Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc dạy học làm văn, đặc biệt là văn nghị luận, giữ vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy của học sinh trung học phổ thông (THPT). Theo khảo sát tại trường THPT Trần Phú, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, có đến khoảng 70% bài viết của học sinh lớp 10 mắc lỗi cơ bản như không hiểu đề, kể chuyện lan man, không đáp ứng yêu cầu nghị luận. Thực trạng này phản ánh sự yếu kém trong kỹ năng làm văn nghị luận của học sinh, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học Ngữ văn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng hệ thống bài tập sửa lỗi và rèn luyện kỹ năng làm văn nghị luận phù hợp với năng lực học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học làm văn trong nhà trường THPT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 và 11 tại trường THPT Trần Phú, khảo sát thực trạng viết văn và đánh giá hệ thống bài tập trong sách giáo khoa (SGK) Ngữ văn hiện hành. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp công cụ thực hành cụ thể, giúp học sinh nhận diện và khắc phục các lỗi thường gặp, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức dạy học làm văn hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên quan điểm dạy học làm văn là hoạt động thực hành tổng hợp, tích hợp kiến thức ngôn ngữ, văn học và kỹ năng tư duy. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết tích hợp trong dạy học Ngữ văn: Làm văn được xem là trục tích hợp giữa các phân môn Văn học, Tiếng Việt và Làm văn, nhằm phát triển năng lực tạo lập văn bản của học sinh một cách toàn diện.

  • Phương pháp Kumon trong giáo dục: Triết lý “đóng giày theo chân” nhấn mạnh việc xác định đúng xuất phát điểm của học sinh để xây dựng hệ thống bài tập tuần tự, vừa sức, giúp học sinh luyện tập hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: văn nghị luận, kỹ năng tìm hiểu đề, lập dàn ý, xây dựng đoạn văn, kỹ năng diễn đạt và lập luận. Văn nghị luận được định nghĩa là thể loại văn học nhằm phát biểu tư tưởng, quan điểm một cách trực tiếp, sử dụng lập luận chặt chẽ và ngôn ngữ trong sáng, giàu sức thuyết phục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp sau:

  • Phương pháp điều tra, khảo sát, thống kê, phân loại: Thu thập dữ liệu từ bài viết làm văn của học sinh lớp 10 và 11 tại trường THPT Trần Phú, phân tích các lỗi kỹ năng làm văn thường gặp. Khảo sát việc sử dụng hệ thống bài tập trong SGK Ngữ văn và thực trạng dạy học làm văn của giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp thực nghiệm dạy học: Thực hiện các bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn nghị luận được xây dựng dựa trên khảo sát, nhằm kiểm chứng tính hiệu quả của hệ thống bài tập bổ sung trong việc nâng cao kỹ năng viết văn của học sinh.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng 100 bài viết của học sinh lớp 10 và 11, lựa chọn ngẫu nhiên từ các lớp khác nhau để đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu bằng phương pháp thống kê mô tả và phân loại lỗi, kết hợp so sánh hiệu quả trước và sau khi áp dụng hệ thống bài tập bổ sung trong thực nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ lỗi về kỹ năng làm văn nghị luận cao: Khoảng 70% bài viết lớp 10 mắc lỗi không hiểu đề, kể chuyện lan man, không đáp ứng yêu cầu nghị luận; 30% học sinh không biết cách trình bày bố cục bài văn. Lỗi diễn đạt và kiến thức văn học sai sót phổ biến, ảnh hưởng đến chất lượng bài viết.

  2. Hệ thống bài tập trong SGK hiện hành chưa phát huy hiệu quả: SGK làm văn chương trình cải cách giáo dục (CCGD) có hệ thống bài tập đa dạng nhưng nặng về lý thuyết, ít bài tập thực hành cụ thể, dẫn đến học sinh và giáo viên ít sử dụng hoặc sử dụng đối phó. SGK Ngữ văn mới cải tiến với bài tập thực hành cụ thể hơn, song số lượng bài tập còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu rèn luyện kỹ năng.

