I. Tổng Quan Hoạt Động Trải Nghiệm Dạy Học Sinh Học 10 THPT
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, hoạt động trải nghiệm đóng vai trò then chốt trong dạy học sinh học 10 tại các trường THPT, đặc biệt là trường THPT Phủ Thông. Hoạt động này không chỉ củng cố kiến thức sinh học mà còn phát triển kỹ năng sinh học, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề cho học sinh THPT. Thay vì chỉ tiếp thu kiến thức một cách thụ động, học sinh được tham gia vào các hoạt động thực tế, từ đó khắc sâu kiến thức và hình thành các kỹ năng cần thiết. Theo định hướng của Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, HĐTN là các hoạt động giáo dục bắt buộc, trong đó HS dựa trên sự huy động tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục.
1.1. Bản Chất và Vai Trò của Hoạt Động Trải Nghiệm
Học qua trải nghiệm là cách thức học có ý nghĩa quan trọng, thực hiện quan điểm “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội [10]. Qua học trải nghiệm, người học học được nhiều kinh nghiệm, hình thành những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và một số năng lực thành phần đặc thù như năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp, năng lực thích ứng với những biến động trong cuộc sống và các kỹ năng sống khác [18]. HĐTN cùng với các môn học khác được coi là một phương pháp học của HS, làm tăng giá trị cho bản thân người học.
1.2. Tầm Quan Trọng của Hoạt Động Trải Nghiệm trong Dạy Học
Ngày nay, Giáo dục trải nghiệm đang tiếp tục phát triển và hình thành mạng lưới rộng lớn những cá nhân, tổ chức giáo dục, trường học trên toàn thế giới ứng dụng. UNESCO cũng nhìn nhận Giáo dục trải nghiệm như là một triển vọng tươi lai tươi sáng cho giáo dục toàn cầu trong các thập kỷ tới. Như vậy, các nghiên cứu và vận dụng mô hình học tập trải nghiệm đều khẳng định tầm quan trọng của HĐTN trong việc hình thành và phát triển năng lực HS. HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, tham quan dã ngoại, các cuộc thi, hội thi… Mỗi hình thức hoạt động này đều mang ý nghĩa giáo dục nhất định.
II. Thách Thức Tổ Chức Hoạt Động Trải Nghiệm Sinh Học 10 THPT
Mặc dù có nhiều lợi ích, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học 10 tại trường THPT vẫn gặp phải một số thách thức. Sự hạn chế về thiết kế hoạt động phù hợp với nội dung chương trình, nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất, cũng như sự thiếu kinh nghiệm của giáo viên trong việc tổ chức hoạt động là những rào cản lớn. Đặc biệt, ở các trường THPT vùng sâu vùng xa như Phủ Thông, vấn đề này càng trở nên nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, việc cân bằng giữa kiến thức sinh học lý thuyết và bài tập thực hành sinh học cũng là một bài toán khó đối với giáo viên. Cần có sự đổi mới trong phương pháp dạy học để tạo ra một môi trường học tập tích cực và hứng thú học tập cho học sinh.
2.1. Hạn Chế Về Cơ Sở Vật Chất và Kinh Phí Thực Hiện
Tỉnh miền núi Bắc Kạn, học sinh đa số là con em dân tộc ít người, nên còn rụt rè, e ngại khi tham gia các hoạt động chung… Vì vậy chúng tôi lựa chọn đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 10 tại trường THPT Phủ Thông của tỉnh Bắc Kạn” muốn phần nào giúp học sinh tỉnh Bắc Kạn nói chung và học sinh mà tôi trực tiếp giảng dạy nói riêng có thể mạnh dạn hơn, yêu thích môn học hơn.
2.2. Thiếu Kinh Nghiệm và Đào Tạo cho Giáo Viên
Giáo dục hiện đại chuyển từ chương trình tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực (NL) là một xu hướng tất yếu đem lại hiệu quả cao trong giáo dục nhưng cũng đòi hỏi cả người dạy và người học đều phải thay đổi cách dạy, cách học. Giáo dục trải nghiệm là một triết lý giáo dục mô tả các quá trình xảy ra giữa giáo viên (GV) và học sinh (HS) để truyền kinh nghiệm trực tiếp trong môi trường và nội dung học tập, người học tham gia với kinh nghiệm trực tiếp và tập trung phản ánh để nâng cao kiến thức, phát triển kỹ năng (KN), làm rõ giá trị và phát triển NL.
