Nghiên cứu về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp trong ngành thực phẩm Việt Nam và các khuyến nghị chính sách

• Tác giả: Le Thi Kim Phung
• Người hướng dẫn: Dr. Ly Hoang Phu
• Trường học: Foreign Trade University
• Chuyên ngành: International Trade Policy and Law
• Đề tài: Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp Trong Ngành Thực Phẩm Việt Nam: Tình Hình Và Khuyến Nghị Chính Sách
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hanoi

• DECLARATION
• TABLE OF CONTENTS
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES
• 1. CHƯƠNG 1: THEORETICAL BACKGROUND OF CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY
• 1.1. Determinants of CSR
• 1.2. Models of CSR
• 1.3. Carroll’s CSR pyramid
• 1.4. Wayne Visser’s CSR
• 1.5. The Consumer-driven Corporate Responsibility (CDCR) Model
• 1.6. CSR Practices in Developing Countries
• 1.7. Various drivers for CSR in developing countries
• 1.8. CSR Pyramid for developing countries
• 2. CHƯƠNG 2: CSR APPLICATION IN VIETNAMESE FOOD INDUSTRY
• 2.1. Overview of Vietnamese food industry
• 2.2. Vietnam research context
• 2.3. CSR in Vietnam
• 2.4. Key stakeholders in CSR in Vietnam
• 2.5. CSR in Vietnamese food industry
• 3. CHƯƠNG 3: CASE STUDIES
• 3.1. Vietnam Dairy Products JSC
• 3.2. Overview of Vietnam Dairy Product JSC
• 3.3. Human nutrition and safety
• 3.4. Environment and energy
• 3.5. Local economic development
• 3.6. Support and community development
• 3.7. Overview of CP Vietnam
• 3.8. Overview of Heineken Vietnam
• 3.9. Prosperity of people
• 3.10. Prosperity of planet
• 3.11. Overview of Vedan Vietnam
• 3.12. Social responsibility activity
• 4. CHƯƠNG 4: POLICY IMPLICATION
• 4.1. Evaluation of CSR application in Vietnam food industry
• 4.2. Future CSR development and challenges in Vietnamese food industry
• 4.3. Recommendations to the companies
• 4.4. Recommendations to the government bodies
• REFERENCES
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT

I. Giới thiệu về Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp CSR

Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) là cam kết của các doanh nghiệp trong việc phát triển kinh tế bền vững, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống của người lao động, gia đình họ, cộng đồng và xã hội. Trong bối cảnh Việt Nam, CSR đã trở thành một phần quan trọng trong chiến lược kinh doanh của nhiều công ty lớn, đặc biệt là những công ty có thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của CSR. Việc áp dụng CSR không chỉ giúp doanh nghiệp phát triển bền vững mà còn mang lại lợi ích cho xã hội. Theo nghiên cứu, những doanh nghiệp thực hiện tốt CSR thường có lợi nhuận cao hơn và giảm chi phí hoạt động. Điều này cho thấy rằng CSR không chỉ là một nghĩa vụ mà còn là một cơ hội để phát triển.

II. Tình hình thực hiện CSR trong ngành thực phẩm Việt Nam

Ngành thực phẩm Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, chiếm khoảng 20% GDP. Tuy nhiên, thực trạng thực hiện CSR trong ngành này còn nhiều hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức rõ về trách nhiệm của mình đối với xã hội và môi trường. Các vấn đề như an toàn thực phẩm, quyền lợi người lao động và bảo vệ môi trường vẫn còn tồn tại. Các công ty lớn như Vinamilk, CP Việt Nam và Heineken đã có những bước tiến trong việc thực hiện CSR, nhưng vẫn cần nhiều nỗ lực hơn nữa từ các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc nâng cao nhận thức về CSR trong ngành thực phẩm là rất cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững.

