Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh ngành xây dựng đang trải qua quá trình chuyển đổi số mạnh mẽ, việc quản lý và thực hiện dự án xây dựng ngày càng trở nên phức tạp và đòi hỏi sự chính xác cao trong lập kế hoạch, giám sát và dự báo tiến độ. Theo ước tính, hơn 70% các dự án xây dựng trên thế giới gặp phải tình trạng trễ tiến độ và vượt chi phí, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả kinh tế và xã hội. Nghiên cứu này tập trung phát triển một phương pháp tiếp cận dựa trên dữ liệu, tích hợp trực quan hóa 4D và khai thác quy trình (process mining) nhằm mô phỏng, chẩn đoán và dự đoán việc thực hiện thi công trong thực tế. Mục tiêu cụ thể là xây dựng khung tích hợp dữ liệu thực tế từ các thiết bị Internet of Things (IoT) và mô hình thông tin công trình (BIM), kết hợp với các kỹ thuật khai thác dữ liệu tiên tiến để nâng cao khả năng mô phỏng và phân tích luồng công việc dự án. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dự án xây dựng nhà ở tại Søborg, Đan Mạch, trong khoảng thời gian một năm (2019), với thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2024. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện độ chính xác trong dự báo số lượng công tác hoàn thành hàng ngày, phát hiện các điểm nghẽn và sai lệch so với kế hoạch, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa tiến độ thi công.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: mô hình mô phỏng 4D và khai thác quy trình (process mining). Mô phỏng 4D kết hợp mô hình 3D của công trình với tiến độ thi công theo thời gian, giúp trực quan hóa quá trình thực hiện dự án. Khai thác quy trình sử dụng dữ liệu sự kiện (event logs) để phân tích, phát hiện các điểm nghẽn, sai lệch và tối ưu hóa quy trình thi công. Ba khái niệm trọng tâm bao gồm:
- Industry Foundation Classes (IFC): Chuẩn dữ liệu mở cho BIM, hỗ trợ mô tả chi tiết các thành phần công trình và quy trình thi công.
- Internet of Things (IoT): Các thiết bị cảm biến thu thập dữ liệu thực tế tại công trường, cung cấp thông tin thời gian thực về tiến độ và trạng thái thi công.
- Mô hình ARIMA: Phương pháp dự báo chuỗi thời gian được sử dụng để dự đoán số lượng công tác hoàn thành trong tương lai dựa trên dữ liệu lịch sử.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính bao gồm mô hình BIM dạng IFC được tạo ra từ phần mềm Synchro 4D, dữ liệu điểm mây (point cloud) thu thập bằng công nghệ LIDAR trong giai đoạn thi công, và các event logs được sinh ra từ BIMserver và phần mềm Disco by Fluxicon. Cỡ mẫu dữ liệu là toàn bộ các công tác thi công trong dự án nhà ở quy mô 8500 m², cao 17 tầng, trong năm 2019. Phương pháp chọn mẫu là lấy toàn bộ dữ liệu thực tế của dự án để đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước: so sánh mô hình as-planned và as-happened để xác định các phần tử thiếu, phân tích event logs để chẩn đoán tiến độ và điểm nghẽn, xây dựng mô hình dự báo ARIMA bằng phần mềm Statgraphics và Matlab. Timeline nghiên cứu kéo dài 4 tháng, từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2024, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phát triển phương pháp, triển khai mô hình và đánh giá kết quả qua case study thực tế tại Søborg, Đan Mạch.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Tăng độ chính xác dự báo tiến độ: Mô hình ARIMA được xây dựng dựa trên dữ liệu lịch sử cho phép dự báo số lượng công tác hoàn thành hàng ngày với sai số trung bình tuyệt đối (MAE) khoảng 5%, thấp hơn đáng kể so với các phương pháp truyền thống.
- Phát hiện điểm nghẽn thi công: Qua phân tích event logs bằng phần mềm Disco, các điểm nghẽn trong quy trình thi công được xác định rõ ràng, với tỷ lệ các công tác bị trễ tiến độ lên đến 18% trong giai đoạn giữa dự án.
- Phát hiện sai lệch kế hoạch: So sánh mô hình as-planned IFC và dữ liệu điểm mây as-happened cho thấy khoảng 12% các phần tử công trình bị thiếu hoặc chậm tiến độ, giúp nhà quản lý kịp thời điều chỉnh kế hoạch.
- Hiệu quả tích hợp 4D và process mining: Việc kết hợp trực quan hóa 4D với khai thác quy trình giúp nâng cao khả năng giám sát và phân tích tiến độ, giảm thời gian xử lý dữ liệu thủ công xuống còn khoảng 30%, đồng thời cải thiện khả năng ra quyết định dựa trên dữ liệu thực tế.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của các điểm nghẽn và sai lệch chủ yếu do sự phức tạp trong phối hợp các công tác thi công và điều kiện thực tế thay đổi liên tục. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của BIM và IoT trong nâng cao quản lý dự án xây dựng. Việc sử dụng ARIMA cho dự báo tiến độ cho thấy ưu thế vượt trội trong việc xử lý dữ liệu chuỗi thời gian so với các mô hình dự báo truyền thống. Các biểu đồ so sánh tiến độ thực tế và dự báo, cùng bảng thống kê sai số dự báo, minh họa rõ ràng hiệu quả của mô hình. Kết quả cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu thập dữ liệu chính xác và liên tục từ công trường để đảm bảo tính khả thi của phương pháp. So với các hệ thống giám sát thủ công truyền thống, phương pháp tích hợp này giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính kịp thời trong việc phát hiện và xử lý vấn đề.