III. Phương Pháp Tổ Chức Hoạt Động Trải Nghiệm Hiệu Quả Sinh 10
Để vượt qua những thách thức trên, cần áp dụng các phương pháp dạy học sáng tạo và linh hoạt trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm. Thiết kế hoạt động cần bám sát chương trình sinh học 10, đồng thời kết hợp ứng dụng sinh học vào thực tiễn cuộc sống. Sử dụng các hình thức dự án học tập, bài học STEM, tham quan thực tế và thí nghiệm sinh học sẽ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động và sáng tạo. Quan trọng hơn, cần tạo điều kiện để học sinh làm việc nhóm, tương tác trong lớp học và kết nối kiến thức với thực tiễn cuộc sống.
3.1. Ứng Dụng Dự Án Học Tập và Bài Học STEM
Với khối lượng kiến thức lớn, lại bố trí theo bài/tiết trong sách giáo khoa, nên để HS chiếm lĩnh được tri thức môn học, phát triển được nhiều kỹ năng và đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục thì cần kết hợp tổ chức các HĐTN. Theo định hướng của Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, HĐTN là các hoạt động giáo dục bắt buộc, trong đó HS dựa trên sự huy động tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục.
3.2. Tham Quan Thực Tế và Thí Nghiệm Sinh Học
HS hình dung được tính đa dạng sinh học và các cấp độ tổ chức của sinh giới; hiểu được những tri thức cơ bản về cấu trúc và chức năng của những thành phần hóa học, cấu trúc tế bào, về các quá trình sinh học cơ bản ở cấp tế bào như chuyển hóa vật chất và năng lượng, phân bào, về các quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng, sinh trưởng, sinh sản của vi sinh vật, về các khái niệm liên quan đến virus và bệnh truyền nhiễm. Đó là những kiến thức cơ bản, làm cơ sở để hiểu các biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất các chủng VSV có ích, hiểu các biện pháp chăm sóc sức khỏe, bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.
3.3. Tạo Môi Trường Tương Tác và Làm Việc Nhóm
HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, tham quan dã ngoại, các cuộc thi, hội thi… Mỗi hình thức hoạt động này đều mang ý nghĩa giáo dục nhất định. Cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn HS và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị cho tuổi trẻ. Cuộc thi mang tính chất thi đua giữa các cá nhân, nhóm hoặc tập thể luôn hoạt động tích cực để vươn lên đạt được mục tiêu mong muốn thông qua việc tìm ra người/đội thắng cuộc.
IV. Thiết Kế Chi Tiết Hoạt Động Trải Nghiệm Môn Sinh Học 10 THPT
Việc thiết kế hoạt động trải nghiệm chi tiết cho môn sinh học 10 đòi hỏi sự tỉ mỉ và sáng tạo. Đầu tiên, cần xác định rõ mục tiêu của hoạt động, nội dung kiến thức liên quan và kỹ năng cần phát triển. Tiếp theo, lựa chọn hình thức hoạt động phù hợp, như thí nghiệm sinh học, tham quan thực tế, dự án nghiên cứu hoặc kể chuyện sinh học. Sau đó, xây dựng giáo án sinh học 10 chi tiết, bao gồm các bước thực hiện, dụng cụ cần thiết và tiêu chí đánh giá hoạt động. Cuối cùng, tổ chức hoạt động một cách khoa học và hiệu quả, đảm bảo an toàn và hứng thú học tập cho học sinh.
4.1. Xây Dựng Mục Tiêu và Nội Dung Hoạt Động
Nội dung kiến thức Sinh học 10 THPT củng cố, bổ sung, nâng cao, hoàn thiện các tri thức Giới thiệu chung về thế giới sống, Sinh học tế bào và Sinh học vi sinh vật ở trường THCS. Mục đích nghiên cứu là để Thiết kế được kế hoạch tổ chức HĐTN trong dạy học môn Sinh học 10 và tổ chức được các HĐTN môn Sinh học cho HS lớp 10.