III. Các khuyến nghị chính sách cho việc thực hiện CSR

Để nâng cao hiệu quả thực hiện CSR trong ngành thực phẩm, cần có những khuyến nghị chính sách cụ thể. Đầu tiên, chính phủ cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng để hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc áp dụng CSR. Thứ hai, cần tổ chức các chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp về lợi ích của CSR. Cuối cùng, cần khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào các hoạt động cộng đồng và bảo vệ môi trường. Việc thực hiện những khuyến nghị này sẽ giúp cải thiện tình hình CSR trong ngành thực phẩm, từ đó góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng GDP đạt khoảng 6-7% trong giai đoạn 2016-2019, ngành công nghiệp thực phẩm đóng vai trò quan trọng khi chiếm khoảng 20% GDP quốc gia. Sự phát triển này đi kèm với những thách thức về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lao động và cộng đồng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng áp dụng CSR trong ngành thực phẩm Việt Nam, đánh giá những thành công, hạn chế, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất các chính sách nhằm thúc đẩy CSR hiệu quả hơn trong ngành. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp lớn trong ngành thực phẩm Việt Nam giai đoạn 2016-2019, nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về thực tiễn CSR trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy áp dụng CSR, góp phần phát triển bền vững ngành thực phẩm, đồng thời cải thiện các chỉ số về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng ba mô hình lý thuyết chính để phân tích CSR: mô hình tháp CSR của Carroll, mô hình CSR 2.0 của Wayne Visser và mô hình Trách nhiệm Doanh nghiệp do Người tiêu dùng thúc đẩy (CDCR). Mô hình tháp CSR của Carroll phân loại trách nhiệm doanh nghiệp thành bốn cấp độ: kinh tế, pháp lý, đạo đức và từ thiện, trong đó trách nhiệm kinh tế là nền tảng. Mô hình CSR 2.0 mở rộng thêm các yếu tố quản trị tốt, đóng góp xã hội và bảo vệ môi trường, nhấn mạnh sự phát triển bền vững và giá trị tạo ra cho cộng đồng. Mô hình CDCR tập trung vào vai trò của người tiêu dùng trong việc thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện CSR thông qua nhu cầu ngày càng cao về sản phẩm có trách nhiệm xã hội và môi trường. Ngoài ra, luận văn cũng tham khảo mô hình tháp CSR dành cho các nước đang phát triển, trong đó trách nhiệm kinh tế và từ thiện được ưu tiên hơn trách nhiệm pháp lý và đạo đức do đặc thù về thể chế và kinh tế xã hội.

Ba khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR), Quản trị doanh nghiệp tốt (Good Governance), và Trách nhiệm giải trình doanh nghiệp (Corporate Accountability). Các khái niệm này giúp làm rõ phạm vi và cách thức doanh nghiệp thực hiện các cam kết xã hội và môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp định tính với cách tiếp cận nghiên cứu trường hợp đa dạng (multiple case-study). Dữ liệu chính được thu thập từ phỏng vấn sâu với nhân viên của các doanh nghiệp lớn trong ngành thực phẩm như Vinamilk, CP Vietnam, Heineken Vietnam và Vedan Vietnam, kết hợp với quan sát và phân tích các báo cáo CSR của các công ty này. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các tài liệu, sách, báo cáo và nghiên cứu liên quan đến CSR trong ngành thực phẩm và bối cảnh Việt Nam, chủ yếu từ giai đoạn 2010-2017 nhằm đảm bảo tính cập nhật. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 4 doanh nghiệp lớn đại diện cho ngành thực phẩm Việt Nam. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp phân tích nội dung (content analysis) để rút ra các chủ đề chính, đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2019 nhằm phản ánh sát thực tế áp dụng CSR trong ngành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ nhận thức và áp dụng CSR còn hạn chế ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs): Khoảng 80% doanh nghiệp trong ngành thực phẩm là SMEs, đa số chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của CSR, thậm chí có doanh nghiệp hiểu sai hoặc xem CSR là chi phí không cần thiết. Trong khi đó, các doanh nghiệp lớn và có thị trường xuất khẩu như Vinamilk, CP Vietnam tích cực áp dụng CSR như một phần chiến lược kinh doanh.

2. Các hoạt động CSR tập trung vào an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng: Ví dụ, Vinamilk thực hiện chu trình sản xuất khép kín đảm bảo an toàn thực phẩm, đồng thời đầu tư vào xử lý chất thải và hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương. Các doanh nghiệp như Vedan từng bị phanh phui vi phạm về xả thải gây ô nhiễm, cho thấy thách thức trong việc tuân thủ trách nhiệm môi trường.

3. CSR góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh và uy tín thương hiệu: Theo khảo sát, các doanh nghiệp thực hiện CSR tốt có doanh thu tăng khoảng 25%, năng suất lao động tăng từ 34,2 triệu đồng lên 35,8 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hàng xuất khẩu tăng từ 94% lên 97%. Người tiêu dùng Việt Nam ngày càng quan tâm đến chất lượng và nguồn gốc sản phẩm, với 87% sẵn sàng trả thêm tiền cho sản phẩm an toàn.

4. Chính sách và khung pháp lý về CSR còn thiếu đồng bộ và chưa có hướng dẫn cụ thể cho ngành thực phẩm: Mặc dù có nhiều luật liên quan đến bảo vệ môi trường, lao động và an toàn thực phẩm, nhưng chưa có chính sách riêng biệt thúc đẩy CSR trong ngành thực phẩm. Việc thực thi pháp luật còn yếu, dẫn đến nhiều vi phạm về an toàn thực phẩm và môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc áp dụng CSR chưa đồng đều là do sự khác biệt về quy mô và nhận thức doanh nghiệp, cũng như hạn chế về khung pháp lý và cơ chế giám sát. So với các nghiên cứu quốc tế, thực trạng CSR tại Việt Nam phản ánh đặc thù của các nước đang phát triển, nơi trách nhiệm kinh tế và từ thiện được ưu tiên hơn trách nhiệm pháp lý và đạo đức. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ doanh nghiệp áp dụng CSR theo quy mô và ngành nghề có thể minh họa rõ sự chênh lệch này. Kết quả cũng phù hợp với mô hình tháp CSR dành cho các nước đang phát triển, trong đó trách nhiệm kinh tế và từ thiện chiếm vị trí trọng tâm. Việc người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến CSR tạo áp lực tích cực thúc đẩy doanh nghiệp cải thiện hoạt động xã hội và môi trường, phù hợp với mô hình CDCR. Tuy nhiên, thách thức lớn vẫn là nâng cao nhận thức và năng lực cho SMEs, đồng thời hoàn thiện chính sách và tăng cường thực thi pháp luật để đảm bảo CSR không chỉ là hình thức mà thực sự mang lại lợi ích bền vững cho doanh nghiệp và xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức CSR cho doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về lợi ích và cách thức áp dụng CSR, nhằm thay đổi nhận thức xem CSR là đầu tư chiến lược chứ không phải chi phí. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Bộ Công Thương phối hợp với các hiệp hội ngành nghề thực hiện.

2. Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, chính sách hỗ trợ CSR trong ngành thực phẩm: Ban hành các hướng dẫn cụ thể về tiêu chuẩn CSR, quy định về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội. Thời gian 2-3 năm, do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện.

3. Khuyến khích doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về CSR và an toàn thực phẩm: Hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận các chứng nhận như ISO 26000, SA8000, HACCP thông qua các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tài chính. Thời gian 3 năm, do các tổ chức quốc tế và chính phủ phối hợp triển khai.

4. Tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm về CSR, an toàn thực phẩm và môi trường: Thiết lập hệ thống giám sát minh bạch, phối hợp giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Thời gian liên tục, do các cơ quan quản lý nhà nước thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp ngành thực phẩm, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn và SMEs: Nghiên cứu giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về lợi ích và cách thức áp dụng CSR hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và uy tín thương hiệu.

2. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện chính sách thúc đẩy CSR trong ngành thực phẩm, góp phần phát triển bền vững.

3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển bền vững và CSR: Tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ, đào tạo và giám sát CSR phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

4. Học giả, sinh viên và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực thương mại quốc tế, chính sách công và phát triển bền vững: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về CSR trong ngành thực phẩm và các ngành công nghiệp khác tại các nước đang phát triển.

Câu hỏi thường gặp

1. CSR là gì và tại sao lại quan trọng đối với ngành thực phẩm Việt Nam?
   CSR là cam kết của doanh nghiệp trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội vượt ra ngoài mục tiêu lợi nhuận, bao gồm bảo vệ môi trường, đảm bảo an toàn lao động và phát triển cộng đồng. Trong ngành thực phẩm, CSR giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và phát triển bền vững ngành.

2. Các doanh nghiệp Việt Nam áp dụng CSR như thế nào?
   Các doanh nghiệp lớn như Vinamilk, CP Vietnam đã tích hợp CSR vào chiến lược kinh doanh, tập trung vào an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và hỗ trợ cộng đồng. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ còn hạn chế về nhận thức và nguồn lực để thực hiện CSR hiệu quả.

3. Lợi ích của CSR đối với doanh nghiệp là gì?
   CSR giúp doanh nghiệp tăng doanh thu (tăng khoảng 25%), nâng cao năng suất lao động, giảm chi phí tuyển dụng, tăng giá trị thương hiệu và mở rộng thị trường, đồng thời giảm thiểu rủi ro pháp lý và xã hội.

4. Những thách thức chính trong việc thực hiện CSR tại Việt Nam là gì?
   Bao gồm nhận thức hạn chế của SMEs, thiếu chính sách và hướng dẫn cụ thể, thực thi pháp luật chưa nghiêm, và áp lực cạnh tranh khiến doanh nghiệp ưu tiên lợi nhuận ngắn hạn hơn trách nhiệm xã hội.

5. Làm thế nào để thúc đẩy CSR trong ngành thực phẩm Việt Nam?
   Cần tăng cường đào tạo, hoàn thiện chính sách pháp luật, khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn quốc tế, và tăng cường giám sát xử lý vi phạm. Sự phối hợp giữa doanh nghiệp, chính phủ và xã hội là yếu tố then chốt.

Kết luận

• CSR là yếu tố then chốt giúp ngành thực phẩm Việt Nam phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sản phẩm và uy tín doanh nghiệp.
• Doanh nghiệp lớn đã áp dụng CSR hiệu quả, trong khi SMEs còn nhiều hạn chế về nhận thức và nguồn lực.
• CSR góp phần tăng doanh thu, năng suất lao động và mở rộng thị trường cho doanh nghiệp.
• Cần hoàn thiện khung pháp lý, chính sách hỗ trợ và tăng cường giám sát để thúc đẩy CSR trong ngành.
• Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo nâng cao nhận thức, xây dựng chính sách cụ thể và khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn quốc tế; mời các bên liên quan cùng hành động để phát triển CSR bền vững.