  3. Giờ học làm văn và giờ trả bài chưa được quan tâm đúng mức: Giáo viên thường dạy làm văn qua loa, giờ trả bài ít hiệu quả, học sinh thụ động, không chủ động sửa lỗi và rèn luyện kỹ năng. Điều này làm giảm tính thực hành và hiệu quả của việc học làm văn.

  4. Hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn bổ sung cần thiết và hiệu quả: Thực nghiệm cho thấy việc áp dụng hệ thống bài tập sửa lỗi và rèn luyện kỹ năng làm văn nghị luận dựa trên lỗi thực tế của học sinh giúp các em nhận diện và khắc phục lỗi, nâng cao kỹ năng lập luận, diễn đạt và tổ chức bài viết. Tỷ lệ bài viết đạt yêu cầu tăng lên khoảng 40% sau khi áp dụng bài tập bổ sung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng yếu kém kỹ năng làm văn của học sinh là do sự thiếu hụt trong phương pháp dạy học và hệ thống bài tập thực hành chưa phù hợp. SGK CCGD tập trung nhiều vào lý thuyết, ít bài tập thực hành cụ thể, khiến học sinh khó vận dụng kiến thức vào bài viết thực tế. SGK mới đã cải thiện phần nào bằng cách tăng cường bài tập phân tích ngữ liệu và bài tập thực hành, tuy nhiên số lượng bài tập còn hạn chế, chưa phân hóa theo năng lực học sinh.

Giờ học làm văn và giờ trả bài chưa được tổ chức hiệu quả, giáo viên chưa tận dụng tối đa vai trò của hệ thống bài tập để rèn luyện kỹ năng cho học sinh. Học sinh thiếu động lực và ý thức tự giác trong việc luyện tập kỹ năng làm văn, dẫn đến kết quả học tập không như mong đợi.

Việc xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn nghị luận dựa trên khảo sát lỗi thực tế của học sinh là một giải pháp thiết thực, giúp học sinh tập trung sửa chữa những điểm yếu cụ thể, đồng thời phát triển kỹ năng làm văn một cách toàn diện. Kết quả thực nghiệm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng viết văn nghị luận của học sinh sau khi áp dụng hệ thống bài tập này, khẳng định tính hiệu quả và cần thiết của việc bổ sung bài tập phù hợp với năng lực từng đối tượng học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ lỗi kỹ năng làm văn trước và sau khi áp dụng hệ thống bài tập bổ sung, hoặc bảng phân loại các lỗi phổ biến và mức độ cải thiện tương ứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn nghị luận phù hợp với năng lực học sinh: Thiết kế bài tập theo từng kỹ năng cụ thể như tìm hiểu đề, lập dàn ý, xây dựng đoạn văn, diễn đạt và lập luận. Thời gian áp dụng từ 1 học kỳ trở lên, do giáo viên trực tiếp giảng dạy thực hiện.

  2. Tăng cường giờ học làm văn và giờ trả bài có chất lượng: Giáo viên cần tổ chức giờ trả bài chi tiết, hướng dẫn học sinh nhận diện lỗi và cách sửa chữa, đồng thời giao bài tập bổ sung để rèn luyện kỹ năng. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, ưu tiên các lớp 10 và 11.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học làm văn và xây dựng bài tập thực hành: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng xây dựng hệ thống bài tập và phương pháp giảng dạy tích cực, phát huy tính chủ động của học sinh. Thời gian bồi dưỡng định kỳ hàng năm, do các trường đại học sư phạm và sở giáo dục phối hợp thực hiện.

  4. Phân hóa bài tập theo năng lực học sinh: Áp dụng nguyên tắc “đóng giày theo chân” để thiết kế bài tập vừa sức, phù hợp với từng nhóm học sinh nhằm phát huy tối đa hiệu quả luyện tập. Giáo viên cần khảo sát năng lực học sinh đầu năm để phân nhóm và điều chỉnh bài tập phù hợp.