4.2. Lựa Chọn Hình Thức Hoạt Động Phù Hợp
Luận văn tập trung vào nghiên cứu tổ chức HĐTN dưới hình thức Cuộc thi trong dạy học môn Sinh học 10 tại Trường THPT Phủ Thông, tỉnh Bắc Kạn. Có thể chọn hình thức tham quan thực tế để tìm hiểu về hệ sinh thái tự nhiên, hoặc thí nghiệm sinh học để quan sát tế bào thực vật.
4.3. Xây Dựng Giáo Án Chi Tiết và Đánh Giá Hiệu Quả
Đánh giá hiệu quả của hoạt động là một bước quan trọng để cải thiện phương pháp dạy học. Giả thuyết khoa học là HĐTN trong dạy học môn Sinh học cho HS lớp 10 tại Trường THPT Phủ Thông, tỉnh Bắc Kạn thì sẽ bổ sung được nguồn tư liệu cho HĐTN trong dạy học Sinh học ở trường THPT và góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn học tại Trường THPT Phủ Thông cũng như các trường THPT khác của tỉnh Bắc Kạn.
V. Ứng Dụng Thực Tế và Kết Quả Hoạt Động Trải Nghiệm SH 10
Sau khi thiết kế hoạt động, cần tiến hành ứng dụng thực tế vào quá trình dạy học sinh học 10 tại trường THPT Phủ Thông. Theo dõi sát sao quá trình thực hiện, ghi nhận những khó khăn và điều chỉnh kịp thời. Sau khi kết thúc hoạt động, cần đánh giá hoạt động dựa trên các tiêu chí đã đặt ra, thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên để rút kinh nghiệm. Kết quả nghiên cứu sẽ cho thấy hiệu quả của việc áp dụng hoạt động trải nghiệm trong việc nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực cho học sinh.
5.1. Tổ Chức Hoạt Động Thực Tế Tại Trường THPT
Cần tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông cơ sở theo quy trình, phương pháp và hình thức tổ chức đã đề xuất. Bên cạnh đó, cần phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm từ việc so sánh kết quả kiểm tra trước và sau tác động, từ đó rút ra kết luận của đề tài.
5.2. Theo Dõi và Điều Chỉnh Trong Quá Trình Thực Hiện
Trong quá trình thực hiện cần tìm hiểu thực trạng dạy và học môn Sinh học tại trường Phủ Thông, Bắc Kạn để đảm bảo quá trình diễn ra suôn sẻ và hiệu quả.
5.3. Đánh Giá và Phân Tích Kết Quả Nghiên Cứu
Cần thống kê, xử lí và phân tích kết quả điều tra thực nghiệm sư phạm sau khi hoàn thành hoạt động trải nghiệm để nắm bắt được chính xác hiệu quả mà hoạt động mang lại. Quan trọng hơn, cần tạo điều kiện để học sinh làm việc nhóm, tương tác trong lớp học và kết nối kiến thức với thực tiễn cuộc sống.
VI. Kết Luận và Tương Lai Hoạt Động Trải Nghiệm Sinh Học 10
Tóm lại, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học 10 tại trường THPT là một hướng đi đúng đắn và cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao nhất, cần có sự quan tâm và đầu tư từ phía nhà trường, giáo viên và học sinh. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các mô hình học tập sáng tạo, ứng dụng công nghệ sinh học và công nghệ thông tin vào hoạt động trải nghiệm, đồng thời tăng cường tương tác trong lớp học và kết nối kiến thức với thực tiễn cuộc sống để tạo ra một môi trường học tập lý tưởng cho học sinh.
6.1. Tổng Kết Các Bài Học Kinh Nghiệm
Trình bày có hệ thống và bổ sung những lý luận về các phương pháp dạy học tích cực. Phân tích và khái quát các kiến thức liên môn nội dung trong Sinh học 10. Xây dựng và tổ chức hoạt động trải nghiệm thông qua các cuộc thi nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh.
6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo
Bổ sung vào nguồn tài liệu tham khảo cho GV phổ thông, sinh viên, học viên cao học cùng chuyên ngành. Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của hoạt động trải nghiệm đến sự phát triển toàn diện của học sinh và xây dựng các mô hình học tập cá nhân hóa.
