Tổng quan nghiên cứu

Tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch cho trẻ dưới 1 tuổi là một trong những chỉ tiêu quan trọng để đánh giá hiệu quả của Chương trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR). Tại Việt Nam, mặc dù tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cho trẻ dưới 1 tuổi trên quy mô tỉnh và quốc gia luôn duy trì trên 90%, nhưng tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch còn thấp và không đồng đều giữa các địa phương. Nghiên cứu thực trạng tiêm chủng cho trẻ dưới 1 tuổi tại phường Bắc Lý, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn 2020-2021 nhằm đánh giá tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc tiêm chủng. Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính với cỡ mẫu 300 trẻ từ 12-23 tháng tuổi cùng người chăm sóc chính. Kết quả cho thấy tỷ lệ trẻ được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch chỉ chiếm khoảng 3%, trong khi 61,3% trẻ chưa được tiêm chủng đầy đủ. Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm đặc điểm trẻ (cân nặng khi sinh, tình trạng bệnh lý), đặc điểm người chăm sóc (giới tính, nghề nghiệp, lo lắng về phản ứng phụ), cũng như dịch vụ y tế và truyền thông cộng đồng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, góp phần bảo vệ sức khỏe trẻ em tại địa phương và các khu vực tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến tiêm chủng mở rộng, bao gồm:

  • Mô hình Ma trận các yếu tố quyết định tình trạng do dự tiêm vắc-xin của WHO: Phân loại các yếu tố ảnh hưởng theo ba nhóm chính gồm bối cảnh xã hội và hệ thống y tế, ảnh hưởng cá nhân và nhóm, cũng như các vấn đề cụ thể về vắc xin và tiêm chủng.
  • Khái niệm tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch: Tiêm chủng đầy đủ là khi trẻ nhận đủ 8 loại vắc xin theo chương trình TCMR (BCG, DPT-VGB-Hib, OPV, IPV, Sởi). Tiêm chủng đúng lịch là khi các mũi tiêm được thực hiện đúng độ tuổi và khoảng cách theo quy định của Bộ Y tế.
  • Khái niệm phản ứng sau tiêm chủng: Phân biệt giữa phản ứng thông thường (sưng, sốt nhẹ) và phản ứng nặng (biến cố đe dọa tính mạng).
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến tiêm chủng: Đặc điểm trẻ, người chăm sóc, gia đình, dịch vụ y tế và truyền thông cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.
  • Đối tượng nghiên cứu: 300 trẻ từ 12-23 tháng tuổi và người chăm sóc chính tại phường Bắc Lý, thành phố Đồng Hới.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ 309 trẻ đủ tiêu chuẩn được lựa chọn, thực tế thu thập được 300 mẫu do một số người chăm sóc vắng mặt. Phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra thu thập thông tin tiêm chủng qua sổ tiêm chủng cá nhân, phỏng vấn người chăm sóc chính bằng bộ câu hỏi chuẩn, và phỏng vấn sâu 8 đối tượng (2 cán bộ y tế, 6 người chăm sóc).
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 16 để phân tích thống kê mô tả và suy luận, kiểm định chi bình phương (χ2), tính OR và khoảng tin cậy 95% để xác định các yếu tố liên quan đến tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch.
  • Thời gian nghiên cứu: Thu thập số liệu từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2022, phân tích và báo cáo trong năm 2023.
  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và sự đồng thuận của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch thấp: Trong 300 trẻ nghiên cứu, chỉ khoảng 3% được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, 35,7% tiêm chủng đầy đủ nhưng không đúng lịch, còn lại 61,3% chưa tiêm chủng đầy đủ. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với mục tiêu ≥ 90% của chương trình TCMR.

  2. Ảnh hưởng của đặc điểm trẻ: Trẻ có cân nặng khi sinh trên 2500 gram có khả năng tiêm chủng đầy đủ cao hơn (OR=2,53; p<0,05). Trẻ mắc bệnh lý hoặc ốm trong ngày tiêm chủng có tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ thấp hơn đáng kể.

  3. Đặc điểm người chăm sóc và gia đình: Người chăm sóc là nữ, có nghề nghiệp ổn định, trình độ học vấn cao có tỷ lệ đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ cao hơn. Lo lắng về phản ứng phụ sau tiêm và biến chứng sau tiêm làm giảm tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ. Gia đình ủng hộ và theo dõi trẻ sau tiêm chủng giúp tăng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ.

  4. Dịch vụ y tế và truyền thông: Khám sàng lọc trước tiêm chủng làm tăng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ (OR=2,69). Thông báo loại vắc xin trước tiêm giúp tăng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ lên 2,29 lần. Người chăm sóc tiếp nhận thông tin từ ≥3 nguồn có tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cao gấp 3,55 lần. Tư vấn về phản ứng nặng sau tiêm chủng cũng làm tăng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ (OR=3,75).

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch tại phường Bắc Lý thấp hơn nhiều so với tỷ lệ chung của tỉnh Quảng Bình và cả nước, phản ánh những khó khăn trong việc duy trì lịch tiêm chủng đúng hạn, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 gây gián đoạn dịch vụ y tế và thay đổi thói quen người dân. Các yếu tố như cân nặng khi sinh, tình trạng sức khỏe trẻ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiêm chủng đúng lịch, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy trẻ ốm hoặc có bệnh lý thường bị trì hoãn tiêm chủng.

