## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục tại Việt Nam, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong dạy học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh. Theo khảo sát tại Trường Trung học phổ thông Phủ Thông, tỉnh Bắc Kạn, nơi có đặc điểm học sinh đa số là con em dân tộc ít người, việc tổ chức HĐTN trong môn Sinh học lớp 10 còn nhiều hạn chế, mặc dù 98% giáo viên (GV) nhận thức được tầm quan trọng của phương pháp này. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế kế hoạch tổ chức HĐTN trong dạy học môn Sinh học 10 và tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học tại trường và các trường THPT khác trong tỉnh. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 tại Trường THPT Phủ Thông, với phạm vi tập trung vào tổ chức HĐTN dưới hình thức cuộc thi trong môn Sinh học 10. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học tập trải nghiệm (Experiential Learning Theory - Kolb, 1984):** Học là quá trình tạo ra kiến thức thông qua chuyển hóa kinh nghiệm thực tiễn, nhấn mạnh vai trò của phản ánh và phân tích trong việc chuyển hóa kinh nghiệm thành tri thức.
- **Triết lý giáo dục trải nghiệm (John Dewey):** Giáo dục phải gắn liền với kinh nghiệm thực tế, giúp người học phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ.
- **Khái niệm hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông Việt Nam:** Hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực qua các hoạt động đa dạng như câu lạc bộ, tham quan, thi đua, lao động công ích.
- **Mô hình tổ chức hoạt động trải nghiệm:** Bao gồm các hình thức như câu lạc bộ, trò chơi, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi/cuộc thi, hoạt động nghiên cứu khoa học, với mục tiêu phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** 
  - Tài liệu lý luận, văn bản pháp luật về đổi mới giáo dục và hoạt động trải nghiệm.
  - Sách giáo khoa Sinh học 10, giáo trình, các nghiên cứu liên quan.
  - Khảo sát thực trạng tại Trường THPT Phủ Thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh lớp 10.
  - Thực nghiệm sư phạm tổ chức các hoạt động trải nghiệm dưới hình thức cuộc thi trong dạy học Sinh học 10.
- **Phương pháp phân tích:** 
  - Phân tích định tính các tài liệu lý luận.
  - Phân tích thống kê kết quả khảo sát, so sánh điểm kiểm tra trước và sau khi tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  - Đánh giá hiệu quả qua quan sát, phỏng vấn và thu thập phản hồi từ giáo viên, học sinh.
- **Timeline nghiên cứu:** 
  - Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực trạng: 3 tháng đầu năm học.
  - Thiết kế kế hoạch và tổ chức hoạt động trải nghiệm: 3 tháng tiếp theo.
  - Thực nghiệm và đánh giá kết quả: 3 tháng cuối năm học.
  - Tổng hợp, phân tích và hoàn thiện luận văn: 2 tháng cuối cùng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiểu biết và thái độ của giáo viên:** 98% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng của việc hình thành phẩm chất, kỹ năng và thái độ cho học sinh; 77,78% đánh giá tổ chức HĐTN là vấn đề rất quan trọng. Tuy nhiên, 88,89% giáo viên gặp khó khăn về thời gian và công sức chuẩn bị, 77,78% hạn chế về khả năng thiết kế hoạt động.
- **Phương pháp dạy học hiện tại:** 44% giáo viên sử dụng phương pháp hỏi đáp, 88,89% sử dụng diễn giảng - minh họa, trong khi các phương pháp tích cực như dạy học giải quyết vấn đề và HĐTN được áp dụng ít hơn.
- **Thái độ và sự tham gia của học sinh:** 98% học sinh có thái độ hứng thú với phương pháp dạy học trải nghiệm, 10% học sinh chủ động tìm hiểu kiến thức qua Internet, tuy nhiên vẫn còn nhiều học sinh thụ động, không tập trung trong giờ học.
- **Hiệu quả hoạt động trải nghiệm:** Qua thực nghiệm tổ chức cuộc thi trong dạy học Sinh học 10, học sinh thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng thực hành, khả năng giải quyết vấn đề và sự chủ động trong học tập, với mức tăng điểm kiểm tra trung bình khoảng 15-20% so với trước khi tổ chức.

### Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động trải nghiệm là phương pháp hiệu quả để phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại. Khó khăn về thời gian, cơ sở vật chất và kỹ năng thiết kế của giáo viên là những rào cản cần được khắc phục thông qua đào tạo và hỗ trợ chuyên môn. So với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm tại Trường THPT Phủ Thông đã góp phần nâng cao sự hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh, đồng thời phát triển kỹ năng mềm và phẩm chất cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê tỷ lệ giáo viên và học sinh tham gia tích cực, cũng như biểu đồ phân bố thái độ học sinh đối với HĐTN.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên:** Nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, phương pháp đánh giá năng lực học sinh. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT và nhà trường phối hợp thực hiện.
- **Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị:** Đầu tư phòng học thực hành, thiết bị hỗ trợ dạy học Sinh học và các công cụ phục vụ hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do Ban giám hiệu và các đơn vị tài trợ đảm nhận.
- **Xây dựng tài liệu hướng dẫn tổ chức HĐTN:** Soạn thảo bộ tài liệu chi tiết về quy trình, hình thức tổ chức, ví dụ minh họa và các chủ đề phù hợp với chương trình Sinh học 10. Mục tiêu phát hành trong 6 tháng, do nhóm nghiên cứu và bộ môn Sinh học thực hiện.
- **Khuyến khích sự tham gia của học sinh và phụ huynh:** Tổ chức các buổi giới thiệu, trao đổi về lợi ích của HĐTN, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ từ gia đình. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm lên trên 80% trong năm học tiếp theo.
- **Đánh giá và nhân rộng mô hình:** Thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm, thu thập phản hồi để điều chỉnh và nhân rộng mô hình tại các trường THPT trong tỉnh Bắc Kạn trong vòng 3 năm tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Sinh học:** Nắm bắt phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực học sinh.
- **Cán bộ quản lý giáo dục:** Hiểu rõ vai trò, phương pháp và khó khăn trong tổ chức HĐTN để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phù hợp.
- **Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục:** Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học trải nghiệm, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.
- **Nhà nghiên cứu giáo dục:** Có tài liệu tham khảo về mô hình tổ chức HĐTN trong dạy học môn Sinh học, góp phần phát triển nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học tích cực.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Sinh học?**  
Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập qua thực hành, giúp học sinh phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất thông qua trải nghiệm thực tế. Nó quan trọng vì giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

2. **Làm thế nào để thiết kế một hoạt động trải nghiệm hiệu quả?**  
Thiết kế hoạt động trải nghiệm cần xác định mục tiêu rõ ràng, phù hợp với nội dung môn học, tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực, có sự hướng dẫn và đánh giá kết quả cụ thể.

3. **Những khó khăn thường gặp khi tổ chức HĐTN là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu thời gian, cơ sở vật chất hạn chế, giáo viên chưa có kỹ năng thiết kế hoạt động, và sự e dè của học sinh hoặc phụ huynh.

4. **Hoạt động trải nghiệm có thể được tổ chức dưới những hình thức nào?**  
Có thể tổ chức dưới dạng câu lạc bộ, trò chơi, tham quan dã ngoại, hội thi, nghiên cứu khoa học, hoặc các hoạt động lao động công ích.

5. **Làm sao để đánh giá hiệu quả của hoạt động trải nghiệm?**  
Đánh giá dựa trên tiêu chí năng lực, thái độ và kỹ năng của học sinh qua quan sát, phỏng vấn, phiếu tự đánh giá, bài kiểm tra thực hành và sản phẩm học tập.

## Kết luận

- Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 10 tại Trường THPT Phủ Thông góp phần nâng cao năng lực giải quyết vấn đề và phát triển phẩm chất học sinh.  
- Giáo viên nhận thức tốt về tầm quan trọng nhưng còn hạn chế về kỹ năng và điều kiện tổ chức.  
- Học sinh có thái độ tích cực, hứng thú với phương pháp dạy học trải nghiệm.  
- Cần có các giải pháp đồng bộ về đào tạo, cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn để nâng cao hiệu quả tổ chức.  
- Đề xuất nhân rộng mô hình và tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện phương pháp dạy học trải nghiệm trong các môn học khác.

Triển khai tập huấn giáo viên, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức các hoạt động trải nghiệm theo kế hoạch đã đề ra nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại Trường THPT Phủ Thông và các trường THPT trong tỉnh Bắc Kạn.