  5. Tăng cường phối hợp giữa SGK và hệ thống bài tập bổ sung: Hệ thống bài tập mới cần bổ sung và hỗ trợ cho bài tập trong SGK, tạo thành một chỉnh thể thống nhất, giúp học sinh phát triển kỹ năng làm văn toàn diện. Các nhà biên soạn SGK và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ trong việc xây dựng và áp dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nhận diện các lỗi phổ biến của học sinh trong làm văn nghị luận, áp dụng hệ thống bài tập sửa lỗi và rèn luyện kỹ năng để nâng cao chất lượng giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên, cải tiến chương trình và SGK phù hợp với thực tế dạy học.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Ngữ văn: Nắm bắt kiến thức về phương pháp dạy học làm văn, kỹ năng xây dựng bài tập thực hành, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phương pháp dạy học Ngữ văn: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học làm văn nghị luận, phát triển các nghiên cứu sâu hơn về phương pháp và công cụ dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao học sinh THPT thường mắc nhiều lỗi khi làm văn nghị luận?
    Học sinh thường không hiểu đúng đề bài, thiếu kỹ năng lập luận và diễn đạt, đồng thời ít được rèn luyện thực hành qua bài tập cụ thể. Ví dụ, khảo sát tại trường THPT Trần Phú cho thấy 70% bài viết lớp 10 mắc lỗi kể chuyện lan man thay vì nghị luận.

  2. Hệ thống bài tập trong SGK hiện nay có đáp ứng được nhu cầu rèn luyện kỹ năng làm văn không?
    SGK cải cách giáo dục có nhiều bài tập nhưng nặng về lý thuyết, ít bài tập thực hành cụ thể. SGK mới cải tiến với bài tập phân tích ngữ liệu và thực hành nhưng số lượng còn hạn chế, chưa phân hóa theo năng lực học sinh.

  3. Làm thế nào để xây dựng hệ thống bài tập phù hợp với năng lực học sinh?
    Cần khảo sát thực trạng lỗi của học sinh, xác định kỹ năng yếu kém, từ đó thiết kế bài tập sửa lỗi và rèn luyện kỹ năng theo nguyên tắc “đóng giày theo chân” để bài tập vừa sức, phù hợp từng nhóm học sinh.

  4. Vai trò của giáo viên trong việc sử dụng hệ thống bài tập làm văn là gì?
    Giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện bài tập, đồng thời điều chỉnh phương pháp dạy học để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong luyện tập kỹ năng làm văn.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giờ trả bài làm văn?
    Giáo viên cần dành thời gian phân tích chi tiết lỗi trong bài viết, hướng dẫn học sinh sửa chữa và giao bài tập bổ sung phù hợp. Giờ trả bài phải trở thành cơ hội để học sinh nhận diện và khắc phục điểm yếu, không chỉ là trả điểm số.

Kết luận

  • Học sinh THPT hiện nay còn nhiều hạn chế về kỹ năng làm văn nghị luận, đặc biệt là kỹ năng hiểu đề, lập luận và diễn đạt.
  • Hệ thống bài tập trong SGK hiện hành chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu rèn luyện kỹ năng làm văn, cần bổ sung hệ thống bài tập sửa lỗi và rèn luyện phù hợp với năng lực học sinh.
  • Việc áp dụng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn dựa trên khảo sát lỗi thực tế giúp nâng cao chất lượng bài viết và phát huy tính chủ động của học sinh.
  • Giáo viên đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng, hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện bài tập, đồng thời tổ chức giờ học làm văn và giờ trả bài hiệu quả hơn.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể và thiết thực nhằm cải thiện chất lượng dạy học làm văn nghị luận trong nhà trường THPT, góp phần nâng cao năng lực ngôn ngữ và tư duy của học sinh.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng làm văn phù hợp, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy làm văn cho giáo viên. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, quý độc giả vui lòng liên hệ với khoa Ngữ văn các trường đại học sư phạm hoặc sở giáo dục địa phương.