Đề xuất và khuyến nghị
- Triển khai hệ thống giám sát tự động: Áp dụng công nghệ LIDAR và IoT để thu thập dữ liệu điểm mây và sự kiện liên tục, nhằm nâng cao độ chính xác và tính kịp thời của thông tin tiến độ. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án; Thời gian: 6 tháng đầu năm 2025.
- Phát triển và áp dụng mô hình dự báo ARIMA: Đào tạo nhân sự và tích hợp mô hình dự báo vào hệ thống quản lý dự án để dự báo chính xác tiến độ và phát hiện sớm các rủi ro. Chủ thể thực hiện: Bộ phận phân tích dữ liệu; Thời gian: Quý 3 năm 2025.
- Tăng cường đào tạo BIM và process mining: Nâng cao năng lực cho BIM specialists và quản lý dự án về kỹ thuật khai thác quy trình và phân tích dữ liệu để tối ưu hóa quy trình thi công. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và đào tạo; Thời gian: Liên tục trong năm 2025.
- Xây dựng quy trình chuẩn hóa dữ liệu: Thiết lập các tiêu chuẩn và quy trình thu thập, xử lý dữ liệu sự kiện và mô hình BIM nhằm đảm bảo tính nhất quán và khả năng tích hợp dữ liệu. Chủ thể thực hiện: Ban kỹ thuật; Thời gian: 3 tháng đầu năm 2025.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
- Chuyên gia BIM: Nghiên cứu cung cấp phương pháp tích hợp dữ liệu thực tế với mô hình BIM, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát dự án.
- Nhà quản lý dự án xây dựng: Cung cấp công cụ dự báo tiến độ và phát hiện điểm nghẽn, hỗ trợ ra quyết định kịp thời và chính xác.
- Chuyên gia phân tích dữ liệu: Giới thiệu ứng dụng khai thác quy trình và mô hình ARIMA trong lĩnh vực xây dựng, mở rộng phạm vi ứng dụng của kỹ thuật phân tích dữ liệu.
- Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về tích hợp công nghệ số và phương pháp khai thác dữ liệu trong quản lý dự án xây dựng hiện đại.
Câu hỏi thường gặp
Phương pháp nghiên cứu này có thể áp dụng cho các loại dự án xây dựng khác không?
Phương pháp có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các dự án xây dựng khác như công nghiệp, hạ tầng với quy mô và đặc thù khác nhau, miễn là có dữ liệu BIM và IoT phù hợp.Lợi ích chính của việc tích hợp 4D và process mining là gì?
Giúp nâng cao khả năng giám sát tiến độ, phát hiện sớm các điểm nghẽn và sai lệch, từ đó tối ưu hóa quy trình thi công và giảm thiểu rủi ro.Mô hình ARIMA có ưu điểm gì so với các mô hình dự báo khác?
ARIMA xử lý tốt dữ liệu chuỗi thời gian có tính tự tương quan, cho kết quả dự báo chính xác và dễ dàng điều chỉnh tham số phù hợp với dữ liệu thực tế.Việc thu thập dữ liệu IoT tại công trường có khó khăn gì?
Thách thức bao gồm chi phí đầu tư thiết bị, bảo trì, và đảm bảo tính liên tục, chính xác của dữ liệu trong môi trường thi công phức tạp.Làm thế nào để đảm bảo dữ liệu sự kiện có chất lượng cao phục vụ khai thác quy trình?
Cần thiết lập quy trình chuẩn hóa thu thập và xử lý dữ liệu, đào tạo nhân sự và sử dụng các công cụ tự động để giảm thiểu sai sót và thiếu sót dữ liệu.
Kết luận
- Nghiên cứu đã phát triển thành công khung tích hợp 4D visualization và process mining, nâng cao hiệu quả quản lý tiến độ thi công.
- Mô hình ARIMA dự báo số lượng công tác hoàn thành hàng ngày với độ chính xác cao, hỗ trợ dự báo và ra quyết định.
- Phương pháp giúp phát hiện kịp thời các điểm nghẽn và sai lệch so với kế hoạch, giảm thiểu rủi ro và chi phí phát sinh.
- Áp dụng thực tế tại dự án nhà ở ở Søborg, Đan Mạch, chứng minh tính khả thi và hiệu quả của phương pháp.
- Đề xuất các giải pháp triển khai hệ thống giám sát tự động, đào tạo nhân sự và chuẩn hóa dữ liệu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dự án trong tương lai.
Tiếp theo, các nhà quản lý và chuyên gia BIM nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để tận dụng tối đa lợi ích từ phương pháp nghiên cứu, đồng thời mở rộng ứng dụng cho các dự án xây dựng khác nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành xây dựng.