Đặc điểm người chăm sóc như giới tính, nghề nghiệp, trình độ học vấn và sự lo lắng về phản ứng phụ là những yếu tố tâm lý xã hội quan trọng ảnh hưởng đến quyết định tiêm chủng. Việc truyền thông đa kênh và tư vấn kỹ càng giúp giảm bớt lo ngại, nâng cao nhận thức và tăng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh vai trò của dịch vụ y tế trong việc cung cấp thông tin và hỗ trợ người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch và không đầy đủ; bảng phân tích đa biến cho thấy các yếu tố liên quan với OR và p-value, giúp minh họa rõ ràng mối liên hệ giữa các biến số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý đối tượng tiêm chủng: Trạm Y tế phường Bắc Lý cần xây dựng hệ thống quản lý danh sách trẻ dưới 1 tuổi chi tiết, cập nhật thường xuyên để không bỏ sót đối tượng, đảm bảo theo dõi và nhắc lịch tiêm chủng kịp thời. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2023.

  2. Tổ chức tiêm bù, tiêm vét kịp thời: Lập kế hoạch tiêm bù hàng tháng cho trẻ chưa tiêm đủ mũi, đặc biệt chú trọng các trẻ bị trì hoãn do ốm hoặc giãn cách xã hội. Chủ thể thực hiện: Trạm Y tế phối hợp với cộng đồng dân cư, thời gian: liên tục trong năm.

  3. Nâng cao công tác truyền thông: Đẩy mạnh truyền thông đa kênh về lợi ích và tính an toàn của vắc xin, tập trung vào việc giải tỏa lo lắng về phản ứng phụ, sử dụng các kênh truyền thông xã hội, loa phát thanh, và tư vấn trực tiếp tại điểm tiêm. Mục tiêu tăng tỷ lệ người chăm sóc tiếp nhận thông tin từ ≥3 nguồn lên trên 80% trong 12 tháng tới.

  4. Đào tạo cán bộ y tế và nhân viên tiêm chủng: Tăng cường kỹ năng tư vấn, khám sàng lọc trước tiêm chủng và xử lý phản ứng sau tiêm để nâng cao chất lượng dịch vụ, tạo niềm tin cho người dân. Thời gian: tổ chức đào tạo định kỳ 6 tháng/lần.

  5. Hỗ trợ người chăm sóc trẻ: Khuyến khích sự tham gia của gia đình trong việc theo dõi và hỗ trợ trẻ sau tiêm chủng, tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nhỏ cho người chăm sóc về kiến thức tiêm chủng. Thời gian: triển khai trong 6 tháng đầu năm 2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế tuyến cơ sở: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tỷ lệ tiêm chủng và các yếu tố ảnh hưởng, giúp cán bộ y tế xây dựng kế hoạch tiêm chủng phù hợp, nâng cao hiệu quả công tác tại địa phương.

  2. Nhà quản lý chương trình tiêm chủng: Các cơ quan quản lý có thể sử dụng kết quả để điều chỉnh chính sách, phân bổ nguồn lực và thiết kế các chiến dịch truyền thông nhằm tăng tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực tiêm chủng, cũng như các phân tích đa biến về yếu tố ảnh hưởng.

  4. Người chăm sóc trẻ và cộng đồng dân cư: Thông qua các kết quả và khuyến nghị, người chăm sóc có thể nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, từ đó chủ động đưa trẻ đi tiêm chủng đúng hạn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch lại thấp tại phường Bắc Lý?
    Nguyên nhân chính bao gồm sự gián đoạn dịch vụ do đại dịch COVID-19, lo lắng về phản ứng phụ của người chăm sóc, và thiếu thông tin truyền thông đa kênh. Ngoài ra, một số trẻ bị ốm hoặc có cân nặng thấp khi sinh cũng làm trì hoãn tiêm chủng.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến việc tiêm chủng đầy đủ?
    Đặc điểm trẻ như cân nặng khi sinh, đặc điểm người chăm sóc như nghề nghiệp, trình độ học vấn, và yếu tố dịch vụ y tế như khám sàng lọc trước tiêm chủng, thông báo loại vắc xin trước tiêm có ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ.

  3. Làm thế nào để nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch?
    Cần tăng cường truyền thông đa kênh, tư vấn kỹ lưỡng về lợi ích và an toàn vắc xin, tổ chức tiêm bù kịp thời, và cải thiện chất lượng dịch vụ y tế tại điểm tiêm chủng để tạo niềm tin cho người dân.

  4. Tại sao việc truyền thông đa kênh lại quan trọng?
    Người chăm sóc tiếp nhận thông tin từ nhiều nguồn giúp tăng hiểu biết, giảm lo lắng và nâng cao quyết định đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cao gấp 3,55 lần khi người chăm sóc tiếp nhận từ ≥3 nguồn.

  5. Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 đến tiêm chủng như thế nào?
    COVID-19 gây gián đoạn dịch vụ tiêm chủng do giãn cách xã hội, tâm lý e ngại lây nhiễm, và tạm ngừng tổ chức tiêm chủng tại nhiều địa phương, dẫn đến tỷ lệ tiêm chủng giảm và nguy cơ bùng phát các bệnh truyền nhiễm có thể phòng ngừa bằng vắc xin.

Kết luận

  • Tỷ lệ trẻ dưới 1 tuổi tại phường Bắc Lý được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch rất thấp, chỉ khoảng 3%, trong khi 61,3% trẻ chưa tiêm chủng đầy đủ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm đặc điểm trẻ (cân nặng khi sinh, tình trạng sức khỏe), đặc điểm người chăm sóc (giới tính, nghề nghiệp, lo lắng về phản ứng phụ), và dịch vụ y tế (khám sàng lọc, truyền thông).
  • Việc truyền thông đa kênh và tư vấn kỹ càng giúp nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình tiêm chủng tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào tăng cường quản lý đối tượng, tổ chức tiêm bù, nâng cao truyền thông và đào tạo cán bộ y tế nhằm cải thiện tỷ lệ tiêm chủng trong thời gian tới.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe trẻ em – hãy đảm bảo trẻ được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch!