm bác học tiêu biểu thế kỷ XVIII - XIX: Truyện Hoa tiên, Sơ kính tân trang và Truyện Kiều.
- **Phương pháp phân tích**: Kết hợp phương pháp loại hình để phân loại uyển ngữ theo hình thức biểu đạt; phương pháp xã hội học văn học để đặt tác phẩm trong bối cảnh xã hội; phương pháp nghiên cứu văn học sử để luận giải nguồn gốc và sự phát triển của uyển ngữ; phương pháp thi pháp học để phân tích chi tiết cách sử dụng uyển ngữ trong văn bản; và phương pháp khảo sát, thống kê để liệt kê và so sánh tần suất sử dụng uyển ngữ.
- **Cỡ mẫu và chọn mẫu**: Lựa chọn ba tác phẩm tiêu biểu đại diện cho truyện thơ Nôm bác học nhằm đảm bảo tính đại diện và sâu sắc trong phân tích.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2019, bao gồm thu thập tài liệu, phân tích văn bản và tổng hợp kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Số lượng uyển ngữ phong phú**: Trong Truyện Hoa tiên có khoảng 66 uyển ngữ được sử dụng, trong khi Sơ kính tân trang và Truyện Kiều cũng sử dụng uyển ngữ với tần suất cao, chiếm khoảng 15-20% tổng số từ ngữ có tính biểu đạt đặc biệt trong các đoạn văn quan trọng.

2. **Phương thức sử dụng uyển ngữ chủ yếu là từ vựng - ngữ nghĩa**: Các tác phẩm ưu tiên dùng từ Hán Việt, chuyển nghĩa, và vay mượn để tạo uyển ngữ, chiếm khoảng 70% tổng số uyển ngữ được phát hiện.

3. **Uyển ngữ góp phần nâng cao sức biểu đạt của ngôn ngữ nghệ thuật**: Uyển ngữ giúp tạo nên sự trang nhã, tao nhã, và tinh tế trong ngôn ngữ, đồng thời làm tăng tính hình tượng và truyền cảm của tác phẩm, được thể hiện qua các hình ảnh ước lệ, tượng trưng.

4. **Khả năng phản ánh hiện thực xã hội**: Uyển ngữ không chỉ là công cụ ngôn ngữ mà còn phản ánh các giá trị đạo đức, xã hội và tâm lý con người trong bối cảnh xã hội phong kiến suy tàn, thể hiện qua các chủ đề như tình yêu, đạo hiếu, và số phận con người.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc sử dụng uyển ngữ phong phú trong truyện thơ Nôm bác học là do tác giả là những người có học thức cao, am hiểu sâu sắc về văn hóa và ngôn ngữ, đồng thời chịu ảnh hưởng của văn hóa Hán và truyền thống Nho giáo. So với các nghiên cứu trước đây tập trung vào thi pháp và nội dung, nghiên cứu này làm rõ vai trò của uyển ngữ như một hình thức ngôn ngữ tinh tế, góp phần làm tăng giá trị nghệ thuật và tính biểu cảm của tác phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sử dụng các loại uyển ngữ theo từng tác phẩm và bảng phân loại các hình thức uyển ngữ phổ biến. So sánh với các nghiên cứu về uyển ngữ trong tiếng Anh và tiếng Hán cho thấy uyển ngữ trong tiếng Việt có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh đặc trưng văn hóa và tâm lý người Việt.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường nghiên cứu sâu về uyển ngữ trong văn học trung đại**: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng khảo sát uyển ngữ trong các tác phẩm khác để làm rõ hơn vai trò và sự phát triển của uyển ngữ trong lịch sử văn học Việt Nam.

2. **Ứng dụng kết quả nghiên cứu vào giảng dạy Ngữ văn**: Đề xuất tích hợp nội dung về uyển ngữ trong chương trình giảng dạy Ngữ văn phổ thông nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng ngôn ngữ tinh tế cho học sinh.

3. **Phát triển tài liệu tham khảo về uyển ngữ**: Xây dựng các tài liệu, sách tham khảo chuyên sâu về uyển ngữ trong văn học và đời sống để phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

4. **Khuyến khích bảo tồn và phát huy giá trị truyện thơ Nôm bác học**: Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giới thiệu giá trị nghệ thuật và ngôn ngữ của truyện thơ Nôm bác học đến công chúng và thế hệ trẻ.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giảng viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ và Văn học Việt Nam**: Nghiên cứu sâu về uyển ngữ giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng phân tích văn bản.
- **Nhà nghiên cứu văn học trung đại**: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các công trình nghiên cứu liên quan.
- **Giáo viên Ngữ văn phổ thông**: Hỗ trợ trong việc giảng dạy và truyền đạt kiến thức về ngôn ngữ nghệ thuật và văn học trung đại.
- **Nhà biên soạn giáo trình và tài liệu học thuật**: Là nguồn tham khảo quý giá để xây dựng nội dung giảng dạy và tài liệu học tập về uyển ngữ và truyện thơ Nôm.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Uyển ngữ là gì và tại sao nó quan trọng trong văn học?**  
Uyển ngữ là cách nói giảm nhẹ, tế nhị nhằm tránh gây xúc phạm hoặc làm mất lòng người nghe. Trong văn học, uyển ngữ giúp tăng tính thẩm mỹ, tạo sự trang nhã và sâu sắc cho tác phẩm.

2. **Phương thức cấu tạo uyển ngữ phổ biến trong tiếng Việt là gì?**  
Bao gồm ba nhóm chính: ngữ âm (tỉnh lược âm, mô phỏng âm, láy), từ vựng - ngữ nghĩa (dùng từ đồng nghĩa, vay mượn, chuyển nghĩa), và ngữ pháp (dùng trợ từ phủ định, đại từ thay thế).

3. **Tại sao truyện thơ Nôm bác học sử dụng nhiều uyển ngữ?**  
Do tác giả là những người có học thức cao, chịu ảnh hưởng văn hóa Hán và truyền thống Nho giáo, họ sử dụng uyển ngữ để tạo sự trang trọng, tinh tế và phù hợp với bối cảnh xã hội phong kiến.

4. **Uyển ngữ có vai trò gì trong việc phản ánh hiện thực xã hội?**  
Uyển ngữ giúp thể hiện các giá trị đạo đức, tâm lý và xã hội một cách tế nhị, phản ánh sâu sắc số phận con người và các mối quan hệ xã hội trong bối cảnh lịch sử.

5. **Làm thế nào để áp dụng nghiên cứu về uyển ngữ vào giảng dạy Ngữ văn?**  
Giáo viên có thể tích hợp nội dung về uyển ngữ trong bài giảng, giúp học sinh nhận biết và sử dụng ngôn ngữ tinh tế, nâng cao khả năng cảm thụ và phân tích văn bản.

## Kết luận

- Luận văn đã phân loại và đánh giá hiệu quả sử dụng uyển ngữ trong ba tác phẩm truyện thơ Nôm bác học tiêu biểu thế kỷ XVIII - XIX.  
- Uyển ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao sức biểu đạt và giá trị nghệ thuật của ngôn ngữ văn học trung đại.  
- Nghiên cứu làm rõ mối quan hệ giữa ngôn ngữ, văn hóa và xã hội trong bối cảnh lịch sử phong kiến Việt Nam.  
- Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng trong giảng dạy và phát triển nghiên cứu văn học Việt Nam.  
- Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển tài liệu giảng dạy và bảo tồn giá trị truyện thơ Nôm bác học.

**Hành động tiếp theo:** Khuyến khích các nhà nghiên cứu và giảng viên tiếp tục khai thác sâu hơn về uyển ngữ trong các tác phẩm văn học khác, đồng thời áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giảng dạy và bảo tồn văn hóa.